Fálkinn - 13.03.1953, Qupperneq 4

4
FÁLKINN
jStftHn er fftllinn fr«
Valdamesti og umdeildasti mað-
ur sinnar tiðar. — Átti að verða
prestur en varð byltingamaður —
sendur í Síberíuvist hvað eftir
annað, en slapp alltaf, og endaði
sem æðsti maður Itússlands og
alheimskommúnismans.
JOSEF STALIN andaðist aðfaranótt
6. apríl. Sunnudaginn 1. mars fékk
hann heilablóSfall, niissti rænuna og
varð máttlaus hægra jnegin og var
áfallið svo alvariegt að sýnt þótti að
hann mundi ekki lifa það af. Átta
iæknar stunduðu hann í legunni og
gáfu út tilkynningar um gang sjúk-
dómsins fjórum sinnum, og voru þær
lesnar upp oft á dag í rússneska út-
varpinu.
Hálfum mánuði áður en Stalin veikt-
ist fékk indverski sendiherrann i
Moskvu áheyrn hjá iionum. Sagðist
honum svo frá á eftir að Stalin hefði
þá verið í fuliu fjöri og hinn hraust-
legasti. En það er vitað að síðustu
árin hefir Stalin hlíft sér við því að
koma fram á almannafæri jafn oft
og fyrrum, og hefir lasleika verið
kennt um. Enda ekki tiltökumál þó
að maður sem staðið licfir í jafn mikl-
um stórræðum og hann hefir gert um
ævina, væri farinn að lýjast, kominn
yfir sjötugt.
Hvað sem líður skoðunum manna
á kommúnismanum þá mun enginn
neita því, að Stalin hafi vcrið eitt
mesta mikilmenni sanitíðar sinnar,
bæði sem hermaður og stjórnmála-
maður. Hann hefir verið ha'aður
meira en nokkur maður annar, eink-
um fyrir 'harðdrægni, cn hins vegar
verið dáður svo, að trúað kristið fólk
vegsamar varla guð meira. — Og í
veraldarsögunni mun nafn lians tvi-
mæialaust verða skráð sem nafn eins
mesta mikilmennis 20. aldar.
Stalin hél réttu nafni Josif Vissari-
onovitsj Dsjugasjvili. Hann fæddist í
þorpinu Gori í Georgíu 21. desem’ber
1879, og varð þannig rösklega 73 ára.
Faðir hans var af bændastétt en lagði
einkum fyrir sig skósmíði og var tal-
inn fremur iitill atkvæðamaður, en
móðirinn greind dugnaðarkona, og
vann meira fyrir heimilinu en bónd-
inn. Þau voru fjögur börnin, en Josif
var sá eini sem komst upp. Móðir
hans var trúhneigð kona og heitasta
ósk hennar var sú, að Josif yrði prest-
ur, en lítt mun hann hafa verið
hneigður til þess sjálfur. Samt fór
hann á prestaskólann í Tiflis, en ekki
varð hann mosavaxinn jiar. Honum
var vísað úr skólanum eftir rúmt ár,
og gefið að sök að hann væri bylt-
ingasinni. Þar hófst stjórnmálaferill
hans. Qg í 17 ár var hann í hópi
þeirra ungu manna, sem taldir voru
meinhættulegir keisaradæminu rúss-
neska og handteknir vorn og sendir
til Síberíu í útlegð. En Stalin, sem
liann kallaði sig nú, var furðu laginn
á að strjúka úr Síberíuvistinni.
Þegar blóðsúthéllingarnar miklu
urðu í St. Pétursborg 1905 var Stalin
önnum kafinn að vinna að byltingu í
Kákasus, og kom á víðtækum leyni-
félagsskap þar. Þetta sama ár sá hann
Lenin í fyrsta skipti, j>að var á þingi
rússneskra sócialista í Tammerfors í
Finnlandi. Árið eftir sat hann flokks-
þing í Stokkhólmi og þar kynntist
hann fyrst Klimenti Vorosjilov, sem
síðar varð samverkamaður lians og
skipulagði rauða herinn og gerði hann
öflugan.
Árið 1907 lenti honum saman við
Leon Trotski í fyrsta sinn. Það var
á flokksjnngi í London. Á þvi þingi
báru bolsjevikar sigur af hólmi yfir
mensjevikum í fyrsta skipti — há-
kröfumenn yfir lágkröfumönnum. En
þó bærðu mensjevikar oft á sér cftir
það.
Báðir vildu byltingu og aðhylltust
stefnu Marx. En mensjevikar vildu
fara hægt og varlega að öllu og jafn-
vel eiga samninga við afturhalds-
flokkanna. En bolsjevikar heimtuðu
miskunnarlausa byltingu. Stalin taldi
jiennan sigur bolsjevika sögulegan at-
burð. I-Iann var þá farinn að sýna
tvo eiginleika, sem urðu heimskunnir
siðar: að hann var vígreifur og óhvik-
ull í því sem hann tók sér fyrir.
Á flokksþinginu 1912 varð Stalin
kosinn í fjögra manna nefnd, sem
átti að stjórna flokknum heima fyrir.
Hann var þá í útlegð i Síberíu og fékk
fréttina þangað. Hann flýði jiegar og
komst til Pétursborgar, og átti hlut
að jivi að fyrsta eintakið af blaðinu
„Pravda“ kom þar úf, 22. apríl 1912.
En sama daginn var hann handsam-
aður og sendur til Siberíu aftur.
Aftur slapp 'hann og aftur var hann
handtekinn. En þann tíma sem hann
lék lausum hala var hann nokkrar
vikur með Lenin í Krakau og Wien,
og fól Lenin honum þá að gera til-
lögur um livernig bæta skyldi aðstöðu
minnihluta-þjóðflokkanna i Rúss-
landi. Innan Rússaveldis voru (iO
milljónir manna, sem ekki voru Rúss-
ar. Stalin ltynnti sér jietta mál lil hlit-
ar, enda varð hann síðar þjððstjóri
þessara málefna.
*
Mikill skipulagsmaður.
í siðasta skipti sem Stalin var hand-
tekinn kostaði það hann fjögrá ára
Síberíuvist. Hann slapp ékki aftur
fyrr en zarinn neyddist til að leggja
niður völd. Og til Pélursborgar kom
hann i niars 1917. í 'hinum „opinberu"
frásögnum af starfsemi Stalins um
það leyti sem októberbyltingin fór
fram, segir, að liann hafi ])á verið
hægri hönd Lenins, en í öðrum frá-
sögnum cr hermt, að hann hafi verið
forustumaður í St. Pétursborg þrem-
ur vikum áður en Lenin, Trotski,
Sinoviev og fleiri forustumenn komu
heim úr útlegðinni erlendis. Þá urðu
þeir í fyrirrúmi. En allir viðurkenndu
að Stalin væri frábæriega sýnt um
alla skipulagningu. Og j)að er vitað,
að í stjórn Lenins voru honum falin
mörg nnkilsverð verkefni.
Eftir byltinguna varð ]>að fyrsta
verkefnið að framkvæma kommún-
istakenninguna. Stalin var falið að
sjá um matvæiaútveganir frá Suður-
Rússlandi. Og hann varð einnig ])jóð-
stjóri þjóðernismála minnihlutanna i
Rússaveldi, meðlimur „Politbureau"
og einn af þremur riturunum. Og nú
hófst langvarandi þóf lians við
Trotski, sem lauk með því að Trotski
var gerður flokksrækur og siðan land-
rækur, árið 1929.
Árið 1922 fékk Stalin mikilsveri
starf. Hann varð aðalritari kommún-
istaflokksins rússneska. Og þegar
Lenin féll frá, árið 1924 tókst honum
að ná yfirráðunum í flokksstjórninni.
Eftir það var hann sá maður, sem
raunverulega hefir stjórnað.
Á árunum 1828—39 kom hann al-
veg nýju skipulagi á iðnaðar- og
land'búnaðarþróun Rússlands með
„áætlunum" sínum. Mörgum þótti
nærri sér gengið, einkanlega við fram-
kvæmd landbúnaðaráætlunarinnar, og
margir kvörtuðu og áttu um sárt að
binda, en Stalin lét ekki bilbug á sér
finna. Áætlanirnar voru .gerðar til
])ess að framkvæma þær en ekki til
að hvika frá þeim. Og þær náðu fram
að ganga, þó að dráttur yrði á þeim
vegna styrjaldarinnar.
Moskva-málin.
Áður en heimsstyrjöldin síðari hófst
voru „tilhreinsanirnar" það sem mest
var talað um af rússneskum atburðum,
í Vesturlöndum. Þessar til'hreinsanir
fóru fram árin 1936—38 og náðu há-
marki með „Moskvumálunum“ svo-
nefndu. Þessi mál voru eiginlega fjög-
ur, og voru höfðuð gegn kringum 60
háttsettum mönnum innan kommún-
istaflokksins, ríkisstjórnarinnar og
hersins, — fyrir landráð. Flestir
þeirra voru dæmdir til lífláts. Þeir
játuðu sig allir seka, eins og oftast
er venja til hjá dómstólunum austan
járntjaldsins.
Jafnframt þessum opinberu málum,
sem sagt var frá, fór fram önnur
tilhreinsun, einkum meðal hinna
gömlu l)olsjevika, sem sumir höfðu
verið mjög framarlega á fyrstu árun-
um eftir byltinguna. Um þá tilhreins-
un eru engar ábyggilegar heimildir,
en það er vitað að hún var mjög víð-
tæk. — Sem ástæða fyrir öllum þess-
um aftökum og útlegðardómum var
greint, að víðtækt samsæri gegn
Stalin hefði verið í undirbúningi, og
að ýmsir samsærismenn hefðu haft
á prjónunum að svíkja Sovjet-Rúss-
land ef stríð bæri að höndum.
Stalin-Hitler.
Þegar fyrirsjáanlegt þótti að til
heimsstyrjaldar mundi'' draga, gerðu
bæði Frakkar og Brexar út menn til
Stalins, til að reyna að gera hervarna-
samband við hann gegn Hitler. Þær
tilraunir báru engan árangur, en
seint i ágiist barst sú stórfrétt um ver-
öldina, að Stalin hefði gert tíu ára
griðasamning við Adolf Hitler. Menn
áttu bágt með að skilja þetta, en leik-
urinn var þannig hugsaður af Ilitlers
hálfu, að láta Rússa verða óvirka
meðan hann væri að gersigra vestur-
veldin. Það gekk nú ekki eins fljótt
og ætlað var, en i júní 1941 réðst
Hitler á Rússland. Þessi griðrof liafa
Georgi Maximillianovitj Malenkov.
varla komið Stalin á óvarl — Hitler
var því vanastur að gera griðasamn-
inga til að rjúfa þá. Nú tók Stalin að
sér forustuna fyrir fullt og allt, með-
al annars æðstu herstjórn, og varð
aðili að stríðinu gegn Þjóðverjum. Og
nú lék allt í lyndi með honum og
Roosevelt og Churchill. Rússneski
herinn vann afrek, og það er talið
Stalin roest að þakka.
Undir eins eftir stríðið hélt Stalin
áfram „áætlunum" sinum um atvinnu-
mál Rússa. Það var fjórða 5-ára áætl-
unin. Rússland varð nú voldugra en
nokkurn tíma áður, sigurvegari, sem
gat náð tangarhaldi á ýmsum löndum,
sem ])að hafði misst eftir fyrri styrj-
öldina.
En nú skildu leiðir Rússa og hinna
fyrrverandi bandamanna þeirra, ])rátt
fyrir það að Stalin lýsti oft yfir þvi,
að ekkert væri þvi til fyrirstöðu að
vestur- og austurveldin gætu átt frið-
samlega samvinnu, t. d. í verslunar-
málum. Allir vita hvernig sú samvinna
hefir tekist. Kalda stríðið hefir ágerst
og heldur áfram enn. Og í október
síðastliðnum birti Stalín tímarits-
grein, þar sem liann heldur því fram,
að ef andstæðurnar milli austurs og
vesturs ágerist, liljóti þær að valda
nýju stríði.
Þessi grein i „Bolsjevik" birtist
rétt áður cn 19. landsþing konmuin
ista hófst í Moskvu i haust. Á þvi
þingi var samþykkt ný 5-ára áætlun,
sú fimmta, og ýmsar breytingar gerð-
ar á skipun flokksins. En það var
Malenkov, sem gaf ársskýrsluna á
þinginu í það sinn, en ekki Stalin.
Og þetta töldu ýmsir merki þess að
Malenkov ætti að taka við sæti
Stalins, en ekki Beria lögregluþjóð-
stjóri eða Molotov, fyrrverandi utan-
ríkismálaþjóðstjóri. Það hefir nú lika
komið á daginn.
Stalin var tvíkvæntur. Fyrri kona
hans var Catherine Svanidze, dóttir
eins flokksbróður Slalins i Georgiu
Hún dó úr berklaveiki. Þau áttu son.
sem Jacob hét. Tók hann þátt í styrj-
öldinni en hvarf þar og óvíst hvað al
honum hefir orðið.
Árið 1919 kvæntist Stalin Madja
Alilújeva, sem dó 1932. Er sagt at
Stalin hafi tekið sér missi hennai
mjög nærri. Þau eignuðust Ivö börn
•— Vassilij og dóttur sem heitir Svet-
lana. Vassilij i'laug sprengjuflugvél i
stríðinu og er nú flugumdæmisstjóri
í Moskvu. Svetlana er gift, en maður
hennar hefir ekki látið að sér kveða.
— Sögur ganga um það, að Stalin hafi
kvænst í þriðja sinn, Rósu Kaganov-
itsj, systur Lazar Kaganovitsj, sem er
eínn í miðstjórn kommúnistaflokks-
ins. En enginn veit livort þetta er
tilgáta eða staðreynd.