Vikan - 10.10.1946, Side 7

VIKAN, nr. 41, 1946
V
7
SÆLUEYJAIM.
Á Sælueyjunni bjuggu 40 fjölskyldur. Esperanto var eina málið,
sem þar var talað. En svo kom stríðið ....
(Grein þessi, sem samin er af Nikolao Dénes, birtist í franska blaðinu
„L’ESPOIR, Grand-Hebdomadaire de Sud-Est“, 3. marz 1946).
j einhverju gamanblaði, sem út kom
fyrir strið, gat að líta eftirfarandi
samtal milli tveggja manna:
-— Talið þér Esperanto?
— Eins og innfæddur Esperant-
isti.
Og lesendurnir hlógu, enda mun
höfund þessarar skritlu ekki hafa
dreymt svo djarft, að í raun og veru
fyrirfyndust menn, sem ættu Eper-
anto að móðurmáli.
1 siðustu viku kom til okkar ame-
rískur hermaður, sem ekkert tungu-
mál talar að gagni nema Esperanto.
Þessi staðreynd virðist í sjáifu sér
harla einkennileg, en eftir að við
höfðum hlýtt á skýringu hans, varð
málið ofur einfalt.
„Faðir minn“, útskýrði hann á
mjög vönduðu Esperanto, „er af
sænskum ættum, en móðir mín er
grisk. Þau sáust i fyrsta sinni á
Esperantistaþingi í Barcelona. Þau
giftust og dvöldu nokkur ár á Spáni
og þar er ég fæddur.
Þar eð faðir minn talaði ekki
grísku og móðir mín ekki sænsku og
hvorugt skildi orð í spænsku, voru
þau tilneydd að talast við á Esper-
anto, sem er því af þeim orsökum
móðurmál mitt.
„Faðir minn,“ héit Joernsen liðþjálfi
áfram, „skipti það oft um dvalar-
staði, að mér vannst aldrei tími til að
læra neina þjóðtungu. Að lokum
settumst við að í Bandaríkjunum. Þar
myndaði faðir minn félagsskap með
nokkrum öðrum Esperantistum og
tóku þeir á leigu smáeyju nokkra,
skammt frá Los Angeles, milli eyj-
anna Santa Cruz og Santa Rosa. Þar
stofnuðu þeir hið litla esperantista-
riki — SÆLUEYJUNA.
Stjórnarfarslega lýtur eyjan Banda-
ríkjunum, en þrátt fyrir það nutu
eyjaskeggjar nokkurs sjálfstæðis.
Esperanto var ekki aðeins opinbert
tungumál þeirra, heldur var það eina
tungumálið sem talað var.
Hundrað manns, sem skiptust í
40 fjölskyldur, bjuggu á eyju þessari.
Þar var mesta vandamálið útvegun
drykkjarvatns. Það var flutt í geym-
um frá Los Angeles."
Og Joernsen liðþjálfi talaði lengi
við okkur um „Sælueyju” þessa, þar
sem jafnvel voru gefin út frímerki
með esperantiskri áletrun. „Auðvitað
voru þeir, er verða skyldu ábúendur
eyjarinnar, valdir með ýtrustu var-
fæmi. Af þeim orsökum voru ábú-
cndurnir ekki nema eitt hundrað að
tölu. En til allrar óhamingju vorum
við tilneydd að yfirgefa eyjuna eftir
árásina á Pearl Harbour, af þvi að
þar var komið upp hernaðarbækistöð,
þar sem fyrirhugað hafði verið að
hefja stórfellda sólm í þágu heims-
friðarins.
Þessar hundrað sálir litla lýðveld-
isins voru af rúmlega 20 mismunandi
þjóðemum. Þær bjuggu saman i full-
komnu bróðemi og gagnkvæmum
skilningi og gætu verið lifandi dæmi
fyrir framtíðarskipulag Sameinuðu
þjóðanna."
Að þessu loknu hélt gestur okkar
fyrir okkur stutta áróðursræðu:
„Nytsemi Esperanto, sem er tilbú-
ið og alþjóðlegt tungumál, en hlut-
laust hefir verið margsönnuð. Af
fjölmörgum dæmum hygg ég að nóg
sé að nefna þá ómótmælanlegu stað-
reynd, að þær tuttugu þjóðir, sem
bjuggu á eyjunni okkar, lifðu sam-
an í fullkomnu bróðemi. Japanarnir
og Kinverjarnir blygðuðust sin fyrir
það, að bræður þeirra skyldu drepa
hvorir aðra í Asíu. Þjóðverji með
hreint ariskt blóð í æðum bjó undir
sama þaki og pólskur Gyðingur."
Og liðþjálfinn hélt áfram: „Hvað
mig sjálfan snertir, þá hefi ég haft
mikið gagn af Esperanto. Ég var
fjögur ár í herþjónustu og á hverjum
stað, þar sem við þurftum að dvelja
vegna hemaðaraðgerða, hitti ég
Esperantista. Eitt sinn var ég í
Englandi, siðar í Norður-Afriku, ég
Framhald á bls. 15.
Hrakfallabálkurinn.
(Framhald af bls. 4).
Hann vann ýmisleg aukastörf, hann
reyndi að reka smáverzlun, en allt gekk
á afturfótunum. En aldrei heyrði ég nann
æðrast.
Hann var mjög hlédrægur. Það virtist
valda honum mestu óláni, ef hann var
áberandi — hann gat verið með í félags-
skap og tekið þátt í honum, en ávallt án
þess að eftir honum væri tekið.
Það fór fjarri því að áhrifa hans gætti
ekki. Það kom stundum fyrir, þegar við
vorum tveir einir saman, að mér fannst
allt eðli mannsins breytast. Annað veifið
hafði ég fyrir mér þennan Hamilton, sem
við öll þekktum. Síðan fannst mér hann
umhverfast. Mér fannst sem ég hefði fyrir
mér andlit, sem að ytra útliti var hið
sama, en samt jafn ólíkt hinu eins og
vatn og eldur, og þegar það bar við, hafði
ég það á tilfinningunni, að þarna væri hinn
sanni Hamilton — að allt, sem við sæjum
venjulega væri aðeins gríma, sem hrifin
væri burt í andartakinu.
Þetta skeði alltaf svo skjótt, að ég gat
aldrei varðveitt varanleg áhrif af því, sem
ég kallaði hans rétta andlit. En það var
tvennt, sem ég þóttist að minnsta kosti
alveg viss um — annað var það, að þarna
væri miklu stefnufastara andlit — andlit,
sem gaf það til kynna, að það vildi ekki
láta hindra sig í áformum sínum, ef það
áleit þau réttmæt — maður, sem var góð-
ur vinur og óvæginn f jandmaður. Hitt var
það, að hann hafði ekki hugmynd um að
ég hefði orðið nokkurs var.
Hann sagði okkur aldrei neitt um fortíð
sína. Það eina, sem ég gat leitt nokkra
vitneskju af var það, að hann hafði flutzt
til úthverfisins einu ári áður en við.
Annað slagið spurði ég kunningja okkar
beggja, hvort þeir vissu nokkuð um hann.
Það virtist ætíð koma þeim á óvart, því
að þá fyrst rann það upp fyrir þeim, að
þeir vissu ekkert um hann. Hið óljósa
framferði hans og tilhneiging til að láta
lítið á sér bera, hafði gert hann að þess
konar manni, að maður leit á hann eins
og hann kom fyrir sjónir án þess að láta
sér detta í hug, að hann gæti verið öðruvísi.
Veturinn og vorið liðu án þess að nokk-
uð sérstakt bæri við, að því undanskildu,
að hann hafði óheppnina með sér í öllu.
Og svo eitt laugardagskvöld um miðjan
maí, þegar við sátum allir inni á kránni,
kom inn maður, sem ég þekkti lítið. Hann
bað um glas af víni og á meðan blandað
var fyrir hann, leit hann í kring um sig
til að sjá, hverjir væru þar.
Hann kinkaði kolli til nokkurra okkar
og dreypti annað veifið á glasinu og svo
sagði hann: „Fyrirgefið, er nokkur hér,
sem vill kaupa veðreiðamiða. Ég er með
eitt hefti og á að skila tíu shillingum fyrir
hvern og tvö hundruð þúsundum til þess,
sem vinnur?“
Nokkrir keyptu miða, nokkrir hvöttu
„hrakfallabálkinn" til að gera hið sama
og hlógu við. Hann lét tilleiðast — ég held,
að við höfum þá fyrst tekið eftir því, að
hann var viðstaddur. Hann keypti miða
og þá byrjuðu allir að hlæja aftur.
Viku seinna borðuðu hann og kona hans
hádegisverð með okkur, og við stríddum
honum látlaust á miðanum. Hann brosti
og sagði:
Maður styrkir sjúkrahúsin með þessu,
en annars er mér alveg óskiljanlegt, hvers
vegna ég keypti þennan miða.
Og nú fékk ég aftur þessa furðulegu
tilfinningu, að ég væri staddur í útjaðri
sálar hans. Mér fannst þessi orð hans eiga
sér dýpri rætur og að hann væri raunveru-
lega að velta öðru fyrir sér en því hvers
vegna hann hefði keypt miðann.
En þetta hvarf á sömu sekúndunni eins
og áður.
Eins og þig hlýtur að hafa grunað, kom
hestur upp á miða Hamiltons.
Allir sögðu, að nú væri gæfan loksins
orðin honum hliðholl, enda benti flest til
þess.
Joan ákvað strax að við færum á veð-
reiðarnar til að sjá blessaðan hestinn
vinna, og þegar hún ákveður slíkt, er ekki
um annað að gera fyrir mig en að hlýða.
Og svo fórum við. Við höfðum bæði mik-
inn áhuga á úrslitunum. Ég veðjaði miklu
meiru en ég hafði efni á, í þeirri von, að
nú myndi allt lánast.
Þetta voru stórkostlegar kappreiðar.
Þegar þeir komu fyrir Tottenham Corner,
gat ég séð litina okkar — svart og silfrað
— vera númer fimm eða sex og sá, að ein-
mitt þá byrjaði hesturinn að sækja sig —
fjórði og svo þriðji. Joan var tryllt af
ákafa. Ég heyrði ekkert nema rödd henn-
ar, æpandi og hása. Hestslengd frá mark-
inu var hann annar — og loks þutu þeir í
gegn um markið samtímis, að því er mér
virtist.
Næstu mínútur voru langar eins og
klukkustundir og loksins var röðin til-
kynnt. Við höfðum unnið! Ég sneri mér
að Joan. Hún hló og grét í einu. Bíddu,
einhver gtur mótmælt, einhver getur mót-
mælt.
En það gerði enginn, svo að Hamilton
hafði únnið tvö hundruð þúsund pund, og
ég næstum því skammast mín fyrir að
segja frá því, að ég græddi þrítugfalda
þá upphæð, sem ég veðjaði.
Við biðum Hamiltons á kránni þetta
Framh. á bls. 14.