Vikan - 27.07.1944, Síða 3

VIKAN, nr. 30, 1944
3
Kvenréttindafélag Islands
og Landsfundur islenzkra kvenna 1944
Framhald af forsíðu.
Vikan hefir mælst til þess að ég segði
með nokkrum orðum frá nýafstöðn-
um 6. Landsfundi ísl. kvenna og liti
um leið um öxl og minntist baráttu Kven-
réttindafélags Islands á liðnum árum fyrir
réttindum kvenna.
Kvenréttindafélag Islands var stofnað
27. janúar 1907 fyrir forgöngu móður
minnar, Bríetar Bjarnhéðinsdóttur, sem
varð fyrsti formaður og var hún nær
óslitið formaður félagsins til ársins 1926.
Félagið var stofnað fyrir áeggjan for-
manns Alþjóðasambands kvenréttindafé-
laganna, Carrie Chapman Catt, amerískr-
ar konu, og gerðist það fljótt meðlimur
hins alþjóðlega félags. Áður hafði Hið ís-
lenzka kvenfélag, stofnað 1894, barist
fyrir réttindum kvenna og hafði meðal
annars sent áskorun til Alþingis, um
kosningarrétt og kjörgengi kvenna, með
3500 undirskriftum og orðið
fyrst allra kvenfélaga í Norður-
álfunni, gð því er ég bezt veit,
til þess að senda áskorun til
þjóðþings. En eftir dauða Þor-
bjargar Sveinsdóttur og burtför
Ólafíu Jóhannesdóttur til út-
landa hafði félagið snúið sér að
öðrum viðfangsefnum og vildi
ekki aftur hverfa óskipt að bar-
áttu fyrir kvenréttindum. —
Reynslan hafði sýnt það 1 öðr-
um löndum, að nauðsynlegt var,
að sérstök kvenréttindafélög
væru mynduð sem ekki hefðu
önnur aðalmál á stefnuskrá
sinni en réttindamál kvenna og
kröfuna um kosningarrétt og
kjörgengi, og sneri Kvenrétt-
indafélag íslands sér nú að því
að vekja Islenzkar konur til
skilnings á aðstöðu þeirri í þjóð-
félaginu og safna þeim um kröf-
una um fullt jafnrétti. við karl-
menn.
Sumarið 1908 ferðaðist móðir mín út um
land og flutti 11 fyrirlestra um kvenrétt-
indamál og voru nú stofnaðar sambands-
deildir á Isafirði (form. frú Camilla
Bjarnason), Blönduósi (form. Margrét
Stefánsdóttir frá Flögu), Sauðárkróki
(form. frú Elín Briem), Akureyri (form.
frú Þórdís Stefánsdóttir) og á Seyðisfirði
(form. frú Skaftason). Bréf voru skrifuð
áhugakonum um land allt til þess að
hvetja þær til að koma kvenréttindamál-
inu inn á Þingmálafundi og undirbúa
áskorun til Alþingis um málið. — Um sama
leyti samþykkti Hið íslenzka kvenfélag að
gangast fyrir slíkri áskorun og var þannig
unnið að þessu máli af báðum félögunum,
þótt undirskriftasöfnunin væri undir for-
ustu kvénfélagsins. 12000 undirskriftir
söfnuðust og þótti það há tala.
Oft hefir því verið haldið fram, að ís-
lenzkar konur hafi hlotið þjóðfélagsleg
réttindi sín baráttulaust og mótstöðulaust,
vegna þess hvað íslenzkir karlmenn hafi
verið sérstaklega skilningsríkir á ósagðar
óskir kvenna. En því er f.iarri, að svo væri.
Kvenréttindamálið átti sér að vísu forvíg-
ismenn meðal karlmanna, nefni ég þar
föður minn Valdimar Ásmundsson, sem
skrifaði um það greinar í blað sitt þegar
árið 1885, Pál Briem, sem hélt fyrirlestur
um réttindi kvenna sama ár, og Skúla Thor-
Eftir Laufeyju Valdimarsdóttur.
oddsen, sem flutti á hverju þingi árum
saman tillögur um, að konum væru veitt
full borgaraleg réttindi, en andstöðu nóga
fékk það mál ekki síður hér en ánnarstað-
ar og konur börðust sjálfar fyrir rétti sín-
um í ræðu og riti á margvíslegan hátt,
fyrst einstaklingar. Þorbjörg Sveinsdóttir
sem fyrst allra kvenna talaði hér á stjórn-
málafundum, og móðir mín, sem fyrst
skrifaði í blöð og flutti erindi um réttindi
kvenna, 1885 og 1887, og Ólafía Jóhannes-
dóttir sem fyrst bjó sig undir að ganga
menntabrautina af konum síðari alda og
vildi taka 4. bekkjarpróf í Latínuskólanum,
en fékk ekki, og síðan samtök kvenna.
Kvenréttindahreyfingin varð víðtæk þó
ekki væri hún skipulögð nema að nokkru
leyti. 1895 komu út tvö kvennablöð um
sama leyti, Framsókn, austur á Seyðis-
firði, ritstýrur mæðgurnar Sigríður og
Ingibjörg Skaftason og Kvennablaðið í
Reykjavík, sem móðir mín gaf út. Fram-
sókn barðist fyrir kvenréttindum og bind-
indismálum en Kvennablaðið gaf sig mest
að málum heimilanna og menntun kvenna.
Eftir að Framsókn hætti að koma út tók
Kvennablaðið upp merki kvenréttindanna
og hélt áfram þeirri baráttu þangað til að
konur höfðu hlotið kosningarrétt og kjör-
gengi með sömu skilyrðum og karlmenn,
með fullveldisstjórnarskránni 1918.
Kvenfrelsisbaráttan var nátengd bar-
áttu Islendinga fyrir sjálfstæði landsins
og skilningur Alþingis á kröfum kvenna
um aukið frelsi var næmari en ella mundi
verið hafa vegna þess að frelsishugtakið
var þá haft í hávegum vegna baráttu
landsmanna við erlent vald. Mestu réttar-
bæturnar, sem unnust á þessum árum fyrir
forgöngu Kvenréttindafélags íslands, aðr-
ar en kosningarrétturinn, voru réttur til
allra skóla, námsstyrkja og embætta með
sömu skilvrðum og karlmenn, sem varð að
lögum 1911 (frumvarpið flutt af Hannesi
Hafstein). Fvrsta stórmálið sem Kvenrétt-
indafélagið tók upp baráttu fyrir annað en
kosningarrétturinn, var krafan um réttar-
bætur til handa óskilgetnum börnum, sem
frú Guðrún Pétursdóttir bar fram þegar
á fyrsta fundi eftir að félagið hafði verið
stofnað. Var máli þessu oft hreyft og gerð-
ar um það kröfur til Alþingis og haldinn
almennur kvennafundur árið 1917 um kröf-
ur um endurbætta sifjalöggjöf. Varð þetta
til þess að samþykkt var þingsályktun á
Alþingi 1917 í samræmi við þessar kröfur
og 1919 lagði ríkisstjórnin fram á Alþingi
frumvörp til nýrra sifjalaga: Um stofnun
og slit hjónabands, Um aðstöðu foreldra
til skilgetinna barna og Um aðstöðu for-
eldra til óskilgetinna barna. Lögin um rétt-
indi óskilgetinna barna gengu í gildi 1. jan-
úar 1921 og voru stórkostleg réttarbót,
sennilega frjálslegustu lög í heimi á þessu
sviði, og er enginn vafi á því, að þau hafa
orðið til þess að draga mjög úr barnadauð-
anum, sem var miklu hærri á óskilgetnum
börnum en skigetnum.
Þó að Kvenréttindafélagið væri fámennt
og hefði fáar deildir, urðu áhrif þess víð-
tæk vegna blaðsins, sem formaður þess
gaf út og vegna þess að það hafði forustu
um að safna öðrum kvenfélögum um
áhugamál kvenna, án þess að nokkurt fast
samband væri á milli. Þannig gekkst
það fyrir því að kvenfélög í
Reykjavík höfðu samtök til þess
að koma konum í bæjarstjórn á
ópólitískum listum. Undir eins
og konur höfðu fengið almenn-
an kosningarrétt og kjörgengi
í bæjarmálum, árið 1908, var
hafist handa að sæta þeirra rétt- _
inda, fyrst leitað samvinnu við '
karlmenn, sem brást, og síðan
settur upp kvennalisti, studdur
af kvenfélögunum, kosin kosn-
inganefnd, bænum skint í 30
hverfi, gengið 1 hús og leitað
fylgis kjósenda, haldnir 4 stór-
ir fundir í Bárunni, með fræð-
andi fyrirlestrum. Komust 4
konur í bæjarstjórn, frú Þórunn
Jónassen, Katrín Magnússon,
1 Bríet Biarnhéðinsdóttir og Guð-
rún Björnsdóttir. Á þessum ár-
um var unnið að ýmsum stærstu
umbótamálum bæjarfélagsins
og tóku konurnar auðvitað
fullan þátt í þeim málum, en
auk þess komu þær sjálfar með ýmsar
nÝjungar. Þannig beitti móðir min sér
mjög fyrir skólamálum og sat í skólanefnd
í 10 ár, komust sumar umbæturnar, sem
hún barðist fyrir, á í hennar tíð, en sumar
ekki fyrr en síðar. Barðist hún fyrir heilsu-
eftirliti skólabarna, skólalækni, skóla-
hjúkrunarkonu, matgjöfum til barna,
sundkennslu stúlkna og var jafnan skel-
eggur málsvari kennslukvennanna. Var
það ekki fyrr en eftir að konur komust 1
bæjarstjórn, að fyrsta konan varð fastur
kennari, frk. Laufey Vilhjálmsdóttir, og
kom hún einnig fram með ýmsar merkar
umbætur. Frú Guðrún Björnsdóttir kom
fram með kröfur um betra skipulag á
dreifingu mjólkur og auknar hreinlætis-
kröfur í því sambandi. Kvenréttindafélag-
ið beitti sér fyrir því, að komið væri upp
barnaleikvöllum, gaf girðingu utan um
völlinn við Grettisgötuna og móðir mín
fékk því framgengt í bæjarstiórninni, að
bærinn lét lóð og lagði fram fé, en Kven-
réttindafélagskonur gættu vallarins fyrst,
og átti félagið eina konu í leikvallarnefnd
bæjarins. Síðar var sú nefnd lögð niður,
og hættu konur þá að geta haft bein af-
skipti af vellinum. Konurnar héldu áfram
að hafa ópólitíska lista um margra ára
skeið. Síðar var t. d. frú Guðrún Lárudótt-
Framhald á bls. 7.