Vikan - 26.01.1939, Blaðsíða 6

6
VIK A N
Nr. 4, 1939
meira eða minna við að sjá leikarann sjálf-
an undir gervinu og það er óþægileg til-
finning. Það er eins og að lesa tvöfalt
prentletur í illa prentaðri bók. Leikarar,
Leiksvið, eins og Sig Guðmundsson málari hugs-
aði sér það um miðja síðustu öld. Hugmyndir
manna um leiksvið hafa mjög breytzt er tímar
liðu fram, einnig hér á landi. t latínuskólunum
gömlu var leikið á skólagólfinu án upphækkunar.
sem gæddir eru mjög sterkum persónuleg-
um líkamseinkennum, limaburði eða radd-
hreim og eru að eðlisfari lítt sveigjanleg-
ir, verða iðulega fyrir vonbrigðum og jafn-
vel óþægindum vegna kulda áhorfenda
gagnvart þeim. Þetta kannast allir við,
leikarar engu síður en áhorfendur, því
margur góður leikarinn hefir orðið að
reyna samblástur áhorfenda gagnvart
honum af hreinum og beinum leiða á per-
sónu hans. Þó slíkur leiði komi upp um
stundarsakir, er hann enginn mælikvarði
á list leikarans og sést það iðulega bezt
á því, að hafi leikaranum hugkvæmst það
snjallræði að hvíla sjálfan sig og áhorf-
endur sína um hríð, þá hefir honum verið
vel fagnað, er hann birtist aftur á leik-
sviðinu.
Það má nú nærri geta, að fátt segir eftir
á af listaverki jafn skammlífu og afreki
leikarans, sem er horfið sjónum, þegar
tjaldið fer fyrir í síðasta þætti. Meðan leik-
arinn lifir og starfar á meðal vor höfum
vér þó sífelt tækifæri til að endurnýja við-
kynningu vora við list hans, og vér ger-
um oss ákveðnar hugmyndir um hæfileika
hans. En þegar leikarinn er liðinn og kyn-
slóðin, sem með honum
var, er horfin af sjónar-
sviði tilverunnar, eru
það aðeins gamlar leik-
endaskrár og gömul
blöð, sem geyma endur-
minninguna um list
hans.
Hér á landi er leik-
listin að sönnu ung. Hún
hefir þó verið borin uppi
af nokkrum leikarakyn-
slóðum, ef talið er frá
fyrstu tilraunum til leik- Hoiavaiiaskóii -
listarstarfsemi hér á
landi. í hinum fyrsta leikdómi, sem skrif-
aður er hér á landi söknum vér þess, að
höfundurinn nefnir ekki leikendurna með
nafni — hann nefnir ekki einu sinni leik-
ritið, sem þá var sýnt. Þó vér vitum að
leikendumir voru skólapiltar, sem síðar
lögðu fyrir sig allt annað en leiklist, sökn-
um vér vitneskjunnar um leik þeirra. Vér
finnum litla stoð í því, þó Sveinn Pálsson
landlæknir segi um leikendurna 17. okt.
1791: „hver gerir ráð fyrir því, að hér sé
að finna fullkominn smekk hjá unglingum,
sem ekki vita hvað leikhús er.“ Þetta gæti
eins vel verið skrifað 1939. Þó hefir Sveinn
Pálsson séð leikhæfileika hjá hinum ungu
leikendum. Hann segir: ,,Sá sem áhtur
íslenzku þjóðina siðlausa og smekklausa
eins og dýr, myndi undrast þá festu og
djörfung, sem hinir annars mjög svo
subordineruðu skólapiltar sýna í áður-
nefndum krýningarleik og öðrum svipuð-
um skólaleikjum. Maður verður því að
óska, að þeir fái að æfa sig í frístundum
sínum undir handleiðslu fróðs manns í sýn-
ingu valinna smáleikrita, en af því myndi
smekk, umgengni, lipurð í málinu, og jafn-
vel hugsunarhætti fljóta ótrúlega mikið
gagn.“ — Ef leikendurnir 17. okt. 1791
hefðu fengið að æfa sig og halda áfram að
sýna leikrit fyrir áhorfendum, hefðum
vér getað talað um íslenzka leikara á 18.
öld. En eins og komið er, eru nöfn leik-
endanna 1791 týnd, eins og flest nöfn
þeirra skólapilta í Skálholts- og Hólaskóla,
sem fyrstir sýndu sjónleiki hér á landi.
Hér á landi bætist það við, að afrek
leikarans er hverfult sem hjóm á vatni og
ofurselt gleymskunni framar öðrum lista-
verkum, að hið mesta skeytingarleysi hef-
ir ríkt um allt, sem leiklist viðkemur. Sá
skilningur hefir verið ríkjandi í of ríkum
mæli, að leiksýningar væru einast til
skemmtunar. Menningarsögulegu hlut-
verki leiklistarinnar hafa leikir sem lærð-
ir stungið undir stól, og er þó leikritun
hér á landi eldri en skáldsagnaritun og
á dýpri rætur í þjóðlífinu en flesta grun-
ar. Þetta skeytingarleysi getur orðið
hættulegt minningu fleiri leikara en skóla-
pilta leikaranna. Á liðinni öld hafa komið
fram á leiksviðinu íslenzkir menn og kon-
ur, sem hafa búið að ríkum leikarahæfi-
leikum, þó borgaraleg störf og skyldur í
fámenninu hafi aftrað því, að þeir fengi
að njóta sín. Nútíðar mönnum kemur það
húsið, sem fyrst var leikið í hér í Reykjavik.
ótrúlega fyrir að heyra nöfn þessa fólks
tengd við leikhlutverk. Bregður ekki fleir-
um en mér við að heyra, að Morten Han-
sen skólastjóri bamaskólans í tíð flestra
uppkominna Reykvíkinga hafi verið af-
burðasnjall Holberg-leikari, og að Hinrik
hans í „Pólitíska leirkerasmiðnum", í lafa-
frakka, með ermar langt fram af hönd-
unum og í hólkvíðum og risalöngum bux-
um, sem lögðust saman eins og harmoniku-
belgir um leggina, hafi verið grát-hlægi-
leg persóna? Þannig mætti nefna nöfn
margra leikenda, sem léku hér í bæ og
víðar á landinu, áður en regluleg leikfélög
mynduðust til að halda uppi sjónleikja-
starfsemi.
Með grúski í gömlum leikendaskrám og
gömlum blöðum, hefi ég fundið sitt hvað
um hðna leikara. Minning þeirra er þess
verðug, að henni sé haldið á lofti, og tóm-
stundastarf þeirra var of gott til þess, að
það falli í gleymsku og dá. Ég ætla mér
þó ekki þá dul, að segja hér leiksögu í
neinu verulegu samhengi, heldur mun ég
í þeim köflum, sem á eftir fara, gera að
umtalsefni leiklistarstarf nokkurra hinna
helztu liðinna leikara hér í bæ, sem enn
mega vel vera í minni manna. Um nokkra
þeirra hefir verið skrifað allýtarlega áður,
en um langflesta þeirra gildir það, að nöfn
þeirra sem leikara eru geymd í einum sam-
an gömlum leikendaskrám og gömlum
blöðum — en endurminningin um leikaf-
rekið í þakklátum hugum áhorfenda þeirr-
ar tíðar.
L. S.
Fía litla: Ertu ekki piparmey, frænka
mín?
Frænkan: Jú, en það er ljótt af krökk-
um að spyrja svona.
Fía litla: Ég veit, að það er ekki þér
að kenna.
María litla: Því er verið að stoppa páfa-
gaukinn okkar, amma mín.
Amman: Af því að öllum þótti svo vænt
um hann meðan hann lifði.
María litla: Þá verður þú stoppuð, þeg-
ar þú deyrð, því að öllum þykir svo vænt
um þig. Þá verður nú gaman að sjá
ömmu!
Bjössi: Hvað vilt þú vera að steyta túl-
ann, þú, óhræsið þitt, sem ert föðurlaus.
Lalli: Hafðu þig hægan. Ég á kannske
fleiri feður en þú, bjálfinn þinn.
Gesturinn (á glugganum): Hér sé guð!
Vinnukonan (inni): Það er ómögulegt.
Hér er allt fullt af nætu* *gestum.
*
Faðirinn: Hvernig gekk þér í sögupróf-
inu?
Sonurinn: Ég stóð mig vel í Grikkja-
stríðunum, í Rómverjastríðunum fékk ég
fyrsta áfallið, en í Þrjátíuárastríðinu féll
ég.
*
Móðirin: Þú mátt ekki, Maggi minn,
minnast neitt á nefið á manninum, sem
kemur þarna og ætlar að heilsa mér.
Maggi segir (þegar maðurinn, sem er
neflaus, var kominn inn): Ég sé ekkert
nef á manninum, mamma.