Fálkinn - 05.07.1946, Blaðsíða 5

FÁLKINN
5
Jasnaja Poljana, óðahetur Tolstoys, skammt frá Tula.
af ritverkum, eða skálpskaparrit-
um Tolstoys. Skömmu eftir brúð-
kaup sitt fór hann að viða að sér
efni í liina miklu skáldsögu „Stríð
og friður“, en efni hennar er frá
herferð Napoleons til Moskva, sem
lauk með skelfingu árið 1812. En
þetta er ekki söguleg skáldsaga í
venjulegum skilningi. Það er full-
kominn og heilsteyptur skáldskap-
ur.
Tíu árum siðar kom önnur af
hinum stóru skáldsögum heimsbók-
menntanna, „Anna Karenína“. Þess-
ari sögu svipar talsvert til „Brúðu-
heimilis" Henriks fhsen. Ibsen íhug-
ar afstöðu konunnar til heimilisins
og þjóðfélagsins, en lijá Tolstoy er
það afstaðan til eiginmannsins og
barnsins — spurning um þýðing
hjónabandsins.
Milli jressara tveggja háu varða
i skáldskap Tolstoys eru mörg ár
crfiðs starfs og liamingjusams heim-
ilislífs. ' Hin sikallandi viðfangsefni
sem kröfðust svars fóru að blikna
og færðust fjær, viðfangsefnin sem
biðu hvers dags þokuðu þeim frá.
Þetta æfiskeið og svo bernskuárin
voru mestu sælutímarnir í lifi Tol-
stoys, að minnsta kosti virðist það
hafa verið svo utanfrá séð.
Þegar Tolstoy hafði lagt síðustu
hönd á bókina um Önnu Karenínu
ætlaði hann að taka sér góða hvíld,
))ví að hann var þreyttur eftir verk-
ið. En það átti að fara á aðra leið.
Viðfangsefnin, sem hann liafði tek-
ið til meðferðar í „Anna Karenína"
og sem hann þóttist hafa reynt að
svara þar, héldu áfram að binda
huga hans. Og nú skaut upp spurn-
ingu, sem lengi hafði leynst í huga
hans, en sem hann hafði aldrei áð-
ur formað í orðum: hver er til-
gangurinn með lífi þinu? Tolstoy
fann sér til mikillar hugraunar að
hann gat ekki svarað þessari spurn-
ingu. Hafði lífið í rauninni nokk-
urn tilgang innst inni? Var það
nokkuð annað en stutt, tilgangslaus
barátta fram til þess að dauðinn
setti punktinn? Um skeið hallaðist
Tolstoy að þeirri bölsýniskenningu
Sehopenhauers að lífið sé lind allra
þjáninga, og að flestir menn lifi ein-
göngu af því, að þeir eigi ekki þor
til að fyrirfara sér. Sjálfur hafði
hann sjálfsmorð i huga á þessu tíma-
bili. En hann kaus þó þegar á átti
að herða, að gera eina tilraunina
enn til þess að komast að tilgangi
lífsins.
Fyrst leitaði hann til visinda-
mannanna. Þar fékk hann að lieyra
flóknar og kaldranalegar skýringar
og kenningar um uppruna manns-
ins og þróun hans, en ekkert sem
gaf svar við hinni brennandi spurn-
ingu „hver er tilgangur lífs míns?“
Svo fór hann til prestanna. Þeir
vissu ef til vill dálítið meira um
málið, en voru svo flæktir i trúar-
setningar og kreddukenningar að
þeir gátu ekki lilið réttum augum
á málið.
Yfirstéttin, sem hann var sjálfur
kominn af, gat ekki heldur svarað
spurningunni og þá ekki fremur
borgarastéttin. Það var ekki fyrr
en hann kom til bændanna, sem
liann fékk svarið. Þeir töluðu um
hve fátæklegt væri að lifa fyrir
sjálfan sig en hve blessunarríkt að
lifa fyrir aðra og fyrir guð. En
þarna notuðu þeir orð, sem Tolstoy
ekki skildi. Guð, hvað er guð, hver
er guð? Bændurnir svöruðu: Lestu
guðspjöllin! Og þar þóttist Tolstoy
finna svar við spurningunum, sem
höfðu kvalið hann svo lengi. Nú sá
hann kristindóminn í sinni upp-
haflegu mynd, án allra túlkana. Sér-
staklega varð liann hrifinn af fjall-
ræðunni. Þar voru engar óljósar
líkingar eða tvíræð orð. Læsi mað-
ur orðin eins og þau voru skrifuð
var ekki meininguna um að villast.
Tolstoy lét sér ekki nægja neinn
yfirborðslestur. Hann tók sig til og
lærði bæði {jTrísku og hebresku til
þess að geta lesið bibliuna á frum-
málunum. Og svo skar hann þvers
gegnum allar túlkanir og þýðingar-
villur inn að þessum fimrn auð-
skildu boðorðum: 1) þú mátt ekki
reiðast bróður þínum, 2) þú mátt
alls ekki skilja við konu þína, 3)
þú mátt aldrei sverja eið, 4) þú
mátt ekki spyrna á móti því illa,
og 5) þú átt að elska óvini þína,
einnig þó að þeir séu ekki af þinu
þjóðerni.
Það var aðallega 4. boðorðið, sem
brenndi sig inn i huga Tolstoys.
Loks hafði hann fundið sannleik-
ann, sem hann var að leita að,
svarið við spurningunni, sem aldrei
hafði látið hann í friði, jafnvel þó
að honum tækist að þagga hana i
bili.
En svo var hitt eftir: að leiða
HuEr íann:
VÉLA-VEFSTÓLINN.
Með fundi spunavélarinnar varð
hægt að framleiða margfalt meira
al' bandi og garni en nokkurntíma
fyrr, en það gakk seint að vinna
úr því í gömlu vefstólunum. Þetta
mál kom til umræðu i samkvæmi
á einni kvöldstund árið 1784, en
þar var meðal gesta prestur nokk-
uð skáldhneigður, sem liél Édmund
Cartwriglit. Einnig var hann áhuga-
maður um vélfræði. Álit flestra í
samkvæminu lineig að því, að ó-
mögulegt mundi vera að smíða „vefn
aðarvél", en Cartwright andmælti
þessu og útaf stælunni, sem um
þetta varð fór hann að hug'sa mál-
ið og gat ekki gleymt því. Og svo
fór að lokum, að honum tókst að
smíða véla-vefstól. Sá fyrsti var
mjög ófullkominn, en Cartwright
tókst með tímanum að gera hann
nothæl'an. En hugvitslnaðurinn átti
við mikinn mótþróa að slríða, eins
og fleiri. Hann reisti verksmiðju
til þess að framleiða vefstóla sina
í stóruni stíl, en hún gekk illa, og
árið 1793 varð Cartwright gjald-
þrota. Hann hafði þá varið hálfri
miljón króna til þess' að komá hug-
mynd sinni í framkvæmd. Þó lagði
hann ekki árar í bát, og loks varð
alþjóð Ijóst hve merkiljegt verk
liann liafði unnið, svo að enska
þingið veitti honum 1000 sterlings-
punda heiðursgjöf árið 1809.
aðra í þann sannieika, sem hann
hafði fundið. Ætti honum að tak-
ast það varð liann að sýna í verki
sannindi þessa sannleika, sem hann
boðaði. Hann varð að sanna að
það væri mögulegt að lifa eftir bók-
staf biblíunnar. Og fyrir þetta fórn-
aði hann sér öll síðustu árin.
Tolstoy fylgdi kenningum sínum
með svo mikilli rökfestu og sam-
ræmi, að ekki varð komist hjá á-
rekstrum. Sá mesti og síðasti kom
eftir fund, sem hann hélt með fá-
tæklingum i Moskva. Hann varð
svo gripinn af eymd þeirra, að hann
taldi það synd, að hann sæti uppi
með stórbú sitt á Jasnaja Poljana
og lifði í allsnægtum, en hinir hefðu
ekki málungi matar. En kona lians
var því gersamlega andvíg að hann
gæli óðalið. Hugsanaferill þeirra var
ekki í sama farvegi og sambúðin
varð aldrei góð eftir þetta. Tolstoy
flýði þrásinnis að heiman og flakk-
aði, en kom þó jafnan lieim aftur.
Árið 1910 flýði liann í fjórða
sinn og kom ekki aftur. Hann varð
dauðveikur á leiðinni og var fluttur
á afskekkta járnbrautarstöð, Asta-
powo. Þar háði liann banastríðið.
Dóttir hans, Alexandra, sem jafnan
var með honum á flóttanum, var
hjá honum þegar hann skildi við.
En konan hans stóð fyrir utan
gluggann og grét; hún kom ekki inn
fyrr en hann hafði misst meðvit-
undina. Síðustu orð hans voru:
„Sannleikann ....... elska ég mikið
...... sannleikann .......“
Járnbrautarfarmiðar. Maðurinn, sem
fann upp á að nota farmiða þá,
sem járnbrautarfélögin nota enn,
nokkurnveginn i sömu mynd, var
skrifari á enskri járnbrautarstöð
og hét Thomar Edmondson. Upp-
götvun hans var, nánar tiltekið, vél,
sem dagsetti og tölusetti miðana.
Og hann græddi fljótlega svo mikið
á þessari vél, að hann liætti skrifara
störfum og lifði í vellystingum
þraktuglega það sem eftir var æf-
innar.
Liðþjálfi sem Tarsan. — Myíidin ev
úv lieræfingabúðumun í Jægerspvis
i Danmörku, og sýnir fyrverandi
meðlim andstöðiúhveyfipgarinnar
vera að æfa sig í að fleygja sér milli
trjáa, eins og apamaðurinn Tarsan.