Vikan - 19.02.1987, Blaðsíða 38

Stutt sakamálasaga eftir Michael Innes
„Sumir þeirra hluta, sem hér eru, eru ekki
allir þar sem þeir em séðir.“ Sir John Appleby
lét augun reika yfir það sem hann kallaði safn-
ið sitt.
„Sérðu nokkuð athugavert við þetta eintak
af bók Jane Austen, Mansfield Park, svo dæmi
sé tekið?“
Ég virti bókina vandlega fyrir mér: „Nei,
ekki get ég sagt það, en ég man eina setningu
úr henni orðrétt: „Látum öðrum eftir að skrifa
um vandamál og erfíðleika.“ Ég vona að
skruddan tengist ekki slíku og þvílíku því það
hefði Jane Austen ekki viljað.“ Ég tók bókina
upp. „Hún lítur ekki út fyrir að vera hættuleg.“
Appleby glotti: „í sannleika sagt er þetta vitis-
vél.“
„Guð hjálpi okkur.“ Ég henti bókinni frá
mér. Þegar ég hafði hugsað mig betur um tók
ég bókina upp og setti hana aftur á sinn stað.
„Náunginn, sem hannaði hana, hlýtur að hafa
haft afbrigðilegt skopskyn.“_
Appleby hristi höfuðið: „Ég held að hann
hafi ekki haft nokkurt skopskyn. Ég get bætt
því við að þessar vítisvélar voru fleiri, mér var
gefin þessi í safnið mitt. Líttu aftur í hana.“
Ég tók bókina aftur upp.
„Er hún ekki hættuleg lengur?'
„Það fer nú eftir því hvemig á það er litið.“
„Hún er svipuð á þyngd og aðrar bækur.“
Ég opnaði bókina og leit á titilsíðuna. „En
kæri Appleby, þetta er Mansfield Park eftir
Jane Austen.“ Ég fletti bókinni í gegn. „Þetta
er ósköp venjuleg bók.“
Appleby var greinilega skemmt: „Þú hefðir
líklega sagt það sama ef þú hefðir séð sambæri-
leg eintök af Tom Jones eða Tristam Sandy,
að ég tali nú ekki um Ævintýri Pickwicks.
Þetta vom samt vítisvélar, það get ég fullvissað
þig um og nú skal ég útskýra þetta fyrir þér.
Þú hefur væntanlega heyrt Lombard lávarð
nefndan. Hann var, eins og þú sjálfsagt manst,
í hópi landsins mestu iðnjöfra og hann auðgað-
ist fyrir eigin atorku.“
„Það er víst hveiju orði sannara," sagði ég.
„Hann hafði byggt upp geysivoldugt fyrir-
tæki eða réttara sagt fyrirtækjasamsteypu sem
fékkst við ýmis verkefni og hann hélt þessu
öllu saman í jámgreip sinni. Hann var mann-
vinur í hefðbundnum skilningi þess orðs og
lagði áherslu á að auka menntun almennings.
Hann stofnaði tækniskóla og háskóladeildir á
nær öllum sviðum menntunar. Hann safnaði
málverkum og hafði næstum þvi bamslegt
gaman af þeim. Hann safnaði líka bókum.“
„Er það svo, safnaði hann Jane Austen?1
spurði ég.
„Aha,“ Appleby brosti, „þá komum við að
sögunni."
„Já, Lombard lávarður safnaði bókum. Þetta
var eitt af mörgum áhugamálum hans en hann
var ekki jafnhreykinn af nokkm eins og þvi
hvílíkur lestrarhestur hann hafði verið á sínum
yngri árum. Lestur á sigildum enskum bók-
menntum var hluti af markvissri áætlun hans
í því að bæta sjálfan sig. Þegar leið á ævina
hafði hann ekki tíma til að halda þessu áfram
af sama krafti en hann var stoltur af því hve
gott minni hann hafði. Þegar hann hélt ræður
vom þær gjaman kryddaðar með bókmennta-
legum vísunum, einkum ef ræðuhöldin vom
tengd almenningsbókasöfnum eða kvöldskól-
um sem hann hafði stofnað.
Þegar aldurinn færðist yfir hann tók yngri
systir hans við bústjóm fyrir hann, athugul og
bráðvelgefin kona. Hjá honum bjó og mið-
aldra frændi hans sem hét Amos Lombard.
Amos sinnti ýmsum minni háttar ábyrgðar-
störfum í fyrirtækjum frænda síns og flestir
reiknuðu með því að hann tæki síðar við stjóm-
inni. En gamli lávarðurinn var hreint ekkert á
þvi að setjast í helgan stein og störf Amosar
vörðuðu fyrst og fremst þau mannúðar- og
menntamál sem frændi hans lét til sín taka.
Það var ljóst að enn var mikill kraftur í
gamla herramanninum og þá sjaldan að hann
tók sér hlé frá því að stjóma iðnaðarstórveldi
sínu var það fyrst og fremst til að halda ræður
yfir iðnnemum um sjálfsnám og nauðsyn þess
að lesa George Eliot og Dickens og hve mikla
ánægju slík iðja veitti. Þessar ræður vom, eins
og áður sagði, kryddaðar ljölmörgum bók-
menntalegum tilvitnunum og vísunum. Það
leit einna helst út fyrir að sá gamli ætlaði að
verða eilífur. En skyndilega fór honum að
hraka. Það gerðist mjög snöggt og var vægast
sagt sérkennilegt.“
Eg áttaði mig ekki almennilega á þessu.
.Hvað áttu við með sérkennilegt?" spurði ég
Appleby. „Það er ekkert óeðlilegt við það að
gömlum manni, sem hefur unnið langa starfs-
ævi, fari að hraka.“
„Þetta sagði ég líka þegar systir hans bar
þetta fyrst undir mig. Meðal annarra orða þá
kom hún ekki til mín sem embættismanns held-
ur þekkti hún til fjölskyldu konu rninnar og
þau sendu hana til mín. Ég verð að játa að
ég lagði í fyrstu ekki mikið upp úr sögu henn-
ar og hlustaði á hana fyrir kurteisissakir.
Eftir því sem hún sagði var bróðir hennar
langt frá því að vera nokkuð ruglaður en samt
sem áður var engu líkara en sjálfstraust hans
væri rokið út í veður og vind.“
Ég velti þessu fyrir mér: „Áttu við að hann
hafi ekki lengur treyst sér til að stjóma fyrirtækj-
unum?“
„Ekki bara það, hann hafði misst sjálfstraust
sitt á öllum sviðum. Hann hafði haft rnjög
ákveðna skapgerð og var bæði frekur og ráðrik-
ur en nú var hann orðinn eins og strá í vindi
og það var engu líkara en hann byggi yfir ein-
38 VI KAN 8. TBL
hveiju leyndarmáli sem hann skammaðist sín
fyrir. Ungfrú Lombard var handviss um að
það væri Amos sem bæri ábyrgð á þessu.“
„En óhugguleg hugdetta. Virtist þér Amos
líklegur til að vera þijótur?“
„Satt að segja sýndist mér það. Mér virtist
hann hafa erft gáfur langfeðga sinna og þar
fyrir utan var hann bæði metorðagjam og stað-
ráðinn í þvi að ryðja frænda sínum úr vegi og
taka við stjóm fyrirtækjanna.
Þeir bjuggu undir sama þaki og þvi spurðist
ég fyrir um samband þeirra. Þeir hittust á hveij-
um morgni ásamt riturum sínum til að ræða
verkefni dagsins. Þar fékk Amos fyrirskipanir
varðandi það sem hann átti að gera. Um kvöld-
ið snæddi öll fjölskyldan saman, það er að segja
þeir frændumir og ungfrú Lombard. Eftir
kvöldverðinn drógu frændumir sig í hlé inn í
bókasafnið og röbbuðu saman um daginn og
veginn, fyrst og fremst þó um bókmenntir.
Gat verið að Amos hefði fundið einhveija
aðferð til að hrella frænda sinn þessa stund sem
þeir voru einir saman? Það hélt ungfrú Lomb-
ard að minnsta kosti. Það virtist skrambi
langsótt en mér fannst samt að ég yrði að
kanna það.
Ég byijaði á því að athuga hvort Amos hefði
fengjð sér einhver ný áhugamál upp á síðkastið
og þá kom nokkuð skritið i ljós. Ámos hafði
fengið mikinn áhuga á prentverki, réttara sagt
vönduðu og dýru prentverki.“
Ég horfði undrandi á Appleby: „Fann hann
sjálfur upp á þessu?“
„ Ónei. En hann fékk það sem hann van-
hagaði um í einum af iðnskólunum sem frændi
hans hafði stofnað. Þú hefur sjálfsagt heyrt
þess getið að þegar vantar eina og eina blað-
síðu í verðmætar bækur þá em þær stundum
ljósprentaðar. Þetta nýtti Amos sér og falsaði
margar af bókum frænda síns, til dæmis þetta
eintak af Mansfield Park.“
„Falsaði þær. Hvað áttu við? Þú meinar
ekki... “
„Jú, reyndar. Hann breytti sögunum í grund-
vallaratriðum. í þessari útgáfu af Mansfield
Park kvongast Henry Crawford til dæmis
Fanny.“
„Hamingjan sanna.“
„Einmitt. Amos lék þann ljóta leik að fá
frænda sinn til að deila við sig um einhveija
af þeim bókum sem hann hafði látið breyta
og sýna honum siðan svart á hvítu að hann
misminnti um söguþráðinn. Það munaði engu
að honum tækist að sannfæra frænda sinn um
að hann væri að glata glórunni og ætti að
hætta afskiptum af rekstri fyrirtækjanna og
setjast í helgan stein.“
Appleby gerði hlé á frásögn sinni: „Ég kem
ætíð til með að muna hversu undrandi og glað-
ur Lombard lávarður varð þegar ég færði
honum ófalsað eintak af Mansfield Park.“
8. TBL VI KAN 39