Fálkinn - 03.11.1939, Qupperneq 3

F Á L K I N N
3
VILHJÁLMUR STEFÁNSSON
sextugur
VIKUBLAÐ MEÐ MYNDUM.
Ritstjóri:
Skúli Skúlason.
l-'ramkv.stjÓTÍ: Svavar Hjaltested
Aðalskrifstofa:
Bankastr. 3, Reykjavík. Simi 2210
Opin virka daga kl. 10-12 og 1-6.
Skrifstofa í Oslo:
Anton Schjötsgade 14.
Blaðið kemur út hvern föstudag.
Askriftarverð er kr. 1.50 á mán.,
kr. 4.50 á ársfj. og 18 kr. árg.
Erlendis 24 kr.
Allar áskriftir greiðist fyrirfram.
Aiuilfisingaverö: 20 aura millim.
HERBERTS prent.
Skraddaraþankar.
Magnús heitinn Einarsson dýra-
læknir hefir sigrað. Hann lilaut lasl
og ámæli manna, sem nú verða að
lieita skammsýnir flanarar, fyrir hina
föstu andstöðu sína gegn innflutningi
erlendra alidýra og neitaði ákveðið
að gefa meðmæli sín til slíks, hvort
heldur áttu í lilut einstakir menn eða
Búnaðarfjelag íslands. Fyrir þetta var
hann kallaður þrár og sjervitur og
þó umfram alt afturhaldssamur —
en það er skammaryrði á íslandi.
Enginn neitaði því, að Magnús
heitinn væri ágætlega mentaður dýra-
læknir. En það er ekki verið að líta
á slíkt Jjegar um málefnin er að
ræða. Það er algeng tíska á voru
landi, að fá sjerfræðinga til liess að
gera álit um málefni, og svo koma
lnngmenn og aðrir til sögunnar á
eftir — sem að jafnaði liafa ekki sjer-
vit á neinu — og hundsa alt sem sjer-
fræðingarnir hafa gert, því að þeir
þykjast hafa betra vit. Það er Jjessi
óvirðing á sjermentuninni, sem er á-
berandi einkenni íslendinga, svo áber-
andi að með nokkrum rjetti má kalla
|.að þjóðárlöst. Hjer þykjast allir liafa
vit á öllu og Jjað svo freklega, að i
rauninni er lrað óskiljanlegt, hvers-
vegna verið er að krefjast sjerment-
unar af fólki. Hversvegna er verið
■að ala uþp lækna, lögfræðinga, bú-
fræðinga og verkfræðinga úr því að
Jjingmenn og hómopatar hafa eins
gott vit á þeim málum. Og Jnngmanns-
prófi geta allir náð. Þingmenska er
eina trúnaðarstaðan í mannfjelaginu,
sem ekkert Jjarf til að takast á hend-
ur — nema kjaftinn.
Það er ekki nægilegt, að menn liafi
sjerþekkinguna að engu heldur gera
menn reynsluna lika dauða og ó-
merka eins og hvern annan falsspá-
mann. Þeir sem í óðagotinu hafa bar-
ist fyrir innflutningi alidýra vita vel,
að íslendingar hafa fengið hingað
fjárkláðaplágur, sem kostuðu landið
margar miljónir króna. En samt fluttu
þeir hingað karakúlfje, sem kostar
landið nokkrar miljónir á ári. íslend-
ingar hafa haft refinn hjer í landi i
mörg hundruð ár og vissu að hann
drepur fugla og fje. Þessvegna voru
gerðar samþyktir um að útrýma hon-
i:m með skotum og eitri. En samt
flytja þeir inn í landið marðartegund,
sem er stórum hættulegri en refurinn
og geyma hana svo gálauslega, að liún
sleppur, eykur kyn sitt og drepur
fisk, fugl og fje.
Alt stafar þetta af óvirðingunni á
sjerþekkingunni. Hún liefir altaf ver-
ið dýr og er þó sjerstaklega dýr þeg-
ar um svona málefni er að ræða.
í dag eru 60 ár liðin síðan Vilhjálm-
ui Stefánsson landkönnuður fæddist
vestur í Canada. Hjet fæðingarstað-
ur hans Hulduárlivammur i Árnes-
hygð i Nýja íslandi. Foreldrar lians
höfðu flutst vestur Jiremur árum áð-
ur en Vilhjálmur fæddist, árið 1876.
Jóhannes Stefánsson faðir hans og
Ingibjörg Jóhannesdóttir móðir hans
lijuggu á Kroppi í Eyjafirði áður en
Jiau fluttust vestur; var hann Eyfirð-
ingur en hún skagfirsk.
Þannig fæddist sá íslendingur, sem
mestri frægð hefir náð á vorum tím-
um, býsna fjarri íslandi, en sterk
bönd tengdu hann við ísland þegar í
æsku, og þó að Vilhjálmur Stefáns-
son hugsi djarfar fram en margir
merkir samtíðarmenn hans, liá hefir
liann þó verið íhaldsmaður í Jiví, að
telja sig jafnan íslending, þó fæddur
væri harin af foreldrum, sem búsett
voru í öðru landi og eigi ætluðu að
hverfa heim - á saina hátt og hann er
ennþá breskur eða canadiskur Jiegn,
Jjó að langmestan liluta æfi sinnar
liafi hann dvalið i Bandaríkjunum.
Þvi að foreldrar hans dvöldu að-
eins stutt í Árnesbygð í Manitoba.
Þegar Vilhjálmur var á öðru ári flutt-
ust þau til Norður-Dakota, U. S. A,
og settust að í Víkurbygð skamt frá
Mountain. Hjet þar í Tungu, og þar
ólst Vilhjálmur upp og gekk á sinn
fyrsta skóla, hjelt áfram námi í Grand
Forks og Iowa-háskóla og lauk þar
háskólaprófi á örstuttum tíma, en
stundaði siðan nám i Harvard-há-
skólanum og stundaði þar einkum
mannfræði. — Sjálfur hefir Vilhjálm-
ur lýst uppvaxtarárum sinum i bók
sinni „Hunters of the Great North“
— voru það erfiðleikar frumbyggj-
anna, sem ruddu sljettur Norður-
Ameríku er hann lýsir Jjar. Föður
sinn misti Vilhjálmur 17 ára og varð
eftir Jjað, að sjá fyrir sjer sjálfur. —
Frægð Vilhjálms hófst með norður-
förum hans. Alá heita, að hann hafi
verið á stöðugu ferðalagi norður i
liöf og um óbygðirnar norðan við
Ganada á árunum 1906 til 1918. Þar
komst hann oft í krappan dans, eins
og sjá má af bókum lians, en nýstár-
legastar þóttu bækur Jiær um Jiessar
ferðir fyrir það, að hann tók upp
alveg nýjar aðferðir til að ferðast.
Hann hirti lítt um mikla vistaflutn-
inga, þar sem nokkura fæðu var að
fá, en samdi sig mest að háttum Eski-
móa norður þar, át samskonar mat
og þeir og notfærði sjer ýmsa aðra
háttu Jjeirra í ferðalögum. Af Jiessu
komst hann í nánari kynni við Jjess-
ar frumstæðu Jjjóðir, en aðrir hvitir
menn, sem ferðasl liöfðu Jiarna á
undan lionum, enda varð árangur
hans af söfnun þjóðmenja og drögum
til menningarsögu Eskimóa stórum
meiri en annara eldri leiðangra, eins
og mannfræði og þjóðfræðisöfn vestra
bera vott um. Hjer er eigi rúm til að
rekja þessi ferðalög, enda hefir liað
áður verið gert i stuttu máli i Jjessu
blaði, og svo eiga íslendingar nú kost
á, að lesa fcrðabækur Vilhjálms sjálfs
í hinni ágætu útgáfu Ársæls Árna-
sonar bóksala.
Síðan Vilhjálmur hætti norðurferð-
tim hefir hann að vísu ferðast uni
aðrar áttir veraldar, svo að liann
nmn vera víðförlastur allra núlifandi
íslendinga. En jafnframt liefir hann
unnið að vísindastörfum bæði fyrir
sjálfan sig og ýmsar stofnanir, sem
til hans leita. Því að Vilhjálmur er
„autoritet" eigi síst hvað snertir
ferðalög og mannfræði. Hefir oft
verið æskt álits hans og ráða, ekki
HVER
ER MABURINN
Nr. 5.
Maðurinn er:
síst við undirbúning heimskautaferða,
t. d. suðurferða Byrds.
Hjer á landi hefir Vilhjálms oftast
verið getið á síðari árum í sambandi
við flugáform Bandaríkjamanna á
,hinum nyrðri leiðum“ — leiðunum
yfir ísland og jafnvel sjálft heiin-
skautið, milli hins nýja og gamla
lieims. Varð hann fyrstur til að benda
á Jjessar leiðir og berst enn fyrir Ijví
með oddi og egg, að flugleið milli
Norður-Ameriku annarsvegar og norð
anverðrar Evrópu og Rússlands legg-
ist yfir ísland. Er eigi enn sjeð hver
örlög það mál hlýtur. En í því, sem
öðrum málum flestum lýsir sjer sívak-
andi áhugi hans fyrir islenskum mál-
efnum. Enginn hefir gert meira en
hann í Vesturheimi til læss að reyna
að koma fólki í skilning um, að á
íslandi búi menningarþjóð, sem Am-
eríkumenn eigi margt upp að inna.
Og aldrei hefir jafnmikið áunnist i
því rnáli og nú í sumar, með tilhjálp
Islandssýningarinnar í New York.
Frægi maðurinn, sem nú dvelur
lengstum í New York og hefir lengst-
um dvalið í Bandarikjunum, er bresk-
ur ríkisborgari. En hann er fyrst og
fremst íslendingur og liann er meira:
íslensknr œtljarðarvimir.
Yarið ykkur á fallegu
stúlkunum!
Bandaríkjastjórninni er kunnugl
um, að allmikið kveður nú að njósn-
unum fyrir aðrar Jjjóðir í ríkjunum,
og að liað eru einkum stúlkurnar,
sem við Jiær fást. Hafa verið valdar
til njósnanna ungar og lokkandi
stúlkur, sem draga sig eftir liðsfor-
ingjunum, trúlofast þeim og svikja
svo út úr Jieim hernaðarleyndarmál,
sem þeir kynnu að vita. Einnig liefir
kveðið mikið að njósnum við skiþa-
smíðastöðvar flotans, svo að sjer-
slakur vörður er nú kominn á allar
Jiessar stöðvar.