Fálkinn - 05.12.1953, Síða 4

4
FÁLKINN
Zricst
‘Jomfrccg vcrslunarborg, scm varð þrcducpli
ÞEGAR Bretar og Bamlarikjamenn
kváðu npi) úrskurð sinn um skiplins<ii
Triest-svœðisins í haust, milli Itala
og Júgóslava þútti báðum þessum
])jóðum sér óréttur ger og létn vig-
mannlcga. ítalir urðu fyrri til og
gcrðu meira að segja herútboð til
]>ess að sýna að þeir væru viðbúnir
að taka mestan hluta Triest-svæðisins
mcð valdi og sýna fornum féndum
sinum, Júgóslövum í tvo heimana.
Júgóslavar svöruðu hins vegar tneð
því að flytja her að landamærum Tri-
est til að svara vopnaðri árás, ef til
liennar kynni að koma af llala hálfu.
Var ekki annað sýnna en að þcssar
tvær þjóðir ætluðu að láta vopitin
tala og i santbandi við það var því
spáð að þessi deila mundi hleypa öllu
i hál og brand og valda heimsstyrj-
öld. En sú ályktun var að vísu fijót-
færnisleg, því að á árunum eftir strið-
ið mikla hefir margt það gerst, sem
frekar hefði getað valdið stórstyrjöld
en Triestmálið. Hin óeðlilega skipt-
ing þýskalands og allt það sent af
henni hefir leitt og snertir sambúðina
milli austurs og vesturs, er tildæmis
miklu „eldfimara" en Triestmálið, þó
að sumir séu að tala um Triest scm
„púðurtunnu". Sannleikurinn er sá, að
mánaðarlega gerast tíðindi í heimin-
um, scm gætu valdið válegum tíðind-
um, ef stórveldin að austan og vestan
þekktu það ekki orðið af reynslu, að
sá sem hyrjar stríð tapar ])ví, hversu
vel sem ihonum verður ágengt í fyrstu.
()g svo er hitt, að starf Sameinuðu
þjóðanna hefir tvímælalaust orðið til
þess að firra vandræðum, þó að sam-
vinna þjóðanna, sem að því standa, sé
ol'tast nær fremur bágborið.
En hvað er Triest? Við vitum að
borgin er gömul og merk verslunar-
borg og að luin er byggð ýmsum þjóð-
flokkum, ]>ar á meðal Itölum og ýins-
um þeirra þjóðflokka ,sem nú ganga
einu nafni undir lieitinu Júgóslavar.
Að hún um langan aldur var undir
oki Austurrikismanng og losnaði und-
an því eftir fyrri heimsstyrjöhlina.
En síðan hefir verið ókyrrt um Triest.
Triest á gamla sögu. Þegar Róma-
veldi stóð á hátindi frægðar og valda
var Triesl í miklum blóma, því að
Bómverjar tóku þessa borg fram yfir
nágrannaborgina Venezia, sem þó ekki
Tito marskálkur hæstráðandi Júgó-
slavíu.
Myndin er af götu i Triest. Brunabíll
að gera uppþot
var eins innarlega i Adríahafsbotni.
En Venezia var þá sjálfstæðari gagn-
vart Rómverjum en Triest var. Þegar
Rómaveldi liðaðist sundur liðaðist
Ítalíuskaginn sundur í miirg smáríki,
og Venezia varð eitt af þeim auðug-
ustu af þessum ríkjum og keppti við
Genua um forustuna scm miðstöð
verslunarinnar i Miðjarðarhafi. Triest
var sjálfstæð fyrst um sinn eftir að
smáríkjaöldin hófst og var talin sér-
stakt hertogadæmi árin 948 til 1202,
en þá lögðu Veneziabúar liana undir
sig og átti svo að heita að Venezia
réði yfir Triest í næstu 180 ár. En
Venezia átti í sífelldum brösum við
Austurríki, meðal annars út af yfir-
ráðunum y.fir Triest, og loks fór svo
að árið 1382 játuðust Triestbúar undir
„vernd“ Austurríkis. Sú vernd reynd-
ist þegar stundir liðu fram svipuð
því, sem sum önnur verndarríki hfa
fengið að kenna á hjá „verndurum"
sínum. Austurríkismenn kúguðu Tri-
estbúa og féflettu, á likan hátt og hin
löndin og þjóðirnar sem þeir höfðu
Maður skyldi halda að þetia væri herlið, sem þeysir um göturnar í vopnuðum bifreiðum. En það er lögreglan
í Kóm, sem notar brynreiðar og skriðbíla þegar hún er að sýna sig. Þessi lögregluæling var haldin um það
leyti sem æsingarnar voru sem mestar í Iióm út af Triestmálunum.
dælir vatni á óróaseggi, sem reyna
og gauragang.
seilst til yfirráða yfir, svo að fúlkið
lagði hatur á „verndarana". Frakkar
náðu að vísu tvívegis völdum í Triest
á þessu timabili, en aðeins um stutt
skeið í senn. Þegar fyrri Iieimsstyrj-
öldin 'húfst 'sátu Austurríkismenn sem
fastast í Triest, og hún var orðin
mesta hafnarborg hins forna Habs-
borgarakeisaradæmis.
Þorri íbúanna í borginni Triest var
af ítölskum uppruna og þess vegna
l>ráðu þeir að fá að tengjast ítölum
fyrst og fremst. En í sveitum og þorp-
um austan borgarinnar voru ýmsir
þjóðflokkar, einkuni þó Króatar og
Serbar. ítalir voru í byrjun fyrri
heinisstyrjaldarinnar í þríveldasam-
bandinu svonefnda, með Þjóðverjum
og Austurríkismönnum, en snerust til
fylgis við samherjana, Frakka og
Breta (og Rússa, meðan þeirra naut
við í þeirri styrjöld), vegna ])css að
þá þóttust þeir vissari um sigurlaun,
en þau voru fyrst og fremst Triest
og nágrenni. Þennan landsauka fengu
þeir líka, en þóttust þó ekki fá nóg,
og því var það sem skáldið d’ Annun-
zio fór á stúfana og tók Fiume-héraðið
austan Adríahafs herskildi, í trássi
við friðargerðarmennina í Versailles.
En Júgóslövum þótti freklega gengið
á sinn rétt og mótmæltu eindregið
þessum yfirgangi d’ Annunzios. Síðan
hefir ekki um heilt gróið milli and-
býlinganna austan og vestan Adria-
hafs og þó versnaði sambúðin sjórum
cr Mussolini gerðist einvaldur og fór
að dreyma mikilmennskubrjálæðis-
drauma um endurreisn bins rómverska
keisaradæmis og um Miðjarðarhaf
„mare nostrum“ — okkar haf.
Triest hafði orðið illa úti i fyrri
lieimsstyrjöldinni, þvi að mikið var
barist í nágrenni borgarinnar og ýms-
ir staðir þar voru á valdi andstæðing-
anna sitt á hvað. Triest var mesta
skipasmiðaborg við Adriahaf cn í
stríðslokin voru smiðaslöðvarnar
rústir cinar og verslunin i kaldakoli.
En þetla rétti furðu fljótt við cftir
að ítalir' fengu yfirráðin. Iðnaður jóx
mjög í Triest á milli styrjaldanna.
Þar eru stál- og járnsmiðjur, semenl-
brennslur, olíuhreinsunarslöðvar og
mikill silkispuni. Eru borgarbúar nú
hátt á þriðja hundrað þúsund.
Triest er fögur borg. Borgarstæðið
ekki úsvipað og í Gcnua, brattar
brekkur upp frá sjónum og mikið af
fögrum byggingum. Via del Corso
heitir aðalstrætið og skilur sundur
gamla bæinn, sem byggður er uppi
í snarbrattri brekku, og hins nýja,
sem stendur í halla næst sjónum. Of-
arlega í brekkunni er virki eitt mikið