Vikan - 12.03.1964, Blaðsíða 10

FYRIR 50 ÁRUM
Þó allt væri á öðrum endanum í Evrópu, héldu
Bretar sínum virðulegu og gömlu venjum.
Edward Bretakóngur var mikill sportmaður og hér
er hann að huga að veiðihundum sínum.
Alskeggjaði maðurinn á miðri myndinni er
Friedrich Engels, sá sem ásamt Karli Marx færði
hinar sósíalistísku hugmyndir í kerfi. Um þessar
mundir voru sósíalistarnir stærsti flokkurinn í
þýzka þinginu, sem hafði þó ekkert að segja, því
keisarinn hafði völdin. Þessir fulltrúar ör-
eiganna voru þá þegar orðin makráð yfirstétt.
ekki úr samkomulaginu milli stórveldanna.
Bretar og Frakkar höfðu fyrir löngu tryggt
sér beztu bitana, svo fyrir Þjóffverja og
ítali var ekki annað að hafa en ómerkileg-
ar eyðimerkur og frumskóga. Þörfin fyrir
nýja markaði og hráefnasvæði átti mikinn
þátt í hörku þessa kapphlaups, en þjóð-
emisstolt hafði Iíka sitt að segja.
Eitt síðasta sjálfstæða Afríkuríkið var
Marókkó, en í upphafi aldarinnar vom
Frakkar óðum að efla þar áhrif sín, enda
þótt þeir gengju með því á gerða samninga.
Þjóðverjar reyndu að bregða fyrir þá fæti,
sendu fallbyssubáta til marokkönsku hafnar-
borgarinnar Agadir 1911 og heimtuðu franska
Kongó í bætur. En aðrar þjóðir stóðu með
Frökkum, svo Þjóðverjum varð ekkert
ágengt. Eftir það varð hinum síðarnefndu
Ijóst, að ekkert nema stríð gat tryggt þeim
drottnun á meginlandi Evrópu. Nú gátu
óvinir þeirra búizt við hinu versta.
BALKAN — ÓRÓAHORN EVRÓPU.
Neistinn, sem hleypti öllu í bál, var þó
tendraður þar, sem helzt mátti við búast,
— á Balkanskaga. Þar bjuggu margar þjóð-
ir og sundurleitar, harðgerðar og frumstæð-
ar og ekki ýkja vinsamlegar hver annarri.
Þar rákust hagsmunir stórveldanna einnig
þjösna’iega á. Rússar vildu nota Balkanlönd
sem stökkpall til áhrifa við Miðjarðarhaf,
en Þjóðverjar í Austurlöndum nær. Austur-
ríkismenn slepptu engu tækifæri til að
leggja spildur af þeim undir ríki sitt. Bret-
ar, Frakkar og ítalir lögðu áherzlu á að
haída við óbreyttu ástandi.
Balkanstríðin, sem hófust 1912, gerðu illt
verra. í þeim missti Tyrkland mest af þeim
löndum, sem það átti eftir á skaganum, en
hið slavneska smáríki Serbia efldist um all-
an helming og tók nú að renna hýru auga til
þeirra héraða í Austurríki—Ungverjalandi,
sem Suður-SIiavar byggðu. Austurríkis-
menn skelfdust, en Þýzkalandskeisari hug-
hreysti þá. „Hver orðsending frá Vín er mér
sem skipun“, sagði hann. Og það stóð ekki
lengi á skipuninni.
HIN GREIÐA LEIÐ TIL STRlÐSINS:
KLAUFSKIR STJÓRNMÁLAMENN FULL-
KOMNA VERK LAUNMORÐINGJANS..
Það var heitt af sól þann 28. júní 1914,
þegar Frans Ferdínand erkihertogi og Soffía
kona hans komu í heimsókn til Sarajevo,
höfuðborgar hins austurriska fylkis Bosníu.
Hafði hertoginn verið að líta eftir heræfing-
um austurríska hersins í nálægum hæða-
drögum og var nú á heimleið. Borgarbúar
fögnuðu hátignunum innilega, og hinn aust-
urrísk-ungverski ríkisarfi fagnaði því að
hafa látið verða af því að Iíta við hjá þeim,
enda þótt orðrómur um hugsanlegar morð-
tilraunir hefði náð eyrum hans. Sá orðróm-
ur var því miður ekki ástæðulaus. Örskammt
frá ráðhúsinu var sprengju varpað að vagni
þeirra hjóna, en sökum snarræðis bílistjór-
ans sluppu þau ómeidd, en liðsforingi einn
særðist og tilræðismaðurinn svalg eitur. Eft-
ir að hafa heilsað stuttlega upp á borgar-
stjórann, ákvað erkihertoginn að yfirgefa
borgina sem skjótast. Sem hann var að
leggja af stað, skaut nítján ára gamall pilt-
ur, Gavrilo Princip, tveimur skammbyssu-
skotum á vagninn. Önnur kúlan hitti Frans
Ferdíaand í hálsinn, en hin fór í gegnum
kviðarhol Soffíu. Helsærður sneri erkiher-
toginn sér að konu sinni og hrópaði: „Soffía!
Soffía! Þú mátt ekki deyja! Þú verður að
lifa vegna barnanna okkar!“ En Soffía var
þegar að dauða komin. Þá féll erkihertog-
inn saman. „Þettn er ekkert“, voru síðustu
orð hans, „þetta er ekkert“.
En því miður varð hann ekki sannspár
á dauðastundinni. Þessi hryllilegi atburður
átti eftir að leiða af sér styrjöld, í hverri
átta til tíu milljónir manna voru drepnar
á næstu fjórum árum, og aðra sem beina
afleiðingu hinnar tveimur áratugum seinna,
og þá voru fimmtán miHjónir drepnar. Morð-
ið í Sarajevo varð upphaf þess, sem brezki
sagnfræðingurinn Arnold Toynbee kallar
„erfiðleikaöldina“. Þetta var afdrifaríkasta
morð sögunnar.
Hvað Austurríkismenn snerti, þá hörmuðu
þeir erkihertogann ekkert sérstaklega. Hitt
var þeim ofar í hug að sanna að Serbar hefðu
staðið á bak við morðið. Serbar höfðu veru-
Iegan hug á að stækka ríki sitt á kostnað
Austurríkismanna, og til þess höfðu þeir
töulverða möguleika með því að blása að
glæðum óánægju og uppreisnar meðal hins
suður-slavneska minnihluta hins ellibleika
keisaradæmis. Þetta var Austurríkismönn-
um vel Ijóst. Þeim var því mikið í mun
að fá haldgott tækifæri til að gera út af við
Serbíu og það fljótt.
Höfuðríki slavneskra þjóða, stóð að baki
Serbíu, en Austurríkismegin voru Þjóðverj-
ar. Þeir voru margf’iæktir í Balkanmálin
vegna hagsmuna sinna í hinu hrömandi
tyrkneska soldánsdæmi, en þar var líka Rúss-
um að mæta. Þóttust Austurríkismenn því
geta hætt á allt varðandi Serbíu, þar eð
Þjóðverjar gætu á engan hátt smokkað sér
undan því að styðja þá. En fyrst þurfti að
sanna glæpinn á Serba.
Sannleikurinn í morðmálinu kom þó ekki
í Ijós fyrr en mörgum árum seinna, og var
Laxness verður tíðrætt um tötraskapinn í Rúss-
landi á árunum eftir byltinguna 1917. Ekki voru
tötrarnir minni eftir byltinguna 1905, pegar zarinn
var neyddur til að semja stjórnarskrá og koma á
þingi. Eftir gagnbyltingu árið eftir var jiingið ieyst
upp og stjórnarskránni varpað fyrir róða. 70 þús-
und voru fangaðir, 15 þúsund létu lífið, fátæktin
og tötraskapurinn réðu áfram ríkjum.
Myndin tii hægri: Fyrir 50 árum sungu margir
hermennsku og herdáðum hástemmt lof, en her-
tæknin var furðulega skammt komin. Til dæmis
hafði franski herinn hvorki vélbyssur né stórskota-
Iið, treysti á fjöldann með byssustingina. Hermenn
höfðu reiðhjól til að komast yfir eins og fuglinn
fljúgandi.
WMaM 'WBIm f •' l p|S||
ÍW ""‘l'Æ tkfjt jB i ,,'S
SiZSaau, * w , 'JR JjS
á' ' jf Wbi,
— VIKAN 11. tbl.
>>