Fálkinn - 22.08.1958, Blaðsíða 5

FÁLKINN
5
Minnesota eða kúreka í Montana
íinnst ])að vera utanlandsferð að fara
til New York. New York er í senn
amerískasti og óamerískasti bærinn
í nýja heiminum.
ÚTLENDINGABORGIN.
S/S Manhattan er stórt útflytjenda-
skip. Það er sjaldgæft að maður rekist
á ekta newyorkara þar um borð.
Fyrsti bilstjórinn, sem ók mig um
borgina var írlendingur — það eru
tólf ár síðan. Annar var Rússi, sá
þriðji negri frá Jamaica. Þegar ég
fékk síðast bíl frá skipi upp í borg-
ina, var bilstjórinn norskur! — Yes,
I was born herc, but my parents came
from Norway!
Flestir eru „einhvers staðar að“ —
úr einhverjum öðrum stað í heiminum
en Ameriku. í New York koma út 200
biöð á öðrum málum en ensku ■— á
kínversku, jiddisj, sænsku, ítöisku,
rússnesku, frönsku — öllum liugsan-
legum málum. Maður á eiginlega bágt
með að skilja bve lítið fer fyrir hin-
um eiginlegu „Yankees“.
Hér eru tvær milljónir Gyðinga úr
ýmsum álfum. Fast að þvi milljón
Rússa, hálf milljón Þjóðverja, álika
margir írlendingar og Pólverjar,
700.000 af ítölskum uppruna, o. s. frv.
Hvar sem þeir ekta Ameríkumenn
lialda sig — hvort það er í Indíána
byggðum í Arizona — er það liuggun
að vita að ekki eru nema nokkrir
tugir þúsunda af Hollendingum í
borginni.
Ég var að tala um sögu borgarinn-
ar. Teiknarinn Adolf Hallman, sem
hefir átt heima hérna alla sína ævi,
sýndi mér einn daginn tré við Was-
hington Square. Það stóð fyrir utan
liúsið, sem Eleanor Roosevelt á heima
í t’etta tré er það síðasta af skóg-
inum, sem einu sinni var um alla
Manhattan.
Þetta tré er eina virkilega gamla
tréð, sem lil er í Ncw York. I nær
hverjum einasta bæ á Norðurlöndum
eru fleiri gömul — og eldri — hús
en hér. Það eina sem eftir er af þvi
gamla í New York eru nokkur hús
i'rá 17. öld.
Maður kemur ekki hingað til að
sjá sögulegar minjar. Hér eru engir
pýramídar eða Akropolis eða Coless-
eum. Það eru minnismerki nýja tím-
ans, sem maður kemur til New York
til að sjá. Og þá detta manni skýja-
kljúfarnir ■— fyrst og fremst Empire
State Building í hug.
í þessari borg befir fólk nærri þvi
eins gaman af þjóðsögum eins og
hneyksiissögum, og þjóðsögurnar um
Empire State eru margar. Maður heyr-
ir tíu mismunandi sögur um Empire
a einum degi.
Fyrir nokkrum árum var t. d. lyftu-
þjónaverkfall, með öllu því sem því
er samfara i húsi sem er 102 liæðir.
Einhverjir sjónvarpstæknimenn lifðu
eins og skipsbrotsmenn uppi á 85.
hæð. Þeir mundu hafa svelt í hel ef
þeir hefðu ekki haft fullan skáp af
niðursuðu. Kaupsýslumaður sat þrjá
daga og beið eftir símtali uppi á 65.
liæð. Þegar símasambandið kom var
hann að hungurbana kominn, órak-
aður og vitlaus. Hann hafði gleymt
að veitingaskálar voru á neðri hæð-
unum. Að minnsta kosti hljóp þjónn
upp á 31. bæð með 150 brauðsneiðar
til miðlara nokkurs, ásamt nokkrum
lítrum af kaffi. Hann fékk 150 dollara
í þjórfé.
Aðra hverja viku þarf að þvo 6000
glugga í Empire State. í þessu landi
hagsýninnar hefir mönnum ekki enn
hugkvæmst að snúa gluggunum, svo
hægt sé að þvo þá innanfrá. Það verð-
ur að klifra utan á húsveggnum. Sjö
menn hafa fast starf við þetta. Eng-
inn liefir hrapað öll þessi ár. En einn
þeirra viðbeinsbrotnaði af að detta
út um gluggann heima i húsinu sinu.
Enn er stundum spurt um það í
sima frá Alaska, bvort Empire State
svigni 5 metra til og frá, eins og
risafura i stormi. Rétta svarið er:
1 % þumlungur, ])cgar hvassast er.
Einu sinni var það komið í tísku
að fremja sjálfsmorð i turninum á
Empire State. Varðmönnunum var
skipað að hafa sérstaklega gát á fólki,
sem kom eilt síns liðs og virtist æst
og veiklað. En samt tókst tólf manns
að slöngva sér út úr turninum. Ni'i
befir verið sett svo hátt grindverk
i kring ,að síðan 1947 liefir enginn
getað drepið sig þarna. Og enginn
Framhald á bls. 14.
;tiAIH.' 181 , SEltl gróf Súcs-skurðinn.
33.
1) Tveir menn voru ríðandi á ferð um eyðimörkina fyrir utan
Kairo sumardag einn árið 1854. Þetta voru Said Pasja, khedívi
Egyptalands og franski konsúllinn í Kairo, Ferdinand de Lesseps.
Á leiðinni var Lesseps að gera khedívanum grein fyrir hugmynd
sinni um skipaskurð milli Miðjarðarhafs og Rauðahafs, og tókst
að lýsa þessu svo vel, að Said khedívi fékk áhuga fyrir málinu. Er
þeir komu til Kairo tókust þeir í hendur upp á að koma hugmynd-
inni í framkvæmd og 5. jan. 1855 fékk Lesseps sérleyfi til að grafa
Súesskurðinn. Síðan stofnaði hann hlutafélag um fyrirtækið. Hvert
hlutabréf var 500 gullfrankar að upphæð, og Said Pasha skrifaði
Egyptaland fyrir 177.642 hlutabréfum.
3) Súesskurðurinn, sem Englendingar höfðu spáð að mundi verða
þýðingarlaust mannvirki og fara á hausinn von bráðar, varð eitt
af nytsömustu fyrirtækjum í heimi. Árið 1875 keypti Disraeli, hinn
enski gyðingur, sem kunnari er undir nafninu Beaconsfield lávarð-
ur og varð einn kunnasti forsætisráðherra í tíð Victoríu drottningar,
hlutabréf Said Pasja í Súesskurðinum fyrir hönd ríkisins. Er Said
Pasja var dauður reyndi eftirmaður hans að ná yfirráðum skurðs-
ins í hendur þjóðar sinnar. Englendingar svöruðu með því að her-
setja landsvæðið meðfram skurðinum og grafa nýjan skurð gegn-
um eiðið og keppa við gamla skurðinn. En Lesseps tókst 23. okt.
1887 að koma á samningum um að skurðurinn skyldi um ókomin
ár verða alþjóðaleið og öllum heimil umferð um hann.
2) Lesseps hóf sjálfur byggingaframkvæmdirnar 25. maí 1859.
Þegar verkið var komið vel á veg hótaði forsætisráðherra Breta,
Palmerston lávarður, að stöðva það með valdi. Lesseps leitaði þá
á náðir Napoleons III. Frakkakeisara og gat hann miðlað málum
svo, að hægt var að halda áfram verkinu. Skurðurinn var vigður
17. nóv. 1869 með miklum hátíðahöldum og mannfagnaði. 1 óperu-
leikhúsinu í Kairo var frumsýnd óperan „Aida“, sem ítalska tón-
skáldið Verdi hafði samið fyrir hátíðarnefndina, og myndastytta
af Lesseps var afhjúpuð i Port Said. Næstu 15 árin var Lesseps tal-
inn einn af forustumönnum Frakklands og einn af ágætustu mönn-
um veraldar. Og í Englandi var hann gerður heiðursborgari.
4) Árið 1881 ætlaði Lesseps að byrja á að grafa skurð gegnum
Panamaleið. Hann sagði: „Þegar hershöfðingi hefir unnið stórsigur,
og hann er beðinn um að vinna annan í viðbót, getur hann ekki
færst undan“. Þegar íarið var að selja hlutabréf í Panamaskurðin-
um var rifist um þau. En það voru flugurnar, sem sigruðu fyrirtæki
Lesseps. Þær sýktu verkamennina svo að þeir hrundu niður þús-
undum saman, hlutabréfin féllu í verði, ýms hneykslanleg fjár-
svikamál urðu i sambandi við Panamafélagið og allt strandaði. Síð-
ustu ár sín lifði Lesseps í hugarvíli. „Hershöfðinginn" hafði beðið
ósigur í síðari stórorrustunni. Hann dó árið 1894, nær níræður, og
var öreigi. Franska ríkið samþykkti að veita afkomendum hans
ellistyrk, og meðal verkfræðinga er nafn hans í lieiðri haft.