Fálkinn - 12.10.1945, Side 4

4
rÁLKIN N
Æfintýri norska gullsins
1 íslenskum blöðum hefir oft verið sagt frú því, að það hafi
tekist að koma gullforða norska þjóðbankans undan til
Ameríku, er Þjóðverjar gerðu innrásina 9. apríl 1940. Skáldið
Nordahl Grieg var annar þeirra manna, sem höfðu aða1.-
lega veg og vanda af þessum flutningi. En foringi fararinn-
ar var Fredrik Haslund ritari, Hefir hann gefið skýrslu um
þetta ferðalag og fer útdráttur úr lienni hér á eftir. Skýrslan
er hin eina opinbera „ferðasaga giillsins."
A LLUR gullforði norska þjóð-
bankans var sendur af stað frá
Osló morguninn 9. apríl, og geymd-
ur til bráðabirgða á afviknum stað
í Austur-Noregi. En þegar Þjóð-
verjar sóttu með öllu sinu liði norð-
ur á bóginn frá höfuðstaðnum, varð
að gera ráð fyrir, að gullgeymslu-
staðurinn kæmist á vald Þjóðverja
eftir nokkra daga. Mér var l)á skip-
að að standa fyrir því að flytja
gullið á öruggari stað.
Það eru víst fáir, sem eiginlega
gera sér Ijósa grein fyrir hvað 240
miljón krónur i gulli eiginlega sé,
þegar miljónirnar standa ekki á
pappírnum, en eiga að flytjast úr
stað í sinni eigin, þungu mynd. —
Þetta eru fimtán liundruð kassar, og
hver þeirra svo þungur að fullorð-
inn maður á nóg með að iyfta hon-
um. Við gerðum itarlega áætlun um
flutninginn. Hvert smáatriði var
rætt út í æsar við sérfróða menn
í öllum lnigsanlegum greinum. Við
vildum lielst eiga sem minst á liættu.
Málið þoldi enga bið, og það varð
að fara ieynt, svo að fréttaþjónusta
óvinanna fengi ekkert veður af þvi.
Það voru aðeins nánustu stjórnar-
völd, sem fengu nokkuð um þetta að
vita.
Oskar Torp þáverandi fjármála-
ráðherra liafði sjálfur annast um
flutning gullsins frá Osló. En nú
fékk ég til aðstoðar 30 hermenn,
undir stjórn majórs eins og tveggja
undirforingja, og eina dimma og
kalda nótt voru gullkassarnir sóttir
ofan í kjallarana, sem þeir voru
geymdir í. Nú átti að leggja upp í
liina áhættusömu ferð.
Þetta var á Liliehammer. Allur
bærinn var í fastasvefni. Hvergi
sást ljós á götunni eða úr nokkr-
um glugga. Og ekki heyrðist nokk-
urt hljóð. Þetta var eins og maður
væri staddur niðri í djúpri gröf.
Þá lieyrðist úr fjarska suð i bif-
reiðahreyflum. Það færðist nær, og
maður heyrði lág, stutt skipunar-
orð í myrkrinu. Vopnuð lögregla
hélt vörð um staðinn, svo að óvið-
komandi kæmu ekki of nærri.
Nú kom vörubifreið eftir vörubif-
reið upp að húsinu. Hleðslumenn-
irnir voru að koma. Þeir höfðu ver-
ið sóttir langt að, og ekki verið
látnir vita hvað þeir áttu að gera.
En þeir unnu af kappi. Hver bíll-
inn var ldaðinn eftir annan og nú
óku þeir á járnbrautarstöðina og að
lestinni, sem- sté)ð þar ferðbúin.
Þarna sást ekkert nema bjarminn
af vasaljósum okkar og stundum
lirukku neistar upp úr eimreiðinni.
Inni í vögnunum rýndu eftirlitsmenn-
irnir á blöðin, sem þeir skrifuðu
kassanúmerin á, jafnóðum og þeir
tóku við þeim. Stundum sást blika á
byssustingi hermannanna, sem héldu
vörð í kring.
Eg var að lita til lofts við og við,
hræddur um að nú mundi fara að
birta. Nei, ekki sást neitt til aftur-
eldingar enn, og við fórum af stað.
Þegar birti af degi og þýsku flug-
vélarnar fóru að láta sjá sig aftur,
stóð lestin okkar á liliðarspori langt
uppi í Guðbrandsdal og beið þess
að dimma tæki af næstu nóttu.
Fallhlífarliðið uppi í dalnum
liafði enn ekki verið upprætt. Það
þvergirti fyrir einu leiðina, sem
okkur hafði verið opin til vestur-
landsins. Sem betur fór tókst norska
herliðinu að sigra fallhlífarliðið
þennan dag, og undir eins og dimt
var orðið ókum við hægt og var-
lega um svæðið, sem Þjóðverjar
höfðu haft á sínu valdi. Það var
ekki að vita neina þeir hefðu skilið
eftir einhverjar vítisvélar.
En morguninn eftir voruni við
komnir í Andalsnes á Mæri, sem var
fyrsti ákvörðunarstaður okkar. Við
vorum svo bjartsýnir, að við liéld-
um að nú væri erfiðasta áfang-
anum lokið. Við urðum þess brátt
visari, að ferðin var ekki einu sinni
byrjuð. Nú fyrst áttum við að fá að
reyna hvað lofthernaður nútimans
eiginlega er, þegar ekki er nóg af
loftvarnabyssum og orustuvélum til
þess að taka á móti fjándmönnunum.
Andalsnes var þarna í miðri eld-
línunni. Það var þar, sem enska
herliðið gekk á land, og Þjóðverj-
ar einbeittu því flugárásum sinum
að þessum stað, eftir bestu getu.
Það var undir eins auðséð að ekki
i tjóaði að láta gullið hafa viðdvöl
þarna, og samkvæmt skipun fjár-
málaráðherrans færðum við okkur
nokkra kílómetra upp í dalinn.
Þrátt fyrir margar árásir flug-
vélanna á hverjum degi varð flutn-
ingalest okksr ekki fyrir tjóni. Eina
nóttina tókst okkur að skipa út
talsverðu af gullinu. Enskt herskip
lá við bryggjuna. Allt var tilbúið
fyrirfram af okkar hálfu og allt fór
eftir áætlun. Meðan enska lierliðið
gekk í land, svo hundruðum skifti,
og fallbyssum, vélbyssum, mótor-
hjólurn og hundruðum al' kössum
með skotfærum var skipað i land,
vorum við að bisa við að koma
þungu kössunum okkar um borð.
Það var einkennileg stemmning yfir
þessu. Snjóþungir tindarnir blikuðu
við loft gagnsærrar vornæturinnar
eins og bláir gimsteinar. Alll i
kringum okkur var kyrrðin frá
fjallabreiðunum og dalnum. En á
þessum litla bletti var allt á lireyf-
ingu. En það var eins og köllin
og liávaðinn kringuin skipið bærist
ekki út. Eins og hljóðið legðist
kyrrt eins og sniáblettur í kyrrð
hinnar óendanlegu stóru vornæt-
ur.
Við höfðum lokið verkinu þegar
dagur rann, og herskipið gat farið.
Það sem al' var hafði allt gengið
vel, og góðar horfur á framhald-
inu. En þegar frá leið urðu liorf-
urnar verri í Andalsnesi. Þegar við
komum þangað leit allt vel út, en
þegar við fórum var ekki mikið
eftir af bænum. Það sem reyndist
erfiðast Þjóðverjum var að eyði-
leggja bryggjurnar og járnbrautar-
stöðina, en ])essir staðir voru okk-
ur mest áríðandi. Landflutningar
hersins gengu sinn jafna gang allar
nætur, og járnbrautarmennirnir
unnu lireystiverk.
í stað ])ess að koma öllu gullinu
um borð vel og reglulega, tók nú
allt annað við. Það gerðist margt
sögulegt i Andalsnesi.
Þjóðverjarnir urðu fleiri og út-
búnaður þeirra betri en svo, að
rönd yrði við reist. Það fóru að
berast alvarlegar fréttir innan úr
dalnum, og snemma einn moguninn
fékk ég orðsendingu frá liæstráð-
anda norska liðsins þar, um að
Þjóðverjar hefðu brotist gegnum
varnarlínu Norðmanna og gætu þeir
komist til Andalsness á liverri
stundu.
Það voru ekki önnur ráð fyrir
hendi en að taka nokkuð af bif-
reiðum, sem notaðar höfðu verið
til herflutninganna, og á einum
klukkutíma gat ég náð í 2(5 bíla lil
þess að flytja gullið lengra út með
sjó. Beifreiðastjórnarnir höfðu þá
ekið livíldarlaust í 24—26 tíma, án
þess að sofna, og nú áttu þeir að
fara afar erfiða leið, sem mundi
taka að minnsta kosti sólarhring.
Við dreifðum úr bílalestinni yfir
svo sem tveggja kílómetra svæði
til ])ess að flugvélarnar ættu óhægra
með að gera okkur . óskunda. Leið
meira en fjórðungur stundar frá ])ví
að við fórum af stað og þangað til
flugvélarnar voru komnar yi'ir okk-
ur. Fjórar flugvélar komu nú lágt
og fóru að skjóta á okkur. Það var
erfitt að liverfa í skjól, eins og
landslagi var háttað þarna, svo að
flestir ökumennirnir skriðu undir
bifreiðar sinar, en sprengjurnar
féllu kringum þá og vélbyssukúl-
urnar dundu eins og skæðadrífa.
Eg ók sjálfur í farþegabíl á undan
lestinni og við lögðumst ofan í
skurðinn við veginn. Þar var þó
mikil hætta af sprengjubrotum og
við skriðum því inn í kjarr, þar
sem við töldum að flugmennirnir
gætu ekki séð okkur. Eg minnist
þess að meðan við lágum þarna
hélt samferðamaður minn, Nordahl
Grieg skáld, mjög lýriskan fyrir-
lestur um vorblómin yl'ir mér. Það
sem blés honum andann í brjóst
var ofurlítið hvítt blóm, sem þvert
á móti náttúrunnar lögmáli liafði
skotið upp kollinum á auðum bletti
í fönninni.
Okkur þótti of heitt þarna i
kjarrinu, og meðan flugvélarnar
tóku á sig dálitla beygju, hlupum
við inn í lítinn kofa, sem stóð
við veginn. Þar var troðfullt af
Kirkjan í Molde brennur.