Fálkinn - 15.06.1945, Blaðsíða 6

6
FÁLKINN
Theodár Arnason:
Merkir tónsnillingar
- LITLfl -
Gaspar Sand:
Smávegis óhapp
í útvarpinn.
VERT ætlarðu? spurði konan
mín.
— Á spítalann, sagði ég. — Að
heimsækja Walter.
— Hefir liann tíma til þess, svona
um miðjan daginn?
— Hann er sjúklingur þar núna,
sagði ég. — Pétur sagði mér að
liann lægi veikur.... útaf smávegis
bilun í útvarpinu — ekki veit ég
hvernig í því liggur. Hann á að
liggja i hálfan mánuð. Líldega hef-
ir rafmagnsstraumur eða elding
lilaupið gegnum liann.
— Hann hefir ekki nema gott af
Jivi, sagði konan mín. — Hver veit
nema hann gæti lært eitthvað af
þessu.
— Já, hann er að iæra spænsku
meðan liann liggur í rúminu, sagði
ég. En ég vissi vel hvað hún átti
við. Henrii fannst, eins og öllum
konum vina Walters, liann vera
hlægilegur inaður. Læknir, hálffert-
ugur, kvennagull sem á liús útaf fyr-
ir sig og bifreið og glæsilegar fram-
tíðarhorfur — hvernig dirfist hann
hann að móðga allar konur heims-
ins með liví að giftast ekki? Og
svo duflar hann við allar, sem
hanri kemur nærri. Þjóðfélagslegur
ú I úrborningur. Svei!
Og Jiær hafa víst rétt fyrir sér
konurnar, frá sínu sjónarmiði. —
En vinir Walters kunna vel við
hann. Sem vin er ekkert út á hann
að setja — hann mundi vaða elda
til liess að verða einhverjum að liði.
Walter liafði lagt undir sig
stærstu einbýlisstofuna í deildinni
sinni. Hausinn á lionum var vafinn
í livítar umbúðir, svo að ekki sá
i nema augun og munninn, gegnum
mjóar rifur, lionum svipaði mest til
hlægilegu aðaipersónunnar í auka-
myndunum, sem maður sá í kvik-
myndahúsum í gamla daga, þegar
þar var þægilegt og rólegt og engar
teiknimyndir með hávaða og gaura-
gangi. Hann veifaði til mín þreknum
hvítum handlegg og bað mig að setj-
ast á stólinn, sem stóð við rúm-
stokkinn hans.
— Iivernig líður þér? spurði ég
áhyggjufullur og gægðist gegn um
rifurnar á umbúðunum.
— Þakka þér fyrir, andvarpaði
hann. — Mér líður ekki vel. Eg
ligg í rúminu.
— Já, ég sé liað, sagði ég samúð-
arfullur. — Það er víst ekki alvar-
legt?
— Eg vona að svo sé ekki, sagði
hann. — Eg er bara rauður og blár
um allan skrokkinn.
— Ljómandi eru þetta falleg vín-
ber, sem standa þarna, sagði ég.
— Fáðu þér eitt, sagði Walter.
— Þau eru til þess að eta þau.
Við töluðum fram og aftur um
kunningja okkar. — Jæja, sagði ég
svo, — nú verð ég víst að fara. Eg
leit á úrið mitt.
— Þú verður vist að gera það!
sagði Walter. — Eg sé að þú hefir
etið öll vínberin. Geturðu ekki
hinkrað við fimm minútur enn?
— Jú, vitanlega, sagði ég og
fleygði greinunum af vínberja-
klassanum í pappírskörfuna, —
við erum alltaf vinir.
Þekkir Jiú liann Þorlcel Ottesen?
spurði Walter. — Jazz-sveitarstjór-
ann?
---- Já, sagði ég. — Eg hefi heyrt
hann spila.
— Eg var skotinn í konunni
hans, sagði Walter. — Þú getur
ekki gert þér i liugarlund hvað
hún er yndisleg. Svolítið, limamjúkt
kríli, brún, skær augu — og ger-
sanvlega misSkilin af manninum
sínum.
— Þær eru það allar, frúrnar
sem þú verður vitlaus i.
— Hann er alger andstæða við
hana — tveggja metra langur. Alltof
mikill kraftamaður fyrir hennar
viðkvæma líkama, og svo er hann
allur í tónlistinni en vanrækir
Nönnu. Fyrst í stað var ekki nema
algengur kunningsskapur á milli
okkar — en mér fannsl það synd,
að hún skyldi eiga að kúra ein
heima á hverju kvöldi. Maðurinn
var alltaf úti að stjórna hljómsveit-
inni, kom seint lieim á kvöldin og
svaf langt fram á dag. Þorkell
skyldi vel að það var ekki nema
vinarliugur, sem ég bar til fallegu
konunnar hans, og hann hafði ekk-
ert út á það að setja að ég byði
henni í leikhúsið með öðrum kunn-
ingjum við og við. Eg hét mér þvi
að ég skyldi ekki bregðast trausti
hans, en jiú veist hvernig stundum
fer um góðan ásetning. Mennirnir
eru nú breiskir, og gera stundum
jiað,- sem jieir vilja ekki gera.
Eitt kvöldið þegar ég var að
fylgja Nönnu heim, eftir að við
höfðum verið á fyrri sýningunni á
bíó, spurði hún mig hvort ég vildi
koma ínn og drekka te með sér, og
ég sagði já og þakkaði, þó að ég
væri ekki jiyrstur. Við settumst í
svalastofuna, þar sem allt var fullt
af fallegum blómum, og fengum teið
á lítið borð, sem stóð við sófann.
— Hann Þorkell spilar í útvarp-
inu i kvöld, sagði liún. — Eigum
við að hlusta?
— Já, það finnst mér, sagði ég.
Og Nanna skrúfaði frá.
Nú er það svo að Þorkell er sér-
lcga góður útvarpshljómsveitarstjóri.
Þó að hann sé ekki dísætur nær
liann sérstökum áhrifum er hann
leikur „My blue Heaven" og „Sweet
Sue“ og livað þau nú licita öll þessi
klassisku lög, og það getur ekki
annað en lieillað álieyrendurna. Og
þá spillir ekki Jiegar hann syngur
viðlagið. Enda höfðum við ekki set-
ið lengi þangað til við tókumst i
hendur, alveg ósjálfrátt. Og í jiessum
sömu töfrum, sem tónlistin hans
Þorkels skapaði, hafði ég lagt hand-
legginn um herðarnar á Nönnu og
hún þrýsti sér að mér.
Meðan forspilið var leikið á pían-
óið kom Þorkell aftur að hljóðnem-
anum og með fallegri, ljóðrænni
rödd tilkynnti hann að nú kæmi
saxófón sóló: „Hin mikla milda,
mikla, mikla ást.“
Michael I. Glinka
1803—1857.
Hann var snemma nefndur spá-
maður og ættfaðir rússneskrar tón-
listar, þessi ágæti tónsnillingur,
sem hér verður nú sagt frá, og
mun hans þannig verða minst um
langan aldur í tónlistarsögunni.
Hann mun liafa orðið fyrsta sann-
menntaða, rússneska tónskáldið sem
notfærði á verðugan hátt, sem uppi-
stöðu jafnt og ívaf, jijóðleg lagastef
og dansa og bygði upp fagrar og
iistrænar tónsmíðar úr Jiessu lieima-
tekna ,,hráefni“, eða samdi með
öðrum orðum, jijóðleg, alrússnesk
tónverk. En þvi miður lágu til þess
ýms drög, að liann fékk ekki notið
liinna ágætu hæfileika sinna fyrr en
hálfnuð var æfi hans. Honum var
ekki ætlað að verða tónlistarmaður,
og hafði ekki tök á því eða kjark
i sér til, að ráðast inn á þá braut
fyrir fult og alt, eða afla sér jieirrar
mentunar i tónlistarfræðum sem
honum var nauðsynleg til Jiess að
móta og meitla á listrænan liátt liær
liugniyndir, sem brutust um í sál
hans, eða vinna úr því efni, sem
hann vildi lielst vinna úr, — hinu
alrússneska, þjóðlega efni.
Michael Ivanovitch Glinka hét
hann fullu nafni og fæddist á óð-
alseign föður síns, Novospasskvi i
Smolensk, hinn 2. júni 1803, en
faðir lians var uppgjafa yfirforingi.
Móðurömmu hans var að mestu leyti
falið uppeldi lians í bernsku, og
rækti hún það ábyrgðarmikla starf
þannig, að liann varð eins og við-
kvæm gróðurhúsjurt, og bjó að því
alla æfi. Þetta var og ein ástæðan
til þess að ekki notuðust til neinn-
ar hlýtar liinir miklu tónlistahæfi-
leikar lians.
Hann hafði ákafega mikið yndi
Og liegar Þorkell fór að hlása
var mótstöðuafl mitt jirotið. Hans
eigin hljómsveit varð ástæða til
Jiess að ég brást tiltrú hans. Eg
tók viðkvæmur um elslcu fallega
höfuðið á Nönnu og þrýsti kossi á
varirnar á henni. Og enn fyllti hið
kjökrandi saxófónspil Þorkels stof-
una. Þetta var hrífandi augnablik.
En allt í einu lirópar Þorkell:
— Djöfuls jirælmennið þitt!
Eg hrökk við og horfði hálf-
ruglaður á útvarpstækið. Eg hafði
að vísu heyrt talað um sjónvarp, en
hélt að það verkaði hina leiðina —
en að sendararnir gætu séð lilust-
endurna datt mér ekki í hug. Enda
var lietta ekki tilfellið.
Því að Þorkell stóð sjálfur i
stofunni.
— En var hann ekki að spila i
útvarpinu? spurði ég og botnaði
ekki í jiessu. — Þið sátuð og liíust-
uðuð á hann spila.
— Já, sagði Walter, þetta var bæði
plat og plata.
Og nú skildi ég livað Pétur hafði
átt við þegar liann var að tala um
smávegis óhapp í útvarpinu.
af söng og hljóðfæraslætti, liverju
nafni sem nefndist, þegar i bernsku.
En fyrstu 10 ár æfinnar lieyrði liann
fátt annað en það, sem sjálfment-
aðir hljóðfæraleikarar í sveitinni
lians höfðu upp á að bjóða. —
Og Jiað voru Jiá einkum lagastef við
þjóðvísurnar og danslagabútar, —•
og þá ef til vill í og með afbakaðar
tónsmiðar „utan úr viðri veröld“.
Einhverja tilsögn fékk hann i píanó-
leik í bernsku, lijá þýskri kenslu-
konu, sem ráðin var til jiess að
kenna honum annars almennar
skólanámsgreinar. En á þeim árum
var Jió tónlistin honum eiginlega
alt í öllu, og svo rík í huga lians,
að hún truflaði ástundun hans við
skólánámsgreinarnar. Hann glímdi
við fiðlu og flautu tilsagnarlaust, —
og þegar hljóðfæraleikarar komu á
lieimili foreldra hans, við liátíðleg
tækifæri, voru það mestu ánægju-
stundir drengsins, og þá ekki síst,
ef honum var leyft að „taka undir“
með þeim, á sín liljóðfæri.
Fjórtán ára gamall var liann send-
ur til Pétursborgar til náms á
mentaskóla, þar sem heldri manna
synir voru búnir undir opinber
störf i þjónustu keisara-rikisins.
Þar var hann við nám i 5 ár, og
gafst Jiá kostur á að afla sér nokk-
urrar fr'ekari þjálfunar í píanóleik
lijá góðúm kennara. En þetta var
þó aðeins tómstundanám.
Og að loknu skólanámi tóku Jiegar
við ýmisleg byrjunarstörf í opin-
berri þjónustu, uns liann varð starfs
maður i vega og samgöngumálaráðu-
neytinu í Pétursborg, 1824, og
gegndi hann liví starfi i 4 ár.
Altaf var tónlistin efst í liuga
íians, þó að liann yrði nauðugur að
sinna öðru. Og ekkert tækifæri lét
hann ónotað til Jiess að afla sér
mentunar í tónlistarfræðum, — og
auðvitað varði hann öllum tóm-
stundum sínum við liljóðfærið sitt
(píanóið) ýmist við æfingar, eða
Jiá að hann var að fikra sig áfram
með að koma í búning sínum eigin
hugmyndum.
Hann sagði af sér embættinu
1828, eins og áður segir, og að yfir-
skini liafði liann heilsubrest og
læknisvottorð til þess að komast til
Ítalíu. Þar dvaldi liann í þrjú ár,
ýrnist i Mílanó, Róm eða Neapel, og
gerði sér far um að hafa sem mest
not af þeim kynnum sem liann átti
kost á að hafa jiar af tónlist og
tónsnillingum, — og þar kyntist
hann auk annara, Jieim tónskáld-
unum Donizetti og ’Bellini.
Á þessum árum mun liafa vakn-
að hjá lionum og verið að brjótast
uni í liuga hans hugmynd um að
semja stóra, þjóðlega óperu. En
hann þóttist ekki vera til þess fær,
að svo komnu, og lagði Jiá leið sina
til .Berlínar til þess að afla sér
fullkominnar hljómfræðimenntunar.
Leitaði hann til mikils metins kenn-
ara, sem Delin hét, og virðist liafa
skilið livað Rússa þessum kæmi að
bestum notum, — því að þá var
Glinka orðinn 29 ára gamall. Leiddi
hann Glinka stystu leið í gegnum
FramJialcl á bis. 11.