Fálkinn - 15.11.1940, Síða 5

F Á L K I N N
5
kirkjunnar svo mikið, að stjóm-
in hafði ekki olbogarúm. En að
að lokum urðu örlög Toledo söm
og annara sigraðra borga, sem
fyrrum höfðu verið ríkar. Hún
visnaði upp. Á dögum Araba
voru borgarbúar um 250.000, en
nú eru aðeins 22.000 manns í
Toledo. I Cordova og Granada
voru milli hálf og heil miljón
íbúa, en nú er þar ekki nema
lítið brot af þeim mannfjölda.
En arabisk menning, siðir og
byggingalist lifði áfram öldum
saman, og þessvegna finnur mað-
ur máriska stílinn í þessum
borgum enn i dag og dáist að.
Maður er þarna í austurlanda-
umhverfi. Og márisku áhrifin
eru rikari í Toledo en i Cordova
og Granada, sem þó voru nokkr-
um öldum lengur undir yfirráð-
um Araba.
Fram á daga Karls V. (mikla)
— var Toledo hin volduga og
ríka dómkirkjuborg, en jafn-
framt var hún lceisaraborgin,
„Cludad imperial“. En Filippusi
II, syni Karls, fanst prestaveldið
i borginni bera sig ofurliði. Hann
setti merki á Spánaruppdráttinn
— í miðju landinu — og merkið
hitti lítið þorp, með 2500 sál-
um. Það hjet Madrid! Þangað
flutti hann þingið, ljet byggja
hús fyrir hirðina og byrjaði á
konungshöllinni miklu, sem enn
gnæfir yfir borgina — ennfrem-
ur gerði hann áætlun að Escorial
og byrjaði á höllinni þar, og þar
lifði hann síðustu árin.
Við ökum frá Toledostöðinni,
sem liggur fyrir handan Tajo og
borgina, í stórum skröltbíl upp
hæðirnar að borginni, sem er
eins og miðaldaborg þarna á
granítbjarginu. Yið skrönglumst
yfir nýtísku steinsteypubrú yfir
Tajo, sem liðast kringum borg-
ina nærri þvi eins og hringur.
Gamla rómversk-máriska brúin
við hliðina á þeirri nýju, er orðin
of þröng fyrir bílaumferðina.
Hún er með strýtuturnum við
báða enda og þar fara engir um
nema essrekar. Þetta er Alcan-
tarabrúin. Tollverðir eru við
brúna og flýta sjer ekkert að at-
huga varninginn, sem að berst.
Hinum megin borgarinnar er
San Martin-brúin. Þaðan er fal-
legt að líta yfir borgina, þar
gnæfir mjór dómkirkjuturninn
við himin, en á efstu hæðinni
stendur Alcazar, konungshöllin
gamla. En utan um þessar bygg-
ingar eru liáir múrveggir með
turnum og hliðum. Hjer er mið-
öld enn í algleymingi. Innan
múranna eru 88 kirkjur og yfir
40 munka- og nunnuklaustur, og
þó hefir fjölda af kirkjum og
klaustrum verið breytt í skóla
og söfn og jafnvel í verksmiðjur,
bílageymslur og íbúðarhús. Svo
að einhverju hefir verið af að
taka!
Göturnar eru þröngar og húsin
há, svo að lítið sjer til himins.
Dirfist maður að taka dyraliam-
arinn og herja á einhverja stóru
liurðina, fær maður að líta inn
Hús greifans af Toledo.
Málverlc eftir El Greco. ,
Gamalt samkunduhús í Toledo.
i flísalagt anddyri með gosbrunn-
um og súlnagöngum — austur-
lensk húsaskipun. Marmarasúl-
ur og súlnaliöfuð frá tímum
Rómverja. Glæsileg járnsmíði,
útskorin loft og veggirnir flúr-
aðir með teikningum og grein-
um úr kóraninum. Og hafi mað-
ur augun hjá sjer fær maður að
sjá margt, sem leiðarlýsingin
minnist ekkert á. Jeg rakst inn
í eitt af þessum víggirtu húsum
— hvert hús er í raun og veru
virki fyrir sig —. Það var eign
„E1 conde de Toledo“ (greifans
af Toledo), sem dvelur lengstum
i Madríd og París. Yarðmaðurinn
hleypti mjer inn. Húsið eða höll-
in er að öllu leyti í máriskum
stíl, en þó bygð eftir að veldi
Araba lauk. Þar er dýrð mikil og
iburður. í hátíðasalnum var einu
sinni samkomustaður „inkvis-
tionarinnar“ og i kjallaranum
minnir margt á þá döpru daga,
pislartækin gætu sagt margar
ljótar sögur, ef þær hefðu málið
og brunnurinn í kjallaragólfinu
liefir verið mörgum manninum
inngönguhlið inn í eilifðina. —
Skamt frá er hús, sem þau Fer-
dinand og ísabella ljetu byggja
handa „inkvisitioninni", en það
hefir lækkað í tigninni og er nú
múlasnaliús. Þau hygðu líka
kirkjuna „catedral de los Reyes“
ásamt klaustri. Þar eru ennþá
járn og, hlekkir í veggjum, því
að kirkjan var notuð til fanga-
geymslu.
í mörgum af þessum gömlu
kirkjum eru miklir fjársjóðir
fornaldar — og renaisancelistar,
málverk og höggmyndir og mun-
ir úr silfri og gulli. Því að forð-
um var öll list háð klerkum og
kirkju. Það voru völdin og pen-
ingarnir og — listvitið. Þessvegna
varð dómkirkjan í Toledo öld-
um saman merkilegasta lista-
safn Spánar. Sjálf er hún merk-
ur minnisvarði liúsgerðarlistar,
kapellurnar og sakristiurnar
kringum fimmskifta aðalkirkj-
una, eru samanhangandi lista-
saga langs tímabils og saga kon-
unga og kirkjuhöfðingja. Var
kirkjan sjálf í smíðum í 300 ár,
og var byrjað á henni árið 1226
á dögum Ferdínands III. Og hún
sýnir margskonar „siðaskifti“ í
byggingarlist, eins og dómkirkj-
an i Sevilla, en er þó öll i sam-
anhangandi, gotnesku samræmi.
Þar er skuggsýnt eins og í flest-
um kirkjum með gluggamynd-
um og þar ægir saman listsmíði
úr járni, bronsi, silfri og gulli,
standmyndir eru í hverjum krók
og kima og málverk og flísa-
myndir á veggjum og gólfum.
Þar er stór kapella með málverk-
um eftir ítölsku meistarana Ti-
zian, Tintoretti, Giordano og auð-
vitað spönsk list líka. Fyrst og
fremst eftir El Greco. Þar eru
heilög ker og kaleikar úr gulli,
alsett gimsteinum, þriggja metra
há „costodia" úr skiru silfri og
með krossmarki úr gulli, sein
Columbus liafði með sjer frá
Ameríku. Meðal klukknanna í
Frh. á bls. Vt.