Vikan - 17.07.1941, Blaðsíða 3

VIKAN, nr. 29, 1941
3
Dauda-Geisuriir
jt
Nýtt mpn í (hz>iáítunn.L i/jub SYKLAHA
Framh. af fyrstu síðu.
legum tækjum. Nýjar uppgötvanir voru
þá árangurinn af brautryðjendastarfi af-
burðamanna. Það var því ekki að undra,
þótt að um tvær aldir liðu áður en menn
tóku að renna grun í, að smáverur þær,
sem Leeuwenhoek uppgötvaði, hefðu
ákveðið hlutverk að vinna í lífsheildinni.
Einn hinn merkasti brautryðjandi vís-
indanna á nítjándu öldinni var Louis
Pasteur. Nafn hans er skráð gullnu letri í
sögu vísindanna og mannkynsins, og það
er sem óafmáanlegur minnisvarði um hina
þrotlausu þekkingarleit mannsins og
þrautseigju. Það var Louis Pasteur, sem
sýndi fram á þá staðreynd, að gerjun, rotn-
un og sjúkdómar eiga rót sína að rekja
til starfsemi ósýnilegra gerla.
Árið 1864 lá öll vínframleiðsla Frakk-
lands undir skemmdum sökum einhverrar
dularfullrar sýkingar. Pasteur var fenginn
til að rannsaka vandamál þetta. Honum
tókst von bráðar að finna gerilinn, sem
orsakaði sýkinguna. Þó var ekki öll lausn-
in fengin. Það varð að finna ráð til að upp-
ræta gerilinn, án þess að spilla bragði og
gæðum vínsins. Tilraunir Pasteurs leiddu
til þeirrar niðurstöðu, að með því að hita
vínið í nokkrar mínútur við hæfilegt hita-
stig, mátti drepa gerilinn, án þess að rýra
gæði vínsins. Þetta var upphafið að þeirri
alþekktu gerilsneyðingaraðferð, sem kennd
er við Pasteur og nefnd „Pasteurization“.
Eftir þetta tóku rannsóknir á þessu nýja
sviði miklum og skjótum framförum. Menn
öðluðust æ meiri þekkingu á eðli þeirra
smávera, er orsökuðu gerjun, rotnun og
sjúkdóma í mönnum og skepnum. Þégar
búið var að finna orsökina, varð að finna
ráð til að vinna bug á henni. Pasteur benti
á leiðina með gerilsneyðingaraðferð sinni.
Aðrir vísindamenn komu til sögu og leit-
uðust við að leysa viðfangsefnið með því
að nota ýms kemisk efnasambönd til að
l.
eyða gerlum. Fyrstan þeirra má nefna
Uster lávarð, ér fann upp á því snjallræði,
að sótthreinsa sár með karbólsýru og nota
karbólsýruúða til sótthreinsunar við hol-
skurði. Með aðferð þessari tókst Lister að
Dr. Harvey C. Rentschler, höfundur hinnar nýju
gerilsneyðingaraðferðar. Hann er talinn einn hinn
mesti vísindamaður, sem nú er uppi.
bjarga lífi og limum margra manna, sem
að öðrum kosti hefðu orðið örkumla eða
dáið af blóðeitrun. Þessi aðferð Listers
fékk almenna útbreiðslu meðal lækna víðs-
vegar um lönd, og fyrir þessa uppgötvun
sína er hann nú talinn einn af mestu vel-
gerðarmönnum mannkynsins.
Þessi gerilsneyðingaraðferð Listers skóp
nýtt tímabil í baráttu mannsins við hina
ósýnilegu óvini, sýklana. Vísindamenn
víða um heim kepptust um að finna kemisk
efnasambönd, er gætu drepið sýklana,
hvar sem þeir væru í mannlegum líkama,
án þess þó að valda sjálfum sjúkiingnum
skaða. Slík allsherjar sótthreinsun var á
læknamáli nefnd Sterilisatio Magna. 1
sambandi við slikar tilraunir uppgötvaði
Ehrlich arsenik-sambönd, er drápu Syphilis-
eða sárasóttar-sýkilinn í blóði mannsins.
Hér var einnig um mikinn vísindalegan
sigur að ræða, er gerði nafn Ehrlichs frægt
um allan heim.
Pasteur, Koch (sem fann tæringarsýk-
ilinn) og fleiri, unnu að því að framleiða
blóðvatn (serum) gegn banvænum sýklum.
Og Pasteur krýndi verk sitt með því að
framleiða blóðvatn við hundaæðinu (hydro-
phohiunni), sem læknar höfðu allt til þess
tíma staðið ráðþrota gagnvart.
Þannig mætti lengi telja, en þar sem
tilgangurinn er ekki sá, að gefa yfirlit yfir
alla þá stórsigra, sem maðurinn hefir unn-
ið í baráttu sinni við sýklana, skal ekki
farið lengra út í þessa sálma.
Þessar þrjár aðferðir, sem hér hefir ver-
ið minnst á, sem sé hitun, kemisk efna-
sambönd og blóðvatn, hafa verið megin-
vopn mannsins í hinni þrotlausu baráttu
hans við gerlana, sem láta hann ekki í
friði, hvorki dag né nótt, — alla æfina á
enda.
En nú hafa vísindin fengið manninum
nýtt og öflugt vopn í hendur, sannkallaða
,,dauða-geisla“, sem strádrepa gerlana á
nokkrum sekúndum í loftinu og allsstaðar
þar, sem geislarnir ná til þeirra. Geislar
þessir eru viss tegund af hlnum svonefndu
útfjólubláu geislum.
Nú munu máske ýmsir spyrja: Hvað eru
útfjólubláir geislar?
Enginn, er sér dagsins ljós, mun hafa
farið varhluta af því, að líta ljósfræðilegt
fyrirbrigði eitt í náttúrunni, sem nefnist
regnbogi. Fyrirbrigði þetta er í ’vitund
flestra svo hversdagslegt, að þeir gefa því
næsta lítinn gaum, og sjá ekkert merkilegt
við það. I ritningunni, eins og menn muna,
er regnboginn talinn tákn þess sáttmála,
sem guð gerði við mennina eftir syndafall-
ið, um það, að aldrei framar skyldi flóð
eyða jörðina. En hvað sem um þetta má
segja, þá er regnboginn óræk opinberun
þeirra sanninda, að hið hvíta ljós er sett
saman úr ótal bylgjutegundum, sem hver
hefir sinn sérstaka lit og sín sérstöku áhrif
á allt, sem á jörðu lifir. En þegar að er
gáð, eru þessir fögru litir regnbogans, sem
3. 4.
Þessar merkilegu
myndir sýna, hvernig
„dauða-geislarnir“
drepa gerlana.
1) Frumdýr, sem
aðeins er ein cella
• (paramecia), í eðli-
legu ástandi.
2) Eftir 30 sekúndu
geislun tekur það að
tútna út.
3) Það heldur áfram
að tútna út, vegna
veiklunar á frumu-
veggnum.
4) Að síðustu rifn-
ar frumuveggurinn og
frumdýrið deyr af
„innvortis spreng-
ingu“.