Fálkinn - 26.06.1942, Qupperneq 11

FÁLKINN
11
Lincoln AlacVeagh sendiherra og Magnús Jónsson ráðherra skoða ril
George Washington. Ljósm.: U. S. Army Signal Corps.
Bókagjöf Bandaríkjanna.
Hjer fer á oj'tir skeyti Archibalrí
Mac Leish þingbókavarðar í Was-
hington og ræöa sii, er Magnús Jóns-
son ráðherra flutti, er Landsbóka-
safninu var afhent bókagjöf Banda-
r í k j as t j ór n a r i nn a r:
„Kæri dr. Finnbogason: — Vi'ð
bókaverðir njótum þeirra' hlunninda
að vera umsjónarmenn einnar verð-
mætustu eignar siðmenningarinnar
— hinna skráðu hugsana og dáða
mannfjelagsins. En j)að er sjerstök
virðing að vera landsbókavörður ís-
lands, því að engin þjóð á ríkari
bókmentaarf.
Sögurnar, scni ísland hefir gefið
veröldinni, inunu ávalt verða lind
unaðar og fræðslu, hvarvetna jiar
sem prentað orð skilst og hetjudáð
hittir sál, sem skilur liana.
Til þess að halda þeim anda lif-
andi og óflekkuðum, sem skóp sög-
urnar og varðveitti þær, liafa frels-
iselskandi menn í dag lent í vægð-
arlausri baráttu við öfl ófagnaðar-
ins. í heimi þeim, sem óvinir vorir
mundu skapa, mundi liið skrifaða
orð verða notað til þess að full-
nægja stundarhag eigingirni og
hentistefnu. ísland og Ameríka eru
einhuga í viðbjóði sínum á siíkri
fyrirætlan.
Mjer er ljúft að fá jjelta tækifæri
til að senda yður, verði hinna miklu
bókmentafjársjóða íslands, innileg-
ustu kveðjur mínar. Og sjerstaklega
þykir mjer vænt um, að þetta tæki-
færi gefst mjer á afmælisdegi Jóns
Sigurðssonar, þess manns, sem svo
veglega hefir auðgað bókmentir ís-
lands jafnframt því að þroska sjálf-
stæðishugsjónina.
Archibald Mac Leish.“
Magnús Jónsson mentamálaráð-
iierra flutti eftirfarandi ræðu:
„Við íslendingar hljótum að játa
það hreinskilnislega, að okkur finst
við ekki vera lieima hjá okkur i
núverandi heimi stríðs og blóðs-
úthellinga. Við erum of fáir tii þess
að taka virkan þátt í þessum mikla
hiidarleik, og við erum friðelskari
en svo, að okkur langi til þess.
Þessvegna kunnum við að meta
tilveru annara heima en hinnar
blóðugu baráttu; og til þessara
heima er okkur ljúft að hverfa og
lifa þar lifi, sem við kunnum betur.
Einn þessara heima er heiraur
bókanna. t þeim heimi hefir ís-
lendingurinn dvalið með glöðu geði
alt frá því er skriftarkunnáttan barsl
til stranda vorra, og bókin hefir
eigi aðeins verið íslendingum trygg-
ur förunautur, heldur einnig si-
streymandi lind lífs og þróttar.
Skifti vor við hið mikla lýðveldi
Norður-Ameríku eru, nú sem stend-
ur, um of mótuð af striðinu; og
við höfum fengið endanlegar sann-
anir fyrir því, að ísland sje mjög
mikilvægt frá hernaðarsjónarmiði,
vcgna legu sinnar, svo nærri miðju
Norður-Atlantshafi.
En jiessi bókagjöf sýnir mjer,
vitanlega meðal margs annars, að
í auguin yðar er land vort mikil-
vægt af fleiri ástæðum en hernaðar-
þýðingunni. Ilún sýnir, að í yðar
augum er ísland ekki aðeins liættu-
leg og mikilvæg stikla í Atlants-
liafinu, iieidur einnig heimkynni
þjóðar, sem þó lítil sje hefir bæði
rjett og vilja til að lifa sínu eigin
menningarlífi — þjóðar, sem elur
í brjósti mikið til sömu liugmyndir
og hugsjónir, sem hið mikla systur-
riki í vestri.
Ef jeg man rjett — jeg vona að
þjer afsakið ef tilvitnunin er röng
— var það George Washington, sem
einu sinni var spur'ður, all fyrir-
litlega: „Hvað ræktið þjer á þess-
um ófrjóu hæðum?“ Og hann svar-
aði: „Við ræktum menn.“ Slíkur
maður hefði skilið oss íslendinga.
Meðan við getum ræktað menn ætt-
um við að vera ánægðir.
Og á einum hrjóstugasta bletti
Islands ólst hann upp, maðurinn,
sem á afmælisdaginn, cr við höld-
um hátíðlegan í dag. Jeg á við Jón
Sigurðsson. Vissulega var hann mað-
ur. George Washington, liinn mikli
leiðtogi yðar, og Jón Sigurðsson,
hinn mikli leiðtogi vor, voru báðir
menn, hversu ólíkir sem þeir kunna
að hafa verið að öðru ieyti, aidir
upp á lirjóstugum liæðum, en fædd-
ir til þess að vinna hinar mestu
dáðir.
Jeg lýk þessum fáu orðum, þess-
um þakkarorðum fyrir liina veg-
legu gjöf yðar, með því að vitna
í orð eins mesta kappa okkár er
hann tók við gjöf vinar sins. Þan
orð hafa varðveist í einni bestu
sögunni okkar. Hann sagði:
„Góðar þykja mjer gjafir þínar,
en betri jjó vinátta Jjín.“
— Þjer hafið stolið skeiðum og
göflum hjerna í veitingahúsinu minu
og svo ætlið þjer að afsaka yður
með því, að það hafi verið mis-
skilningur. Hverskonar misskilning-
ur er það?
— Jeg hjelt að það væri úr silfri.
ÆSKUÁSTIR.
Frh. af bls. 9.
„Hann er víst mjög gamall,“ sagði
jeg við Lennox, þegar mjer fanst
þögnin vera orðin of löng.
„Nei,“ svaraði hann, „hann er
ekki sextugur.“
„Hann lítur út fyrir að vera um
áttrætt,“ sagði jeg.
„Já.“
„Það er gleðilegt að jjetta hörm-
ungarlíf skuli vera á enda.“
„Já, l>að er sannarlega raunalegt
líf,“ sagði Lennox, „hefurðu heyrt
sögu lians, niamma?"
„Nei.“
„Við höfum fylstu ástæðu til að
vera lionum lnakklát og reynast hon-
um vel,“ sagði Lennox, ,,þú hefðir
átt að heyra mömmu tala um hann,
iiann bjargaði lífi hennar. Það var
fyrir mörgum árum, hún var korn-
ung og nýlega gift. Pabbi var þá
nýbúinn að byggja verksmiðjuna
hjerna. Hann átti erfitt með að fá
starfsfólk og nokkrir þeirra, sem
ráðnir liöfðu verið, voru franskir.
Pabbi gat eklci talað við þá og fcrð-
aðist því til New York, til jiess að
leita uppi mann, sem gæti tekið það
að sjer. Þar fann hann ungan og
laglegan I-’rakka, scm var fús tii
að takast þetta starf á liendur, þvi
jiað gerði lionum kleift að gifta
sig. Hann kvaðst vera trúlofaður
stúlku, sem byggi úti á landi og
biði, eins og fleiri, eftir þvi að
geta aflað sjer fjár. Hvað er jætta,
er þjer að verða ilt, mamma?“
„Nei,“ svaraði jeg, „en saga þin
minnir mig á atburði, sein gerðust
i æsku minni, haltu frásögn þinni
áfram.“
„Pabbi iiafði hann með sjer hing-
að og var vel ánægður með hann,
Frakkarnir gerðu alt, sem þeim var
unt til að geðjast lionum. Vegna
þess að ungi maðurinn þurfti altaf
að vera viðstaddur, ljetu þeir búa
út lítið lierbergi lianda lionum við
liliðina á skrifstofunni, sama her-
bergið, sem hann liggur nú i. Fyrsta
kvöldið, sem hann var hjer, skrifaði
liann heitmey sinni, og næsta dag
valdi hann sjer stað, jjar sem liann
ætlaði að byggja sjer hús. Verka-
mennirnir komu sama dag og fyrstu
vjelarnar voru settar af stað. Mamma
var svo áköf, að hún vildi óvæg fá
að sjá j)á vinna. Ilún sveipaði silki-
sjali um liöfuðið og liljóp niður i
verksmiðjuna, lienni kom engin
iiætta í lmg og meðan pabbi snjeri
að henni bakinu, gekk liún fast að
vjelunum. Einhvernveginn atvikað-
ist það svo að sjalið festist í einni
vjelareiminni, sem dró liana með
ómótstæðilegu afli að hjólunum,
hún liefði látið þar lífið ef ungi,
l’ranski maðurinn liefði ekki verið
þar viðstaddur. í einu vetfangi
þreif liann í hana og sleit sjalið í
sundur, en um leið vafðist það um
handlegg hans, og nú var hann
staddur í sömu liættunni, sem liann
liafði hrifið hana frá. Það leið ekki
nema augnablik þangað tii vjelarn-
ar voru stöðvaðar, en það var samt
of seint. Hann lenti á milli lijól-
anna, sem ungur og laglegur mað-
ur og kom jiaðan allur limlestur
og marinn. Samt lifði liann og þú
hefir sjeð hann.“
„Það fyrsta, sem hann sagði við
pabba ltegar hann vissi hvernig
komið var, var á þessa leið: „Jeg
ætlaði að gifta mig innan skamms,
en nú getur ekkert orðið af því.
Ef til vill dey jeg hráðlega, en ef
til vill lifi jeg enn um stund, en
þegar jeg hverf hjeðan, — sendið
henni þá þessi brjef, þau segja
henni alt. Þangað til bið jeg yður
að leyna nafni mínu, svo að hún
geti ekki leitað mig uppi. Þegar
fram liða stundir, heldur liún að
jeg hafi dáið, eða þá svikið sig,
og j)á getur hún ef til vill, fundi'ð
liamingjuna með einhverjum öðr-
um.“
„Pabbi lofaði að láta að óskum
hans, og lagði brjefin niður i leyni-
liólf i skrifborðinu eftir tilvísun
hans.“
Konan, sem hafði beðið okkur
að bíða, kom nú aftur og sagði að
mosieur væri vaknaður.
Jeg gekk inn í herbergið lians.
Það leyndi sjer ekki að dauðinn
liafði sett merki sitt á ásjónu hans.
Það voru þjáningardrættir í fölu
andlitinu, en veslings bæklaði lik-
aininn var liulinn af teppinu, og jeg
sá Eugene einu sinni enn. Æsku-
roðinn var horfinn af vöngunum
og á ennið voru komnar lirukkur,
en samt voru l)að þessir vangar og
þetta enni, sem jeg liafði kyst á
vori æskunnar.
„Lofi'ð okkur að vera einum,"
sagði jeg og jeg heyrði konuna
segja, um icið og hún fór út:
„Hún ætlar að biðjast fyrir með
honum.“
Ef til vill lijelt Lennox hið sama.
Þegar dyrnar lokuðust kraup jeg
á knje við rúmstokkinn. Gleymt var
þrjátiu ára hjónaband og jeg var
aftur Prudence Seymour. „Eugene,“
sagði jeg, „Eugene.“ — Veslings
handieggirnir iians vöfðust um háls
mjer, um leið og hann hvislaði:
„Prudense, ástin min, loksins!“
Jeg horfði i augu hans, sem ljóm-
uðu af liamingju yfir því að sjá
mig, en alt í einu varð augnaráðið
starandi og handleggirnir urðu
þyngri og þyngri, sviti spratt fram
á enni hans og þcgar jeg: laut niður
til þess að lcyssa liann, fann jeg
síðasta andvarpið liða frá brjósti
hans. Eugene var dáinn!
Um nóttina tók jeg gamla brjefið
úr leynihólfinu. Það hljóðaði sem
lijer segir:
„Chere amie!
í siðasta brjefi gerði jeg ráð fyrir
að skrifa þjer fljótt aftur. Nú hefi
jeg góð tiðindi að segja — taktu
nú eftir: Jeg er rikur maður — há
laun — og heimili lianda ástlnni
minni! Jeg vinn hjá mr. Blume,
verksmiðjueiganda i Davenport. Jeg
hef hjartslátt — hönd min skelfur.
Þau hljóta að gefa. samþykki sitt,
og þá verð jeg hamingjusamur eins
og englar liiminsins. Að vefja þig
örmum — að heyra yndisiegu rödd-
ina þína aftur, ó! Það verður para-
dísarsæla. Á sunnudaginn kem jeg
til þín, það er alt of mikil blessun.
Vertu sæl á meðan.
Eugene."
Neðar á blaðinu stóðu eftirfar-
andi línur á frönsku:
„Aldrei, aldrei, ’aldrei, alt er
myrkur, alt er tapað, vesalings van-
skapaður krypplingur, aðeins byrði
fyrir hana. Ef til vill vorkennir
hún mjer, en elskað mig getur hún
ekki. Ó, ástin min! Þú mundir lík-
lega reyna að umbera mig, cn —
heldur deyja en það.
Ef jeg aðeins fengi að sjá liana
einu sinni! Eitt orð, eitt augnatillit,
eitt bros. Getur það aldrei orðið?
Nei, það er betra fyrir hana þannig,
betra fyrir okkur bæði! Ó, guð!
gefðu mjer þolinmæði og ieystu
mig fljótt frá þessari eymd!“
Dálitið neðar á blaðinu var önn-
ur dagsetning og þar var skrifað,
einnig á frönsku, málinu, sem hann
liafði kent mjer fyrir óralöngu:
„Jeg lief sjeð liana — með mann-
inum sínum. Jeg hef snert hönd
liennar, talað við hana — og hún
þekkir mig ekki. Það er þung raun.
Það var að mjer komið að segja
við hana: Horfðu á mig, þetta er
vesalings Eugene þinn. Guð forð-
aði mjer frá því að segja þa'ð, en
hún fær að vita það þegar jeg dey.“
Jeg stakk brjefinu i barm minn
og iineig grátandi niður við dánar-
beð lians. Var það Prudence Hope,
sem grjet yfir sínum látna eigin-
manni, eða var það Prudense Sey-
mour, sem grjet elskhuga sinn lið-
inn?