Vikan - 12.03.1964, Blaðsíða 22

Afmaelisviðtal við Þórberg - Frh.
Andaheimur er eins nátturufræðilegur og okkar
- KirKjan liefur aldrei sagt orð af viti þar um . . . .
í bæ dóu bókstaflega út, þegar Unuhús lagð-
ist niður. Það var nú meira áfallið í þessu
dindlamannlífi, sem maður lifir í. Jú, ég
hitti einn skemmtilegan mann í sumar suð-
ur í Sofia í Búlgaríu, sem ég þekkti fyrir
24 árum, en var farinn að gleyma, svo hann
var mér að nokkru leyti nýr, þegar ég hitti
hann aftur, eins og keriingin í tannpínu-
sögu Árna prófasts, sem var orðin hrein
mey í annað sinn. Hann heitir Ivan Krest-
anof, og hafði verið hér á landi frá því
snemma í desember 1938 og þangað til í
ágúst 1939. Hann var hér til að kynna sér
land og þjóð, og auk þess hafði hann hér
esperantonámskeið. Hann er einn af gáfuð-
ustu og skemmtilegustu mönnum, sem ég hef
þekkt, ræðinn, húmoristi mikill, fjölfróður,
stúderaði mál og heimspeki á háákólaárum
sínum, var síðan í þjónustu Boris konungs
í sendiráðum Búlgaríu í ýmsum löndum, og
talar 12 tungumál, ætlaði að hafa íslenzku
sem þrettánda málið, en það hefur enn sem
komið er orðið lítið úr því. Nú hitti ég hann
í sumar og við Margrét bjuggum hjá honum
í vikutíma. Þó hann væri nú orðinn þetta
eldri en áður, var hann ennþá með fjögurra
manna energí eins og þá. Þetta er nú það
merkilegasta, sem komið hefur fyrir mig í
mannkynningum“.
„Jæja, hefur hann enn energí fjögurra
manna?" spurði ég undrandi.
„Já, þrátt fyrir, að húsið hans hafi tvisv-
ar verið lagt í rúst í loftárásum og hann
misst mest af bókum sínum og handritum,
þar á meðal handrit að bók, sem hann var
búinn að semja um ísland. Hann hefur þýtt
á búlgörsku að minnsta kosti eina af bókum
Kristmanns Guðmundssonar, líkast til úr
þýzku. Hann sagði um tungumálin, að
frönsku ætti maður að tala við elskuna sína,
en ensku ætti maður að tala við hross. En
að fegurð taldi hann esperanto annað í röð-
inni af þeim 12 málum, sem hann hefði lært“.
„Hvað var númer eitt?“
„Ég man ekki, hvort það var spænska,
ítalska eða franska. Hann segir að búlgarska
sé ljótt mál, hún sé alltof hörð, en honum
þykir rússneska fegurst slavneskra mála.
Júgóslavnesku heyrði ég talaða í útvarp og í
hátalara á járnbrautarstöðvum, og hún
hljómaði í minum eyrum eins og íslenzkur
prestur af gamla skólanum væri að tala í
prédikunarstól".
„Nú, hvernig þá?“
„Það eru svona einhver andagtugheit í
henni“.
„Hvernig þótti þér í Sofíu?“
„Þar sá Margrét flottustu útstillingar, sem
hún hefur séð í búðargluggum. Og Soffía er
mjög fallegur bær og margt þar af smekk-
legum hlutum, miklu smekklegri en við
eigum að venjast hér. Balkanþjóðirnar virð-
ast manni vera miklu viðkunnanlegra fólk,
myndarlegra og andheitara en fólk í Vestur-
Evrópu. Og þar sér maður kynbombur, sem
ekki eiga sinn iíka vestur í álfunni. Þó var
uppeldið svo strangt í Búlgaríu, sagði Krest-
anof mér, að í hans ungdæmi hefðu ná-
grannarnir makað tjöru á hurðina hjá ungri
brúður, ef þeir vissu, að hún var ekki hrein
mey, þegar hún gekk í það heilaga".
„Það væri líklega tjara á nokkuð mörgum
hurðum hér á landi“, sagði ég.
„Nei! Hér vantar grundvöllinn. Hann sökk
í síðari heimsstyrjöldinni og með herstöð-
inni í Kefló“.
„Ertu búinn að ná þér eftir að hafa séð
allar kynbomburnar?" hvíslaði ég.
„Það eimir kannski svolítið eftir af þeirri
sem ég sá í Belgrad og skrifaði þér um í
sumar“, svaraði Þórbergur. „Því strangara
sem siðferðið er, því sterkari verða kyn-
bomburnar. Því lélegra sem siðferðið er, því
útvatnaðri og ómerkilegri verða kynbomb-
urnar. Ég sá kynbombutilburði hjá nokkr-
um kvensum á götum í Kaupmannahöfn, og
mikil skelfing var að sjá eignirnar, hvað þær
voru lítilfjörlegri en bomburnar á Balkan.
Og þar er fólkið, að minnsta kosti það sem
við kynntumst, elskulegra og heitara í fram-
komu en hér vestur frá. Kynbomban á götu-
horninu í Beograð, sem var að tala við
manninn, á meðan Margrét var inni í búð-
inni á horninu, ja þvílíkur náttúrukraftur!“
Svo fór Þórbergur að raula eitthvað fyr-
ir munni sér og varð í framan eins og mað-
ur, sem horfir aftur í tímann.
„Hvað ertu að raula?" spyr ég.
„Það er klaufastykki frá Beograð".
„Má ég heyra það?“
„A1 via sano:
Eg veit eina kynbombínu,
af henni tendrast vann
eldheit ógn í brjósti mínu,
allur svo ég brann.
Dökkleit dikaði af stræti í rann.
Heim gekk til hennar að aftni
einn hupplegur dáindismann".
„En kynbomburnar hér á landi?“ spurði
ég.
„Ó blessaður vertu, það er ekki hægt að
kalla þetta bombur. Þetta eru svona eins
og aðgerðalausar púðurkerlingar. En sú í
Beograð, — það var manneskja".
Hann gekk út á svalirnar og sótti Þor-
láksdropa í glas handa okkur. Það lá þoku-
mugga yfir bænum, engar stjörnur, ekkert
sem minnti á astralplanið eða rómantík
þeirra ára, þegar Þórbergur var að úthugsa
samhorf sitt og elskunnar sinnar upp um
litla þakgluggann í Bergshúsi til þess að
benda henni á Síríus, en það lá einhver grá
þoka yfir þessu ævintýri — og ofvitinn frá
Hala missti allar heiðríkjur úr höndum sér.
„Þoka“, sagði hann, þegar hann gekk aftur
inn í stofuna með Þorláksdropana.
„Hvaða áhrif hefur þokan á þig?“
„Hún gerir mig þyngri", svaraði hann,
„en ég hef gaman af að sjá þoku tilsýndar
í fjöllum, sérstaklega þegar fjallatindarnir
standa upp úr henni. Það er fallegt".
„En hvaða hlutverki heldurðu að hún
gegni í sköpunarverkinu?“ spurði ég. „Hún
virðist vera svo tilgangslaus“.
„Hún hjálpar til í sefjun forheimskunnar",
sagði hann ákveðið. „Ég held að fólk sé
ekki eins skemmtilegt núna og það var í
mínu ungdæmi. Þá voru nokkrir originalar
í Suðursveit, mjög skemmtilegir og allt
myndarmenn. Nú er enginn original til í Suð-
ursveit, og ég veit aðeins af einum original
eftir í Austur-Skaftafellssýslu, gömlum
manni. Það er Einar á Hvalnesi. Og einu
skemmtilegu samtölin, sem ég hef heyrt í
útvarpinu, eru þessi tvö viðtöl, sem þeir hafa
átt við Einar. Og mikið undraðist ég húmor-
leysi þeirra í útvarpinu, þegar þeir tóku
fyrir munninn á honum í miðjum hlátri í
síðara samtalinu. Og svo litlir virðast þeir
vera manni, eftir því sem Einar sagði mér,
að hann fær ekki að koma í útvarp oftar
fyrir það hneyksli, hve berorður hann var
um Vilhjálm Þór og Hermann Jónasson.
„Hermann greyið, það tekur enginn mark
á honum lengur". Einar er eini íslending-
urinn sem ég veit til, að hafi skilið lítilmót-
legheit hagfræðinganna. Þó yfirgengur allt
að hlusta á hann hlæja. Það er eins og að
heyra náttúruhamfarir Almættisins. Það
skelfur allt í kringum hann og vasar hrist-
ast á hillum, eins og í þrumum og jarðskjálft-
um. Hefurðu heyrt söguna af því, þegar papa-
gauan datt dauð niður hjá Gotta Bernhöft,
þegar hún heyrði Einar hlæja?“
„Nei, segðu mér hana?“
„Segi ekki meira, en það er saga af heims-
formati, eins og bókmenntamennirnir segja.
Gotti sagði mér hana sjálfur. Svo fullyrða
þessir tízkumannkengir (mannequiner), að
aldrei hafi gerzt almættisverk á íslandi.
Fólk heldur, að þetta að vera original
stafi eitthvað af fátækt og skorti á uppeldi.
Ja, gefi guð mér heldur það uppeldi sem
framleiðir originala á borð við þá í Suður-
sveit, heldur en þessa flatneskju, þar sem eng-
inn er öðrum hærri. Sumir þessara manna í
Suðursveit voru efnamenn. Einar hefur held
22 — VIKAN 11. tbl.