Fálkinn - 09.10.1942, Blaðsíða 11

F Á L K I N N
11
HERSHÖFÐIN Gli
BANDARÍKJ-
ANNA 1
EVRÓPU.
Maðurinn á miðri
myndinni cr
Dwight D. Eisen-
h'over y/ithers-
höfðingi Banda-
ríkjahersins á
Bretlandsey jnm,
að hera ráð sín
saman við helstu
foringja sína Til
vinstri er aðál-
landshersforingi
hans, Ernest R.
Lee, en til hægri
flotaforinginn,
Harry C. Butler.
Eisenhover er
með stækkunar-
gler sitt á upp-
drættinum af
meginlandi
Evrópu.
p'lNHVERNTÍMA hlýtur að koma
^ að ]jví að sólin springi, að þvi
er þeir stjörnufræðingar telja, sem
liafa l'yrir víst, að allar stjörnur
springi einhverntíma. En það er
engjn ástæða ti) að fara að berja
lóminn út af þessu ennþá, því að
stjarnfræðilega sjeð er sólin tiltölu-
lega ung. Fyrir þremur biljón árum
var stjarna einhversstaðar utan úr
geimnum að flækjast i nágrenni við
sólina, (ig aðdráttarafl þessarar
stjörnu hafði þau áhrif, að flykki
tættust úr sólinni og þutu út í geim-
inn, og úr þessum flykkjum urðu svo
reikistjörnurnar, þar á meðal móðir
jörð. Nu er talið, að sólkerfi okkar
\ erði nálægt 12.000.000.000.000 (tólf
biljón) ára gamalt, og mætti þvi bú-
ast við sólsprengingunni einhvern-
lima á næstu 9 hiljón árutu.
Stjörnufræðingar i Humborg og
Erfurt sögðu fyrir skemmstu frá
linattsprengingu. Ein af stóru sól-
unum í Vetrarhrautinni sþrakk, og
varð af glampi mikill. En þó að
stjörnufræðingarnir sæu ekki þenn-
an ljlossa fyr en á þvi lierrans ári
1942, þá gerðist hann í raun og
veru fyrir miljónum ára. Og ástæð-
an til þessa er sú, að fjarlægð fjess-
arar sprengistjörnu frá jörðinni var
svo gifurleg, að þó að ljósið fari
186.000 enskar milur á sekúndu, þá
var það samt miljónir ára á leiðinni
til jarðarinnar.
Sólin er ein af mikilverðustu
hnöttum himingeimsins, jafnvel þó
aðeins sje litið á hana frá hrein-
vísindalegu sjónarmiði. Fjarlægðin
milli hennar og jarðarinnar er sá
mælikvarði, sem notaður er við aðr-
ar mælingar fjarlægða í geimnum.
Og nú eftir ítarlegar mælingar
stjarnfræðinga i fimm heimsálfum,
hefir þessi fjarlægð verið ákveðin,
og telst vera 93.005.000 enskar mílur
—- 65.000 mílum meiri, en áður var
talið. Þýðing þessarar uppgötvunar
er afar mikil. Því að villa í mæl-
ingum á fjarlægðinni milli sólar-
innar og jarðarinnar veldur vitan-
lega skekkju á öllum öðrum stjarn-
fræðifjarlægðum.
Nýju útreikningarnir eru þó ekki
nákvæmari en svo, að gert er ráð
fyrir, að skakkað geti 9.000 mílum
til eða frá. Þetta virðist mikið, en
samkvæmt ummælum kgl. stjarn-
fræðingsins dr. II. Spencer Jones,
svarar þessi skekkja til liársbreidd-
ar móti tíu mílum, eða tvieyrings
mót 3250 milum. „Þelta er langsam-
legasta nákvæmasta mælingin, sem
nokkurntíma liefir verið gerð á fjar-
lægðinni til sólarinnar,“ segir dr.
Jones. „Hefir verið kveðinn upp
úrskurður, sem gilda mun um mörg
ókomin ár, í þessu sögulega máli.“
Mann sundlar þegar þessi fjar-
lægð •— 93.005.000 milur — er
nefnd, og J)ó er þún ekki nema
örlítill spölur á stjarnfræðilegan
mælikvarða. Næsta stjarna utan sól-
kerfis vors en 3000.000 sinnum
lengra burtu, eða með beinum töl-
um nálægt 27.900.000.000.000 milna
fjarlægð. Nokkra liugmynd um Jjað
ómæli tíma og rúms má gera sjer
af samlikingu Hendrik var der
Loons. Hugsum okkur, segir hann,
eyju á stærð við Bretland, í miðju
hafi. Hugsum okkur ennfremur, að
miljónasta hvert ár kæmi lítill þúfu-
titlingur og brýndi nefið á sjer á
kletti Jjar. Þegar eyjan væri afmáð
af yfirborði jarðar við þessa „slip-
un“ væri ein sekúnda liðin af
eilífðinni.
EGNA Jjess hve sólin er nærri
* jörðinni, er hún fyrir sjónum
manna stærsli linötturinn i geimn-
um, og við teljum stjörurnar ekki
nema agnir í samanburði við hana.
En Jjó að lnin sje 864.000 mílur í
þvermál, miljón sinnum stærri en
jörðin og 332.000 sinnum þyngri,
er sólin i raun rjettri dvergstjarna.
Flestar stjörnur eru miklu stærri en
sólin — sumar miljónum sinnum
stærri.
En sólin hefir ekki altaf verið
lítil, eins og hún er nú. Einu sinni
i fyrndinni var hún margfalt stærri.
Sannleikurinn er sá, að sólin ljetl-
ist um 4.000.000. smálestir á hverri
sekúndu, eða 240 miljón smálestir á
hverri minútunni. Ilún hefir þegar
mist mesl af því efni, sem í henni
var þegar hún fæddist fyrir Jjrem
bljónum ára.
Ástæðan er útgeislun sú og frum-
eindaklofning sem jafnan gerist í
sólipni. í miðbiki sólarinnar telst
mönnum til að sje 60 miljón stiga
hiti (á Falirenheit), en. á yfirborð-
inu 6 miljón stig. Við þennan feikna
hita klofna frumeindir efnanna í
sólinni og framleiða orku l)á, sem
sólin stafar í allar áttir, meðal ann-
ars til jarðarinnar.
Þessari útgeislun fylgir efni, sem
hægt er að reikna þyngdina á.
Iíastljós, sem varpar hirtu frá fim-
1 tíu liestafla orkugjafa „útvarpar"
114 gramms af efni á öld, en yfir-
horð sólarinnar er svo stórt og
orkumagnið svo mikið, að sólin eyð-
ir 240 miljón smálestum af efni
sínu á mínútunni. Að áliti margra
vísindamanna á hið sama sjer stað
allstaðar í himingeimnum. Hnett-
irnir eru smámsaman að streyma
út í geiminn, með geislunum.
Fyrir átján mánuðum tilkyntu
visindamenn við Cornell-háskólann
i Ithaca að Jjeir liefðu ráðið J)á
gátu, hversvegna sólin eða orkuefni
hennar gengi ekki til þurðar, en ef
sólin kulnaði út, mundi alt líf slokna
á jörðinni. En lijer verður þvi ekki
lýst, hvernig sú ráðning var, nema
að Jjví leyti að Jjeir halda að
liringrás sje á kolaefninu, sem sól-
in eyðir, þannig að Jjað komi aft-
ur lil sólarinnar og myndi sambönd
við vatnsefni hennar á ný.
NÁIÐ ROMMEL! --------------
Frh. af bls. ti.
fyrirkomulag herhúðanna og gátu
Jjví stel'nt beinl að setri Rommels
i miðju hverfinu. Þegar Jjýsku varð-
mennirnir kölluðu til, þeirra l'leygðu
Jjeir sjer niður, en einn svaraði á
lýtalausri Jjýsku.
Þegar Jjeir komu að húsi Ronnn-
els börðu þeir hægt á forstofudyrn-
ar og kyrktu svo varðmanninn, sem
kom til dyra, áður en liann gat kom-
ið upp nokkru hljóði. Sumir strand-
höggsmennirnir hiðu fyrir utan, til
Jjess að varna þvi, að þýskir her-
menn kæmust að húsinu, en Keyes
fór inn með nokkra menn og ljetu
þeir vjelbyssurnar spýta. Þeir kom-
usl fyrirstöðulaust inn í stóru stof-
una niðri til þess að finna Romm-
el Strandhöggsmenn sýna enga
mískun og vænta engrar heldur.
Þeir hrintu opnum hurðunum og
skutu af - vjelbyssunum til ljess að
drepa alt, sem fyrir kynni að verða.
í einni stofunni hittu þeir fyrir
nokkra lierforngja, sem sátu yfir
landsuppdráttum og voru að gera
áætlanir. Og nokkrir varðmenn, sem
höfðu verið uppi á lofti og heyrðu
skothríðina niðri, voru drepir þeg-
ar Jjeir komu ofan stigann.
Keyes hraut upp nýja liurð og
sleig inn fyrir Jjröskuldinn. En |já
dundi á lionum kúlnahríð frá vjel-
hyssu, tætti sundur magann i hon-
um og hann dó undir eins. Rohin
Campbell kapteinn gat dregið lik
foringja sins inn í salinn og kastaði
r.okkrum handsprengjum inn í her-
bergið, svo að bar sprakk alt í
mola.
En nú var alt liðið í herbúðun-
um komið á kreik. Strandhöggs-
mennirnir við, dyrnar börðust eins
og ljön til þess að varna Þjóðverj-
unum inngöngu í húsið. Campell tók
við stjórninni og kom nú út til þess
að safna saman liði sínu. lín* að-
eins 8 af Jjrjátíu svöruðu er hann
hljes í blístruna.
Áður en strandhöggsmennirnir
reyndu að komast burt köstuðu Jjeir
handsprengjum inn um gluggana á
efri hæðinni í húsinu, í þeirri von
að einhver þeirra mundi hitta
Rommel í rúminu. En kúla frá naz-
istum fótbraut Campbell og hann
fjell til jarðar. Hann vildi ekki verða
fjelögum sínum til trafala og sagði
þeim að skilja sig eftir, en sprengja
púðurbirgðageymslu Þjóðverja í
lofl upp. Þeir gáfu honuni morfín-
sprautu og settu liann upp við ávaxta-
trje. Það er ósennilegt, að Þjóðverj-
ar hafi sýnt Campbell nokkra misk-
un, er Jjeir fundu hann um morg-
uninn.
Þeir sem uppi stóðu komust með
furðulegu rnóti út úr lierbúðunum,
'en Jjegar þeir komu í fjöruna sáu
jjeir, að fjelagar Jjeirra höfðu orðið
fyrir árás og gúmmíbátarnir voru
gereyðilagðir. Þeir hjeldu ]jví inn í
eyðimörkina, í Jjeirri von að þcir
mundu rekast á breska framverði.
En í staðinn rákust þeir á Jjýska
njósnarflokka, og aðeins tveir af
hinum 50 komust til stöðva Breta
— 41 degi síðar.
Hin djarfa hugmynd um að ná
Rommel mistókst. Hann var fjar-
verandi þessa nótt. Hann sat í af-
mælisveislu i Róm.
Egils ávaxtadrykkir
KAUPIÐ »FÁLKANN«
HVENÆR SPRINGUR SÓLIN?