Fálkinn - 19.07.1946, Blaðsíða 5

FÁLKINN
5
lei'öa meira en nægði lieimil-
inu, en sauðfjárstofninn jók
hann úr 100 upp í rúmlega 400
á sinum fáu búskaparárum. Þar
var söluframleiðslan, sem átti
að vega á mói aðkeyptum nauð-
synjum.
Hann tók mikinn þátt í sveit-
ar- og héraðsmálum, réð fram
úr vandamálum, s'ætli deilur
og benli á nýjar leiðir þar sem
gamlar urðu ófærar. Varð bér-
aðshöfðingi sem allir virtu,
vegna þess að allir fundu að
bann bafði meira til brunns
að bera en aðrir, og af því að
enginn gat borið bonum á brýn
að hann væri hlutdrægur eða
óréttsýnn.
En þó að það væri aðalstarf
hans að fræða þá var bann þó
sjálfur í skóla þarna í Stein-
nesi. Frá þessum árum stafar
sú bagnýta reynsla, sem bann
tvinnaði við bókþekkingu sina
á svo mörgum málum, en sá
samruni vai'ð lil þess, að síðar
gat síra Eirikur jafnan talað
um búnaðarmál af þeirri þekk-
ingu og viðsýni, sem aðeins fá-
ir áttu meðal hans samtíðar-
manna.
II.
Sumarið 1880 verður sú hrevl
ing á bögum sóknarprestsins í
Steinnesi að bann er skipaður
2. kennari við Prestaskólann í
Reykjavík. Mun þessi brevting
bafa verið ráðin nokkru áður,
þvi að haustið 1879 fer síra
Eirikur utan til þess að leggja
stund á heimspeki í Kaupmanna
höfn, en þaðan fór hann til
Þýskalands og Englands áður
en heim kæmi. En beimspekin
varð ein aðalkennslugrein lians
i prestaskólanum og útskrifaði
liann stúdenta í forspjallsvís-
indum eftir það í 31 ár, til 1911,
er Háslcólinn lcomsl á stofn.
Þetta starf eilt nægði þó engan
yeginn hinum mikla iðjumanni.
Kenndi hann líka trúbrögð í
Latínuskólanum og stundum
einnig stærðfræðina. Og auk
]>essa liafði hann nú ljetri tima
en áður lil að sinna sínum
mörgu hugðarmálum, sem ým-
ist vissu að þjóðinni allri eða
Reykjavík sérstaklega.
Hann var kosinn á l>ing af
Húnvetningum liaustið 1880 og
sat á þingi fyrir þá til 1891. En
tíu árum síðar varð liann kon-
ungkjörinn þingmaður og sal
í efri deild til 1915, að stjórn-
kjörnir fulltrúar á Alþingi
voru afnumdir með stjórnar-
skrárbreytingunni. Eftir það
átti lnmn ekki sæti á þingi,
enda orðinn rúmlega sjötugur.
Mælskuljón var bann aldrei
bvorki í stólnum eða þingsæl-
inu. En það kom þegar í ljós
á þingi, að hann vann þar
meira verk en flestir aðrir, því
að bæði var bann glöggskyggn
og kunni skil á flestum málum.
Ilann benti öðrum á firrur og
fjarstæður þeirra, og sýndi öðr-
um betur fram á bver kjarninn
væri i liverju máli. Og í nefnd-
um vann hann oft fvrir alla
hina.
Söfnunarsjóðurinn.
Það var á liinu fyrra þing-
setutimabili lians að hann kom
á fól stofnun þfeirri, sem verð-
ur ævarandi minnisvarði bans:
Söfnunarsjóði íslands. Um á-
stæður sínar fyrir því máli seg-
ir hann sjálfur svo, í ritgerðar-
korni, er bann birti i Andvara
1928:
„Eg var þá á ungum aldri er
mér fannst mikið til um, livað
sjóðir geta vaxið og orðið að
mildu gagni, ef við þá er ár-
lega bætt töluverðu af vöxtun-
um; snemma varð mér einnig
ljóst, hve langt er frá að hér
á landi sé til nægilegt fram-
leiðslufé. Því meira sem ég
lmgsa um þetta, því æskilegra
sýndist mér, að komist gæti á
stofn sjóðir, þar sem töluverðu
af vöxtunum væri jafnan bætt
við böfuðstólinn, en vöxtunum
að öðru leyti varið til einhvers
gagns: sjóðirnir mundu þá með
tímanum vaxa svo, að mikið
gæti munað um vexti þá, sem
árlega yrðu útborgaðir, og jafn-
framl gæti í landinu safnast
stórfé, sem lána mætti til nyt-
samra framkvæmda Mér kom
og til hugar, að ef menn settu
fé á vöxtu, sem erfingjar þeirra
fengju bálfa vöxtu af, en binn
helmingurin legðist stöðugt við
lvöfuðstólinn, þá mundi fé á
slíkri erfingjarentu geta orðið
svo mikið, að fátæka afkom-
endur ]>eirra munaði um styrk
af því, jafnframt því sem það
smám saman dreifðist út til
þjóðarinnar."
Það var síra Eiiikur, sem
undirbjó stofnun Söfnunar-
sjóðsins, samdi fyrir bann lög
og reglur, safnaði að sér mönn-
um til að gerast stofnendur
bans og fékk Alþingi lil að
setja lög um hann. Sira Arií-
ljótur Ólafsson revndi að bregða
fæti fvrir málið i Efri deild, en
beið herfilegan ósigur.
Söfnunarsjóðurinn varð stað-
reynd og óx og dafnaði, þó að
bægt færi, framan af. Og það
fór að verða föst venja að
ávaxta þar sjóði, er aldrei
mætti skerða og innan aðal-
deildar sjþðsins var stofnuð
sérstök deild fyrir erfingjarentu,
báða þeim sérstöku fvrirmæl-
um, sem síra Eiríkur bafði lagl
svo mikið upp úr í upphafi, að
jafnan skvldi lielmingur vaxt-
anna að minsta kosti verða
lagður við höfuðstólinn. Aðrar
greinar ávöxtunarstarfsemi befir
Söfnunarsjóðurinn tekið upp
og nú þykir það sjálfsagt, að
honum séu faldir lil geymslu
allir þeir sjóðir, sem bestu
tryggingar skuli njóta, og sé
meiri áhersla lögð á að féð glat-
ist ekki heldur en liitt, að það
beri sem liæsta vexti. Söfnun-
arsjóðurinn hefir elfst og liefir
eigi aðeins sýnl að hann er
merk og nauðsynleg slofnun,
heldur er bitt og ljóst orðið nú,
að hugur þess manns, sem skóp
bann, var langt á undan sínum
tíma.
Og svo var um margar aðrar
Imgmyndir þessa sérstæða gáfu-
manns og ihuganda. Það er
stundum verið að taka til ]>ess
að maður, sem elst upp í ís-
lensku fámenni, geti látið sér
delta margt i bug, sem synir
binna stærri þjóða geta ekki.
En er þetta ekki ofur eðlilegt,
að einmitt fámennið verði lil
þess að dýpka lnigsunarferil
einstaklingsins? Menn segja, að
menningin verði að liafa fjöl-
menni til þess að geta dafnað,
en gleyma þá liinu, að fjöl-
mennið og dægurþrasið eyðir
tíma, sem annars yrði stundum
varið til þess að glíma til sig-
urs við margar þær gátur, sem
ávallt verða óráðnar vegna þess
að næði vantar til að ráða þær.
Síra Eirikur, en svo var hann
lengstum kallaður, þó að hann
væri sæmdur prófessorsnafn-
bót löngu áður en farið var að
nota bana til gamans, var for-
stöðumaður Söfnunarsjóðsins
f v rs ta a 1 d arf j ó rð u ngin n
lengst af án nokkurrar þókn-
unar. Og þessi stofnun var jafn-
an uppáhald lians, bún var hans
skilgetið barn, og bonum auðn-
aðist að sjá, að hún mundi ná
tilgangi sínum.
Sama ár og síra Eiríkur gerð-
isl presfúr að Steinnesi kvænt-
ist hann Guðrúnu dóttur Gisla
Hjálmarssonar lækins Austfirð-
inga og varð þeim fjögra barna
auðið, en tvö dóu í bernsku og
dóttir þeirra dó uppkomin en
ung. Eftir lifði lil manndóms-
ára sonur Jieirra, Eggert Briem
óðalsbóndi i Viðev og um skeið
formaður Búnaðarfélags ís-
lands. Rak bann á sínum tíma
mesta slórbúið í nágrenni
Reykjavikur. Iljá bonum og Sig-
urði bróður sínum dvaldi sira
Eiríkur mest bin síðari ár ævi
sinnar, en konu sína liafði hann
misst árið 1893.
Hér að framan befir aðeins
verið getið um fátt eitt af því,
sem sira Eiríkur lagði liönd á
um æfina. Ilitt væri of um-
fangsmikið fyrir stutta grein,
að rekja til nokkurrar blítar
það, sem bann lét sig varða,
því að svo iimfangsmikið var
það. En i öllu gætti binna sönnt
einkenna mannsins, sem vikið
befir verið að i sambandi við
þau mál, sem drepið hefir ver-
ið á.
Sira Eiríkur var mikill mað-
ur að vallarsýn, góðmannlegur
og böfðinglegur. Fremur ómann-
Framli. á bls. l'i.