Vikan - 29.11.1956, Side 6

A ÞRÖlil
Eitir fáeina daga kemur út bók eftir Gunnar M.
Magnúss sem marga mun íýsa að lesa. Það er ævi-
saga Magnúsar Hj. Magnússonar, alþýðuskáldsins á
Vestfjörðum, sem Haildór Kiljan Laxness hafði til
tyrirmyndar, er hann skapaði hina ógleymanlegu
persónu sína: Qlaf Kárason Ljósvíking.
EIN af frœgustu skáldsögupersónum Halldórs Kiljan Laxness er Ljós-
víkingurinn Ólafur Kárason. Talið er að sagnabálkurinn um hann
hafi átt einna drýgstan þátt í því, að Laxness hlaut Nóbelsverðlaunin.
>að er alkunnugt, að Laxness hafði til fyrirmyndar við sköpun persón-
unnar, alþýðuskáld á Vestfjörðum. Hitt vita fáir, hver fyrirmyndin var, og
enn færri þekkja nokkuð til æviferils hennar. En fyrirmyndin var Magnús
Hjaltason, er rúmlega tvítugur tók að skrifa sig Magnús Hj. Magnússon,
og var Vestfirðingur að ætt og uppruna.
Sakir tengslanna miíli skáldverksins og æviferils Magnúsar Hj. Magn-
ússonar, hafa menn skapað sér ákveðnar hugmyndir um Magnús og þær
mótast algjörlega af skáldsögupersónunni. En nú eru óvenju miklar heim-
ildir til um líf Magnúsar, því að hann skrifaði sjálfur dagbækur í 24
ár. Eru þær á 5. þúsund blaðsíður, ritaðar af persónulegri hreinskilni, svo
að fátítt mun vera. Segir Magnús þar 'ekki einungis frá sjálfum sér,
heldur einnig samtíð sinni og dró upp ýmsar þjóðlífsmyndir, sem merkar
eru og minnisstæðar. Hann safnaði margskonar fróðleik og skrifaði marg-
ár bækur utan dagbókanna og orti daglega. Ævisagan: Skáldið á >röm
byggist að mestu á þessum heimildum, en auk þess hafði höfundur ævi-
sögunnar persónuleg kynni af Magnúsi og hlaut trúnað hans og vináttu.
Magnús var af góðu bergi brotinn, Hjalti faðir hans og Jón_Sigurðs-
son forseti voru frændur að öðrum og fjórða, og margt gáfumanna 19.
aldarinnar var nákomið honum. En hann varð fyrir undarlegum og
þungum örlögum, og er saga hans stórbrotið drama, frá því að hann
ómálga barn er tekinn frá móðurbrjóstunum, — og borinn í skjóðu vest-
ur yfir Hestskarð, — úr Álftafirði til önundarfjarðar, — og fluttur til
vandalausra. Óist hann upp í Efrihúsum og Hesti undir Hesti, fékk þar
oft „kúlur að kemba", varð hann fyrir slysum og meiðingum og lá rúm-
fastur nálega í 2 ár á unglingsárunum. Póstra hans sagði hann þá til
sveitar, en pilturinn kærði húsbændurna fyrir illa meðferð á sér og hóf-
ust af þvi nokkur múlaferli. — En sveitaskuldin varð honum síðan fjötur
um fót alla daga. Sökum hennar fékk hann ekki að kvænast unnustu
sinni, Guðrúnu Önnu, og þau fengu ekki heldur leyfi til þess að setjast
neinstaðar að til frambúðar, svo að þau hrökluðust stað úr stað og flutt-
ust 25 sinnum milli byggðarlaga og milli húsa í þorpum og kauptúnum
þau 16 ár, er þau bjuggu saman, en ekkert fékk aðskilið þau nema dauðinn.
Ævi þeirra á þessum hrakningaárum einkennist af hinni óþrotlegu
ástríðu Magnúsar til skrifta og fræðiiðkana, og að hinu leytinu af órofa
tryggð unnustunnar, sem fór á mis við flest veraldarinnar gæði, en fylgdi
honum á hverju sem gekk.
Magnús fór allvíða, dvaldist á Barðaströnd hjá Davíð Scheving lækni,
frænda sínum, fór til skósmíðanáms í Keykjavík og kynntist þar Sigur-
bimi Sveinssyni skáldi, en þeir urðu síðan ástúðar vinir og áttu margt
saman að sælda. Báðir voru skáldþenkjandi, báðir hættu við skósmíð-
ina, báðir gengu í Hjálpræðisherinn og þeir styrktu hvorn annan á svið-
um skáldskapar og andlegra mála. Sigurbjörn hafði í huga að skrifa
skáldsögu um líf Magnúsar, fannst það sérstætt og áhrifaríkt og bað
Magnús um leyfi tl þess. — Magnús stundaði oft kennslu á vetrum, en
vann auk þess allskonar vinnu, reri á opnum bátum og stundaði kaup-
staðavinnu. Hann var einn af aðalhvatamönnum að stofnun fyrsta verka-
mannafélags á ísafirði og var ritari þess. Hann var kennari í Skálavík
snjóaveturinn mikla 1910, þegar allt var kaffært i fönn og snjóflóð hlupu
í grennd við kennslustaðinn og tók af tvo bæi, en kennarinn einangraðist
með fjölskyldu sinni í bæ, sem annað fólk var flúið úr sökum snjóflóðahætt-
unnar. >ar lifði kennarinn við hið mesta harðrétti, svo að einhverju
sinni varð kennarakonan að grípa til þess að skera niður spónadýnu úr
rúmi þeirra og stinga í kamínuna til þess að elda fyrir þau vatnsgraut
og ylja ögn upp. — Síðan hófst örlagaveturinn mikli, sem leiddi til þess
að Magnús var sviftur frelsi og sendur suðiir. >ar var hann veturinn
1911—1912 í klefanum Náströnd á Skólavörðustíg 9 og er þaðan mikil
saga. Eftir það fluttist hann til Súgandafjarðar og lifði þar síðustu árin
og lézt 43 ára að aldri.
Skáldið á >röm er í tveimur meginköflum. Heitir sá fyrri: Ávextir
andans og holdsins, en hinn síðari: >ér hljótið að sofa lítið. En efninu
er svo skipt i 27 kafla. Er þar brugðið upp mörgum stérkum og áhrifarík-
um þjóðlífsmyndum, og er bókin einstæð meðal islenzkra ævisagna.
Vikan birtir' hér stuttan kafla úr bókinni, og segir frá því, er Magnús
hefur gefist upp á skósmíðanáminu hjá Rafni á Norðurbergi og er nú
vegalaus með öllu:
Daginn eftir tók hann að rölta um
götur Reykjavíkur.
Hann var nú vegalaus að öllu,
átti ekkert víst framundan, þekkti
varla nokkurn mann, þafði ekki pen-
ing í vörzlum sínum, og komið var
fast að veturnóttum. >ó var hann
ekki mjög kvíðinn og hughreysti sig
með því, að ef „guði væri eitthvað
annt um hann sem barn sitt, myndi
hann leggja honum eitthvað til.“
Guðmundur móðurbróðir hans ætl-
aði að skjóta yfir hann skjólshúsi og
gefa honum að borða, meðan hann
væri i mestu vandræðunum. En sjálf-
ur hét hann því hátt og í hljóði að
reyna að komast áfram til sjálfs-
bjargar með einhverju móti, því að
vestur gat hann ekki farið aftur, að
svo stöddu.
Hann fór eftir vísbendingu þang-
að, sem bókbandsstofa var. En þar
var honum snúið aftur í dyrunum,
þar vantaði hvorki lærling né annan
vinnukraft. >á gekk hann á röðina af
verzlununum: 1 Thomsen-magasín,
verzlun Geirs Zoéga, Duus, Ziemsen,
Sturluverzlun, Lárusar G. Lúðvigs-
sonar, Godthaab, Edinborg og þá
hverja af annarri. Hann spurði ýmist
eftir kaupmanninum eða faktornum
og bað um viðtal undir fjögur augu.
>á spurði hann, hvort ekki væri
hægt að fá einhverja vinnu í verzlun-
inni, úti eða inni, eða við einhverja
snúninga, þó ekki væri nema fyrir
mat.
En svarið var allsstaðar hið samal
Hér vantar engan mann. Sumir
sögðu, að ef hann hefði komið fyrr í
haust, hefði kannski verið hægt að
láta hann hafa eitthvert viðvik, en
nú væri haustkauptíðinni því nær
lokið og rólegra tímabil framundan
og allstaðar nég af fólki.
Degi var tekið að halla, þegar hann

~ --í'j
Gtðrún Anna, unnusta Magnúsar, 29
án, með syni sínum Einari Skarp-
héíni tveggja ára.
hafði lokið göngu sinni í verzlanirn-
ar, og þreytan og vonleysið lagðist
fast á hann. >að hafði verið lamandi
og þungbært að fá sífellt nei og
ganga sem þurfamaður frá húsi til
húss. Hann var að hugsa um að fara
heim til móðurbróður síns og fá sér
hressingu. En þá skaut upp í hug-
anum því, sem Kristján hafði sagt:
— Farðu til biskupsins.
Hann hafði um morguninn minnzt
á þetta við kunningja sinn og fengið
svarið: — Ja, ekki ætti það að skaða,
varla fer hann séra Hallgrímur að
reka þig á dyr.
Og nú ákvað hann samstundis að
geyma það ekki til morguns, sem
hægt var að gera í dag, og hélt á
fund biskups.
Hallgrímur biskup Sveinsson vai-
þá tæplega hálfsextugur að aldri,
höfðinglegur maður og prúðmenni í
framgöngu. Hann tók hinum unga
manni hógværlega og veitti honum
viðtal inni i stofu. >egar inn var
komið, innti biskup eftir erindinu.
Gesturinn lét þess þá fyrst getið,
að sér hefði verið vísað á fund bisk-
upsins til þess að leita stuðnings
hans og ráða að þvi er snerti fram-
tíðarmál hans, —• því að ég hef
nefnilega i hyggju að taka það fyrir
að læra til prests.
— Já, einmitt það, sagði biskup.
— >að halda margir, að það eigi
vel við hæfileika mína, hélt gestur-
inn áfram, — svo hafa lika margir í
minni ætt þjónað kirkjunni, séra
Magnús >órðarson var afi minn og
tveir langafar mínir voru prestar,
annar þeirra séra Markús á Álfta-
mýri. En auk þess þoli ég illa alla
erfiðisvinnu, svo að heppilegra væri
fyrir mig að sinna andlegum störf-
um.
Biskup kvaðst kannast vel við
þessar ættir báðar og þekkja til
hinna góðkunnu klerka.
— En hvað eruð þér gamall?
— Tuttugu og eins árs.
— Og hafið þér lært eitthvað ?
spurði biskup.
Gestinum varð svarafátt í fyrstu,
en sagði svo:
— Ég hef lesið töluvert, eiginlega
allt, sem ég hef náð í af íslendinga-
sögunum, þjóðsögunum, kvæðum og
rímum. Eg þekki helztu höfunda frá
fornöld til nútímans. Svo er ég kunn-
ugur helztu predikurum, því að ég
byrjaði að lesa húslestra fyrir fólkið,
þegar ég var sjö ára. Eg hef líka
skrifað töluvert og ort. Ég hef í huga
að gera skrá yfir öll skáld á Islandi,
sem eitthvað hafa ort á 19. öldinni.
— Öjá, sagði biskup, það þarf nú
svolítið meira til. Og svo eruð þér
nú orðinn nokkuð gamall til þess að
fara að byrja algjörlega á skólanámi.
— Eg hef heyrt, að séra Matthías
hafi verið orðinn 24 ára, þegar hann
kom í skóla, Með stuðningi góðra
6