Fálkinn - 30.10.1942, Page 11

-i'ÁLRlNN
11
Fríðill drottningarinnar on svipa Rússlands.
ÖLDIN er öðrum tímum
* frémur öld hirðgæðinganna.
EjítiHætisgoð þ.ióðhöfðing.ja og drotn-
iriga setja mót á sögu þeirra tíma,
því að þessir einvaldar virtust mjög
hneigðir til að láta stjórnast af upp-
skafningum er að jafnaði voru
frémri að líkamlegu atgervi en and-
legu.
Sjerstáklega stóð þessi uppskafn-
ingaöld í blóma í Rússlandi. Þar
óðu hirðgæðingarnir uppi. Ög þó
að ótrúleg æfintýri verði sögð um
flesta þeirra þá skaraði samt einn
langsamlega fram úr að ófyrirleitni.
Það var Ernst Johan Biron, Kúr-
landshöfðingi. — —
— Árið 1710 slangraði ungur og
laglégur maður um St. Pjetursborg,
sem þá hafði verið stofnuð fyrir 7
áriim, og var að leitast við að ná
sjer í stöðri í stjórnarráðunum eða
við hirðina. Hann kallaði sig de
Biron, var fæddur í Kúrlandi og
hafði stundað nám í Königsberg
um hríð en verið rekinn ]>aðan
fyrir ósæmilegt framferði. í St.
Pjetnrsborg var öllum hurðum skelt
fyrir nefinu á þessum ófyrirleitna
æfintýramanni. Það kvisaðist sem
sje, að l)essi ungi maður væri son-
ur kúrlensks skógarvarðar, sem lijet
Biihren, og að hann hefði stolið
sjer franska aðalsnafninu, de Biron,
til að láta fólk lialda að hann væri
af söniu ættinni og hinir t'rægu
frönsku m arskálk ar.
Biron varð að hröklast lieim afl-
ur lil Mitau, höfuðstaðar Kúrlands,
hreldur og vonsvikinn. Þar rikti
Anna Ivanovna erkihertogafrú, bróð-
urdóttir Pjeturs mikla, og var hún
aðeins 19 ára. Eftir nokkrar um-
ieitanir tókst Biron að fá undirtillu-
stöðu við hirð hennar og brátt fór
hertogafrúin að taka eftir honum.
Heimurinn er ekki stór, því að
skömmu áður hafði Anna Ivanovna
verið bráð-ástfangin af öðrum Bir-
oh, sem að vísri var ekta, og fransk-
ur hertogi af Lauzun. En þessi ljett-
úðugi Frakki liafði dregið hana á
tálar. Hann liafði flæksl í ástaræf-
intýri með einni af hirðfrúm Önnu
ívanovna, í sjálfri hertogáhöllinni.
Og Anna Ivanovna liafði því fulla
ástæðu lil að snúa baki við honum
og l'ará að gefa sig að Ernst Johan.
Hún varð bráðlega ástfangin af
honum. Ernst Johan Biron hækk-
aði ört í tigninni og varð kammér-
junkari. En nú hafði hefðarlöng-
Unln vaknað og liarin gekk að því
tneð oddi og egg að verða tekinn
inn í aðalmannastjettina. Anna
Ivánovria var íús að hjálpa honum
til þessa og taldi hjin hann á að
giftast stúlku af aðalsættum, þvi að
þá mundi gatan verða greiðari. Gift-
ist hann svo fátækri aðalsmær
kiirlenskri, en ekki vildu aðalmenn
í landinu viðurkenna hann samt.
Þeir tóku ekki í mál að taka þenn-
an dularfulla Ernst Johan de Biron
^ með útflúraða franska aðalsskjöld-
irin, góðan og gildan. Og þegar Bir-
on fór til St. Pjetursborgar —
lióndadóttirin Katrin L, ekkja Pjet-
urs .mikla, og Mensiekoff stjórnuðu
þar þá — neitaði rússneski aðalinn
líka að viðurkenna hann.
jp*INVALDAR Rússlands sátu sjaldn-
■*"* ast lengi í hásætum í þá daga.
Árið 1727 sálaðist Katrín I. og arf-
taki hennar, Pjetur II., safnaðist lil
fcðra sinni árið 1730. Og öllrim á
óvart var nú Anna Tvanovna,—sem
var bróðurdóttír Pjeturs mikla, tek-
in til drotningar yfir Rússlandi.
Hinir eiginlegu valdamenn í Rúss-
landí þá, Dolgoruki, Miinnich og
Ostermann. töldu víst að völdum
jieirra mundi verða borgið í land-
inu, ef kvenmannsvæfla, er átti upp-
hefð sína þeim að þakka, sæti í há-
sætinu. En þeir gleymdu alveg Bir-
on, sem faldi járngrimu undir blíðu
og brosandi andlitinu. Og Dolgoruki
fursti, voldugasti maður Rússlands,
gróf sjer gröl' sjálfur, er hann færði
Önnu Ivanovnu boðskapinn uin, að
liún væri kölluð lil ríkisstjórnar. í
fordyrinu hjá lienni mætti hann
ungum manni, og benti honum að
fara út. En þegar ungi maðurinn
stóð kyr tók Dolgoruki i hálsmálið
hans og henti lionum út úr dyrun-
um. Þetta var Biron. Anna reyndi
að koma á sáttum, en Dolgoruki
var ósveigjanlegur og tók af henni
nauðungarloforð um, að de Biron
mætti ekki koma með henni til Pjet-
ursborgar.
Það kom brátt á daginn, að Anna
Ivanovna virti litils loforðin, sem
hún hafði gefið í Mitau, því að
þegar til Pjetursborgar kom fór hún
því fram, sem henni sjálfri þóknað-
ist. Biron var gerður hirðmaður.
Sama dag sem Anna settist í hásæt-
ið settist Biron að i höllinni ásaml
konu sinni. Á þann hátt gat hann
hitt Önnu óhindraður og án þess
að vart yrði út í frá.
Hún . skipaði hann yfir-kammer-
herra sinn. Hann fjekk sæg af orð-
um og vegur hans fór vaxandi.
Nú fansl alt í einu öllum, að Biron
væri óvenjulega snjall og tiginn
maður. Kúrlensku aðalsmennirnir,
sem nokkru áður höfðu ekki viljað
skíta aðalsmannatalið sitt út á nafn-
inu hans, sendu nú nefnd manna
til þess að biðja hann náðarsamleg-
ast um leyfi til, að liann yrði skrá-
settur,Þýskalandskeisari gerði hann
að rikisgreifa og franska aðalsættin
de Biron ljet spyrjast fyrir um, á
hvern hátt hann væri skyldur henni,
því að ættargrein hans mátti ekki
vanta í ættartöluna.
Biron var eins og silungur í sjó.
Hann var mest hataði og mest heiðr-
aði maðurinn í Rússlandi. Hann
var alveg mentunarlaus, en sjeður
og slóttugur og lærði fljótt rúss-
nesku valdamannaaðferðina: að
beita ruddalegu ofbeldi þegar hann
vildi fá einliverju framgengt. Hann
var viss um vald sitt á Önnu og
fór nú að gefa svallfýsnum sinum
lausan tauminn. Rússar fengu og
brátt að kenna á drotnunargirni
hans og grimd. Hann hafði ekki
gleymt livernig Dolgoruki móðgaði
liann forðum og gerði nú hann og
fjölskyldu hans útlæga til Síberiu.
Stjórn hans var grimm og órjettvís.
Böðlarnir höfðu nóg að gera. Allir
skulfu af ótta við Biron og tiltektir
lians. Jafnvel drotningin var lirædd
við hann, en þó var ekki við það
komandi, að hún fengist til að taka
af honum völdin. Hann var alger-
lega einráður. Hann hjelt sig eins
og hann væri keisari og rakaði sam-
an fje með öllum ráðum, bæði leyfi-
legum og óleyfilegum. Til dæmis
græddi hann stórfé á okri.
ÁrIÐ 1737 beit Anna höfuðið af
^ skömminni með því að leggja
til, að Biron yrði gerður hertogi
af Kúrlandi. Biron hafði fyrirfram
mútað ráðamönnum Kúrlands, svo
að ekkert var að óttast úr þeirri
átt. Og allir skutu skolleyrum við
mótmælum ljenslierrans sjálfs, kon-
ungsins í Póllandi. Nú varð Biron,
sem kúrlenski aðallinn hafði lítils-
virl nokkrum árum áður, hertogi og
einvaldi Kúrlands. Nokkrum árum
eftir að liann hafði tekið við tign-
inni gerðu fjendur hans uppreisn
gegn honum. En liún var bæld nið-
ur með mestu grimd og Biron ljet
dómstól, sem liann hafði sjálfur
skipað til þeirra liluta, dæma seka
og grunaða — sjerstaklega persónu-
ltga óvini sína. Dolgoruki fjekk á
ný að kenna á hefnigirni valdhaf-
ans. Ta’o af ættingjum hans ljet
Biron hjólbrjóta en fimm voru háls-
h.öggnir og sumir settir í fangelsi í
Schliisselburgkastala. Og fjölda
kvenna setti liann í klaustur.
Biron var nú voldugri en nokk-
urntíma áður. Þýskalandskeisari
gerði hann að „durchlaut" og
franski liertoginn af Biron gerði út
sjerstakan sendiboða til að færa
,,frænda“ sínum hamingjuóskir.
Anna drotning lagðist veik árið
1740. Á banasænginni varð hún að
skrifa erfðaskrá, eins og Biron las
henni fyrir. Samkvæmt þeirri erfða-
skrá skyldi barnið Ivan, sonur
Önnu Karlovnu, frænku drotning-
arinnar, erfa ríkið eftir hennar dag,
en Biron skyldi verða meðráðamað-
ur barnsins og ríkisstjóri.
Óvi nir Birons höfðu beðið ])ess
með óþreyju að Anna drotning
hrykki upp af og höfðu ráðið ráð-
um sínum um að steypa Biron al'
stóli undir eins og hún- væri fallin
frá. Munnich greifi var foringi sam-
særismannanna. Biron grunaði ekk-
ert. Hinn gamli slægvitri marskálk-
ur heimsótti liann í mestu vinsemd
kvöldið áður en byltingin fór fram.
En morgunin eftir hjellt hann skot-
liðum sinum inri í sumarhöllina,
þar sem hertoginn bjó, að gerði
aðsúg að honum. Þeir rjeðust á
Biron í svefnherbergi hans. Ilann
var tekinn og bundinn og fluttur i
vetrarhöllina. Þaðan var liann flutt-
ui ásamt fjölskyldu sinni í Schluss-
elburgkastalann, en móðir Ivans,
Anna Karlovna, var skipuð ríkis-
stjóri. Og tíðindin vöktu mikinn
fögnuð í Pjetursborg.
Engin vorkendi hinum fallna
harðstjóra. Pólverjakonungur gerði
tilraun til að mótmæla, aðallega til
málamynda, því að hertoginn af
Kúrlandi var þó fullvalda fursti og
stallbróðir hans. En enginn tók
mark- á þessuni konunglegu mót-
mælum.
TtL málamynda var höfðað mál
gegn Biron. Yöru eignir lians
allar, sem vöru ranglega fengnar,
gerðar upptækar og námu þær 14
miljón rúblum. Þeltít voru aðallega
gimsteinar og listverk. Loks fjell
dómurinn yfir honum og var lesinn
upp i öllum kirkjum. Það var dauða-
dómur, en var breytt í æfilanga
fangelsisvist í Síberíu. Miinnicn
læfði þegar gert ráðstafanir til að
láta byggja ofurlitið hús handa
fanganum austur í Pelym. Var hár
skíðgarður kringum lnisið og úl
fyrir hann mátti Biron og fjölskylda
hans ekki koma.
En stjórnendur Rússlands voru
ekki fastir í söðli í þá daga. L’Est-
occi, sáralæknir Elísabetar prins-
essu, dóttur Pjeturs mikla, sem var
óstjórnleg ástriðumanneskja, beitti
sjer fyrir byltingu með þvi mark-
miði að setja Ivan litla af en koma
Elisabetu í hásætið. Þessi bylting
fór fram 1741, mjög þegjandi og
Mjóðalaust. Anna Karlovna var
handtekin og sat í fangelsinu Chol-
mogory við Dvina, þangað til dauð-
inn leysti hana þaðan. En keisarinn
Ivan, sem aðeins var þriggja missira
gamall, var lokaður inni i klefa i
Schliisselburgkastala. En jiað sem
örlagarílcast varð ÍK'i'ir Biron í þessu
sambandi var að erkifjandmanni
hans, Munnicli marskálki, var steypt
af stóli.
Áður en Biron hafði verið í
Síberíuvistinni i eitt ár kom sendi-
boði frá Elisabetu drotningu með
úrskurð þess efnis að Biron væri
leystur úr fangelsi. Hann tygjaði sig
í flýti til ferðar. Á tveimur vögn-
um ók liann vestur yfir Síberíu
eins og liestarnir gátu komist. En
lionum miðaði samt hægt, því að
vegirnir voru vondir og mikil um-
ferð austur á þóein n, til mesta
trafala. Það var fólk, sem var að
fara í útlegð.
Biron liafði ekki farið langt þeg-
ar liann mætti vagni, sem riðandi
kósakkahermenn fylgdu. Hann sá
manninn sem sat í vagninum og
þekti þar Munnicli, sem einnig virt-
ist bera kensl á liann. Þeir störðu
hvor á annan en vöruðust að láta
geðhrif sín í ljósi.
En Biron hertogi átli þó bágt
með að leyna meinfýsni sinni, því
að þetta ferðalag Munnich aristur í
Síberíu sagði honum betur en mörg
orð frá því að nú hefði Miinich
fengið að kenna á þeim meinlegu
örlögum, sem rússneskir valdamenn
hafa orðið að sætta sig við, fyr og
síðar. Nýju valdhafarnir höfðu ekki
aðeins gert Miinnich útlægan til
Síberiu lieldur höfðu þeir einiiig af
bölvun sinni ,senl liann i sönui hí-
býlin, sem hann sjálfur hafði látið
gera handa Biron. Þar lifði liann
í tuttugu ár, raunalegu lífi og gleði-
snauðu.
En sigur Birons var ekki eins
mikill og hann sjálfur hjelt. Óvinir
hans liöfðu fengið Elisabetu drotn-
ingu til að senda liann í einskonar
útlegð til Suður-Rússlands. Og ])ar
beið liann í þeirri von að fá upp-
reisn á nýjan leik. Hann gerði sjer
vön um, að ólíklegustu tíðindi gæli
gert hann að frjálsum manni aftur.
I-L.N nú komst kyrð á rússneska
■*“* stjórnarhagi, aldrei þessu vant,
og Elisabet drotning ríkti til 1762.
Þá tók Pjetur III. ríki og nú hófst
mildara stjórnarfar en áður. Fang-
elsin voru opnuð og þeir, sem útlægir
liöfðu verið gerðir vegna stjórn-
málaaðgerða fengu leyfi til að koma
heim á ný — þar á meðal Miinnich
og Biron.
Biron fjekk ekki kúrlenska her-
togadæmið sitt aftur, en lifði kyr-
látu lífi í Pjetursborg og þorði varla
að sýna sig við hirðina. Þó var það
þar sem hann liitti Miinnich greifa.
Þegar keisarinn sá þá kallaði hann:
„Lítið þið á fornkunningjana þarna.
Þeir verða að skála saman!“ Hann
lielti víni á glös handa þeim báð-
um. Biron og Miinnich fölnuðu af
reiði, en þorðu elcki annað en skála
og keisarinn hafði gaman af að nið-
urlægja þessa Ivo fyrverandi valda-
menn Rússlands í augum hirðar-
iunar.
En viku eftir þennan atburð voru
stjórnardagar Pjeturs III. taldir.
Hann var kvæntur Ivatrínu II., sem
síðar varð ein af frægustu stjórn-
endum Rússlands, en hún Ijet fang-
elsa hann og myrða. Kaírínu, sem
varð alræmd fyrir friðlaliald silt,
fjell vel við Biron og fjekk honum
aftur hertogadæmið Kúríand, aðal-
lcga til að gera Pólverjum bölvun.
Hjelt Biron nú á ný til Mitau og
liafði rússneskt herlið sjér til
trausts og lialds. Þannig komst hann
enn á ný í þjóðhöfðingjatöluna á
gamais aldri, þó að Kúrland væri
þá að visu komið i skugga rúss-
nesku krúnunar.
Biron var meira litilmenni en svo
og valdafýkn hans meiri en svo, að
Kúrland gæti orðið farsælt undir
stjórn lians. Þegar liann fjekk Pjetri
syni sinum stjórri furstadæmisins i
liendur, árið 1769, voru fagnaðar-
liátíðir lialdnar um alt landið.
Gamli hertoginn hafði látið sjer
skiljast, að sú dýrð, sem var gefin
Frh. á hls. 13.