Fálkinn - 16.08.1957, Qupperneq 8

8
F Á L KIN N
Bærinn var kríli, verri en 'þorp, og
þar bjó nær eingöngn gamalt fólk,
sem dó svo strjált, að þaS var blátt
áfram ergilegt. Þær vorn ekki marg-
ar kisturnar, sem sjúkrahúsið og
fangelsiS þurftu á að halda. MeS öðr-
lii’ orðum — atvinnan var léleg. Hefði
Jakov Ivanov verið líkkistusmiður í
einhver’ri stórfurstahorginni íinindi
hann vafalaust hafa átt hús sjálfur,
og fólk mundi hafa ávarpað hann
Jakov Matveitsj. En í þessari holu var
hann bara kallaður Jakov, og upp-
nefndur hinu merkitega nafni Bronza.
Heimilið var fátæklegt eins og hjá
bóndaræfli, þetta var ekki nema ein
sfofa og i henni voru hann sjálfur,
Marfa, ofninn, 'hjónarúm, kisturnar,
liefilbekkurinn og öll búslóðin.
Jakov smíðaði góðar, sterkar kist-
ur. Handa bændum og kaupmönnum
smiðaði hann kisturnar eftir sínu eig-
in máli og það brást aldrei, þvi að
hærri og þreknari menn en hann
voru ekki til, jafnvel ekki í fangels-
inu — og þó var hann kominn yfir
sjötugt. Handa hefðarfólki og kven-
fólki gerði hann kisturnar eftir réttu
máli, sem hann tók sjálfur, með járn-
kvarða. Hann var tregur til að smíða
utan um börn, slumpaði þá á málið
og var vanur að segja, um leið og
hann tók við borguninni:
„Sannast að segja er mér illa við
að eyða tíma í svona hégóma!“
Auk handverksins hafði hann
nokkrar aukatekjur af að leika á fiðlu.
Þegar brúðkaup voru haldin í bænum,
lék að jafnaði hijómsveit, sem gyðing-
urinn Moisi Ilitsj Sjadikez stjórnaði.
Og af þvi að Jakov lék vel á fiðlu
og kunni sérlega mikið af rússnesk-
um lögum, bað Sjadikez hann stundum
að leika með liljómsveitinni og borg-
aði honum hálfa rúblu á dag fyrir,
auk gjafanna frá gestunum. Þegar
Bronza sat i hljómsveitinni varð hann
oft rauður eins og 'humar í framan
og svitnaði eins og i baðstofu. Því
að oft var skrambi heitt og mikil
hvitlauksstækja. Fiðlan rísti, við
hægra eyrað rumdi í kontrabassanum
og vinstra megin kjökraði flautan.
Fiautan var það rauðhærður, grind-
horaður gamall gyðingur ,sem ann-
aðist. í andlitinu á honum var þétt-
riðiö net af örsmáum rauðum og blá-
um æðum, og hann 'hét hljómfögru
peninganafni: Rotsohild. Og þessum
júða tókst að gera jafnvel fjörugustu
lög raunaleg og með gráthljóði. Jakov
gegnsýrðist smátt og smátt af óstjórn-
legu hatri til gyðinga, þó að hann
hefði enga ástæðu til þess, og sér-
staklega bitnaði hatrið á Rotschild.
Hann fór að reita hann til reiði, ausa
yfir hann ókvæðisorðum, og einu
sinni munaði minnstu að hann flygi
á hann. En þá móðgaðist Rotschild
og sagði:
„Ef ég bæri ekki virðingu fyrir list-
gáfu yðar mundi ég fyrir Iöngu hafa
hent yður út um gluggann!“
Og svo fór hann að gráta.
Þetta var ástæðan til þess, að Jakov
var ekki oft boðið að leika með hljóm-
sveitinni, og það kom ekki fyrir nema
ef einhver af gyðingunum í henni var
forfallaður.
Jakov var aldrei i góðu skapi vegna
þess að hann var alltaf að tapa. Til
dæmis var syndsamlegt að vinna á
sunnudögum og öðrum helgidögum,
og mánudagurinn var yfirleitt erfið-
ur. Þannig urðu það kringum tvö
luindruð dagar ársins, sem Jakov
varð að sitja auðum höndum. Og það
var ekki smáræðis tap! Og ef einhver
giftist án þess að biðja um hljóm-
sveit, eða Sjachkez gerði ekki boð
eftir .Takov var það líka tap. Lög-
reglufulltrúinn hafði orðið alvarlega
veikur tvivegis, og rétt kominn í dauð-
ann, og Jakov beið tvístígandi eftir
að liann gæfi upp öndina. En svo fór
fulltrúinn sér til lækninga í höfuð-
staðinn og dó þar. Og það var mikið
tap, því að hann hefði þurft dýra
kistu með rósafóðri fyrir að minnsta
kosti tíu rúblur. Það var sérstaklega
á nóttinni sem tilhugsunin um öll töp-
in kvöldu hann. Hann lagði alltaf
fiðluna við rúmstokkinn, og þegar
þessar hugarkvalir djöfluðust sem
mest i hausnum á honum, snerti hann
við strengjunum svo að lágur ómur
heyrðist í þeim. Og þá leið honum
undir eins skár.
Marfa varð skyndilega veik 6. maí
í fyrra. Gamla konan blés upp og nið-
ur eins og smiðjubelgur, þambaði
kynstur af vatni og skalf eins og
hrísla, en fór samt á fætur, lagði í
ofninn og sótti meira að segja vatn.
En undir kvöld varð hún að skreiðast
í bólið. Jakov iék á fiðluna altan dag-
inn, og þegar dimmt var orðið um
kvöldið tók hann fram reiknings-
haldsbókina sina og fór í leiðindum
sínum að leggja saman öll töpin, sem
hann hafði orðið fyrir á árinu. Þetta
urðu yfir þúsund rúblur! Þetta gekk
svo fram af honum að hann fleygði
kútugrindinni á gólfið í bræði og
stappaði. Svo tók hann grindina upp
aftur, hélt áfram að færa til kúlurn-
ar og stundi þungan. Andlitið var sót-
rautt og baðað i svita. Hann var að
hugsa um að ef hann hefði getað lagt
þennan tapaða þúsund rúbla seðil í
banka, mundi hann hafa fengið að
minnsta kosti fjörutíu rúblur í vexti
af honum. Það er að segja: Þessar
fjörutíu rúblur voru líka tap! Með
öðrum orðum — ekkert nema tap,
hvert sem litið var.
„Jakov,“ sagði Marfa allt í einu,
„ég er að deyjái"
Hann sneri sér að konunni. Andlitið
var rjótt af hitasótt, óvenjulega heið-
skírt og gleðivottur í augunum.
Bronza, sem var því vanastur að sjá
hana föla, kúgaða og vansæla, komst
í vandræði. Það varð ekki betur séð
cn að hún væri í rauninni að deyja
og hlakkaði til að komast á burt úr
hreysinu, frá líkkistunum og Jakov
... Hún mændi upp í þakið, muldraði
eittihvað milli varanna, og var svo sæl
á svipinn — eins og það væri dauðinn
sjálfur, sem hún sæi uppi í loftinu
cg væri að hjala við.
Dagur var að rísa, gegnum hálfop-
inn gluggann mátti sjá sólina kveikja
á kyndli sínum. Jakov sat og horfði
á kerlinguna sina. Honum varð hugs-
að til þess að líklega hafði hann aldrei
á ævinni gælt við hana, aldrei vor-
kennt henni, keypt klút handa henni
eða haft sætindi heim með sér úr
brúðkaupunum, heldur öskrað til
hennar, skammað ’hana fyrir öll töpin
og meira að segja ráðist á hana með
krepptum hnefunum. Hann liafði að
vísu ekki barið hana, en hún hafði
alltaf orðið jafn hrædd, — lömuð af
hræðslu. Já, hann hafði meira að
segja bannað henni að drekka te
vegna þess að það væri svo kostn-
aðarsamt, og þess vegna hafði hún
alltaf drukkið heitt vatn. Nú skildist
honum allt i einu hvers vegna hún
var svona svipglöð, og hann varð
'liræddur.
Þegar dagbjart vár orðið fékk liann
éðan hest og vagn nágrannans og ók
Mörfu í sjúkrahúsiö. Sem betur fór
komu ekki mjög margir sjúklingar
þann daginn, svo að hann þurfti ekki
að bíða lengi — aðeins þrjá tíma. Og
honum létti þegar hann sá að það var
ekki læknirinn sem tók á móti sjúkl-
ingunum — hann var veikur sjáfur
— heldur Maxím Nikoiaitsj lierplástr-
ari, gamali héri, sem allir í bænum
vissu að var bæði fylliraftur og
áflogahundur, en samt hafði hann
betra vit á sjúklingum en læknirinn.
„Góðan daginn,“ sagði Jakov og
leiddi gömlu konuna inn i móttöku-
stofuna. „Afsakið þér, Maxim Niko-
laitsj, að við erum alltaf að ónáða yð-
ur út af smámunum. Hérna sjáið þér
gripinn minn, sem er orðinn veikur,
lífsförunautinn minn svo að segja, ef
þér viljið afsaka orðalagið ...“
Plastrarinn hnyklaði brúnirnar,
strauk hvítgrátt skeggið og fór að at-
luiga gömlu konuna. Hún sat á kollu-
■stól, skinin og hokin, með visið
kónganef og opinn, tannlausan munn.
Hún iíktist mest þyrstum fugli á
vangann.
„Tja-ha, ojæja ...“ sagði plástrar-
inn og andvarpaði. „Inflúensa,
kannske landfarsótt. Það gengur
taugaveiki í bænum. En gamla konan
er búin að lifa sitt fegursta, guði
sé Iof.“
„Hún er á sjötugasta árinu, Maxím
Nikolaitsj."
„Jú, einmitt ... ekki bölvað ... mál
að berja í nestið."
„Þetta er vitanlega alveg rétt sem
þér segið, Maxím Nikolaitsj," sagði
Jakov og brosti til að vera kurleis,
„og ég þakka yður ástarsamlega fyrir
þessi fallegu orð, en afsakið að ég
segi það — hvert skriðdýr langar til
að lifa.
„Það cr nú hvernig á það er litið,“
sagði piástrarinn eins og það væri
undir honum sjálfum komið hvort sú
gamla fcngi að lifa eða ekki. „Jæja,
góði vinur. Þú skalt leggja kaldan
bakstur á kollinn á henni og gefa
henni þessa skammta hérna, tvo á
dag. Og farðu svo í guðs friði og vertu
isæll!“
Jakov sá á andlitinu á honum að
þetta var alvarlegt, og að skammt-
arnir nnindu ekki duga hót. Nú var
hann -hárviss um að Marfa mundi
deyja, ef ekki í dag þá á morgun.
Hann tók laust í olnbogann á lækn-
inum, deplaði augunum og livíslaði:
„Það væri kannske gott að talca
lienni bióð á bringunni, Maxím Niko-
laitsj ?“
„Hefi engan 'tíma til þess. Farðu
með keriinguna Guði á vald. Vertu
sæll!“
„Gerið það fyrir mig!“ sagði Jakov
biðjandi. „Þér vitið það sjálfur, að
þegar maginn er í óstandi notar mað-
ur alls konar skanimta og dropa, en
hún hefir orðið innkulsa! Og þegar
einhver verður innkulsa þarf að soga
út blóðvessana, Maxím Nikolaifsj —
það vita allir.“
En plastrarinn hafði kallað á næsta
sjúkling, og kona með smástrák var
komin inn.
„Farðu nú!“ sagði hann við Jakov
og var reiður. „Stattu ekki þarna eins
og glópur!“
„Setjið þér að minnsta kosti hlóð-
sugur á hana, þá skal ég biðja fyrir
yður til cilífðar nóns.“
„Farðu til helvítis!“ öskraði plástr-
arinn öskuvondur og sótrauður.
Jakov var reiður líka, og rauðu
blettirnir í kinnunum á honum voru
eins og glóðarkögglar, en hann sagði
ekki orð, tók bara undir 'handlegg-
inn á kerlu sinni og leiddi hana út.
En um leið og þau voru að setjast
í kerruna livessti hann augun á
sjúkralnisið og sagði með innilegri
fyrirlitningu:
„Og svona drullusokkar eru kallaðir
læknar, þjónar þjóðarinnar! Ríkur
maður hefði vafalaust fengið blóð-
töku, en þeir tíma ekki að -fórna einni
blóðsugu handa Mörfu!“
Þegar þau kornu heim stóð Marfa
nærri þvi tiu minútur i sömu sporum
og studdist við ofninn. Hún fann á
sér að ef hún legðist fyrir mundi
Jakov fara að tala um töpin og
skamma hana fyrir að hún lægi í leti
og nennti ekki að vinna. Jakov horfði
raunalega til liennar og nú minnt-
ist hann þess að á morgun var messa
sankti Jóhannesar, og hinn daginn
Nikulásarmessa, og svo kom sunnu-
dagur og svo mánudagur — erfiður
dagur. Hann gat með öðrum orðum
ekki unnið ærlegt handtak i fjóra
daga, og einn þessara daga mundi
Marfa vafalaust deyja. Það er að
segja — hann yrði að smíöa kistuna
i dag. Hann tók járnkvarðann sinn
og gekk til hennar og fór aö mæla
ihana. Hún lagðist fyrir, hann signdi
sig og svo byrjaði liann á kistunni.
Þegar kiston var fullgerð setti
Bronza á sig gleraugun og skrifaði í
bókina sína:
„Likkista — Marfa Ivanova — 2
rúblur, 40 kópeka.“
Og svo andvarpaði hann djúpt. —
Marfa gamla lá með augun aftur. En
um kvöldið þegar dimmt var orðið
kallaði hún á hann.
„Manstu, Jakov?“ spurði hún og
horfði á liann og andlitið ljómaði af
gleði. „Manstu að fyir fimmtíu ár-
um gaf Guð okkur lítið barn með Ijósa
hrokkna lokka? Þá sátum við öll á
árbakkanum og sungum .... undir
viðinum ...... manstu? ........“ Svo
kom beiskjubros á hana og lnin bætti
við:„ Hún dó .... litla telpan oklcar
«
Jakov reyndi sem hann gat, en
honum tókst ekki að muna — hvorki
barnið né víðihrísluna.
„Þetta er ekki nema ímyndun hjá
þér, kona,“ sagði hann.
Presturinn kom og sakramentaði
hana. Svo umlaði Marfa lengi eitthyað
við sjálfa sig og dó um sólarupprás-
ina.
Gömlu konurnar í nágrenninu
Anton Tsjekou.
Fiðla Rotschilds