Vörður - 26.05.1923, Qupperneq 3

Ritstj'óri og ábvrgð-
armaður
tfiagnús Magnússon
cand. juris.
VORÐUR
Kemur út einu
sinni í viku.
Verð 8 kr. árg.,
til næstu ára-
móta 5 kr.
Gjaldd. 31. des.
i.
ár.
ReyKjavik 26. maí 1923.
1. blað.
Ávarp.
Ýmsum kann að þykja það vera að bera i bakkafullan
lækinn að bæta við nýju vikublaði hjer á landi, þótt þvi verði
ekki neitað, að blöð hafi stundum verið fleiri hjer en nú. En
ástæðan til að það þykir þó tímabært nú, er sú, að sum þeirra
blaða, sem nú eru gefin út og einna hæst lætur í, eru ekki svo
ábyggileg eða áreiðanleg sem almenningur á kröfu á. Það er
óholt hverju þjóðfjelagi, að blöð, sem ef til vill er gert mikið
til að útbreiða, ílytji litaðar eða rangfærðar fregnir um opinber
málefni. Til blaðanna verður að gera þá kröfu skilyrðislaust,
að þau skýri rjett frá, því að öðrum kosti eiga þau ekki rjett á
sjer. Ef þau gæta ekki þessarar skyldu, valda þau sömu áhrif-
um í þjóðfjelaginu og eitraðir gerlar í líkama mannsins. Mörg-
um hefur fundist hin síðari ár, að sumum hinna íslenzku
blaða væri allmjög áfátt í þessu efni og háværari og háværari
raddir hafa komið fram um, að hin mesta nauðsyn væri á að
fá nýtt blað, er hefði það að markmiði að flytja sannar fregnir
um menn og málefni. Þessar raddir hafa að síðustu orðið svo
háværar af ýmsum stöðum á landinu, að þær hafa orðið til
þess að hrinda þessu blaði af stokkunum, og er það ósk og
von þeirra, sem að því standa, að þvi verði vel tekið, og að
það verði dæmt eftir innihaldi sínu. Vonar það þá að geta, er
stundir líða, fest rætur meðal þjóðarinnar og gerir sjer í hugar-
lund, að það verði kærkominn gestur á mörgu heimili þessa lands.
Að blaðinu standa flestir þeirra þingmanna, sem mótfallnir
voru stjórnarskiftum á þinginu 1922, og síðan hafa verið í and-
stöðu við stjórnina. Þeir þessara þingmanna, sem ekki gefa
kost á sjer til þingmensku næst eða eru óráðnir í því, standa
ekki allir að báki blaðinu. En auk þeirra þingmanna, sem
styðja blaðið, hafa margir merkir menn, víðsvegar um land,
heitið því stuðningi sinum. Þótt svo sje, að blaðið styðji eink-
um þeir, sem ekki fylgja núverandi landsstjórn að málum, er
þó alls eigi tilgangur þess að leggja hana í einelti, heldur
mun þess gætt að láta hana njóta sannmælis, og það virt sem
vel kann að vera gert, en hitt vítt, sem miður fer. Blaðið vill
fylgja þeirri reglu að rita kurteislega um öll málefni, er það
fæst við, og mun því ekki hlaupa í kapp við þá blaðamenn
hjerlenda, sem láta stóryrði og uppnefni í stað raka. Þó er
það vitaskuld, að blaðið mun þegar ástæða þykir til, segja
væntanlegum og vitanlegum mótstöðumönnum sínum einarðlega
til syndanna. Hins vegar mun það eigi sýna áreitni að fyrra bragði,
en halda fram þeim málstað, er það telur rjettan, hver sem í hlut á.
Aðal-línurnar í stefnu blaðsins eru þessar:
1. Að segja það um hvert málefni, sem það veit sannast og
rjettast, hvort heldur í stjórnmálum eða öðru.
2. Að flytja áreiðanlegar fregnir um viðburði innan lands og
utan.
3. Að vinna eftir megni að gætni i fjármálum ríkisins, stuðla
að því að draga úr gjöldum eftir því sem verða má, en
auka og bæta framleiðsluna, greiða fyrir sölu afurðanna,
stuðla að verklegum framkvæmdum og gæta þess, að lands-
mönnum sje ekki um of iþyngt með sköttum.
4. Að styðja samvinnustefnuna i frjálsri samkepni. Sjerstaklega
skal það tekið fram, að blaðið telur samvinnustefnuna nauð-
synlega og gagnlega, að ótakmörkuð samábyrgð geti verið
hættuleg, og að samvinnustefnunni eigi ekki að blanda i
stjórnmáladeilur. Á einkasölu-brautinni vill blaðið ekki ganga
lengra en komið er, nema alveg sjerstakar ástæður sjeu
fyrir hendi.
5. Að styðja jöfnum höndum báða atvinnuvegi landsins, land-
búnað og sjávarútveg, meðal annars með ræktun landsins,
gæzlu landhelginnar og hagkvæmum tolllögum.
6. Að styðja og efla bankana, til þess að þeir geti gegnt skyld-
um sínum um stuðning atvinnuveganna og koma seðlaút-
gáfunni fyrir á tryggilegan og heppilegan hátt fyrir þjóðfjelagið.
7. Að vinna að sameining eða niðurlagning embætta og sýsl-
ana, eftir því sem samrýmanlegt er hagsmunum almennings
og hins opinbera.
8. Að bæta samgöngur á sjó og landi, eftir því sem efnahagur
þjóðarinnar leyfir.
9. Að stuðla að því að koma skólamálum vorum í betra og
ódýrara horf.
Blaðið áskilur sjer rjett til að skýra nánar siðar hvað felst
í þessum atriðum. Nafn blaðsins bendir til þess, að það vill vera
á verði gegn öllum straumum í þjóðfjelaginu, sem það telur óholla.
Fjármálastjórnin
fyrverandi,
Svar til .Timans'
ifrá Magnúsl Guðmundssyní.
Fyrir ýmsra hluta sakir, en
mesl vegna þingannanna, hefir
dregist nokkuð fyrir mjer að
svara árásargreinum »Tímans« á
mig og fjármálastjórn mína árin
1920 og 1921. Vil jeg nú eigi
láta það lengur undir höfuð
leggjast, þar sem þinginu er nú
slitið. Við umræðurnar um fjár-
aukalögin 1920 og 1921 í neðri
deild, svaraði jeg árásum þess-
um all-nákvæmlega, og varð þá
enginn til þess að taka svari
blaðsins, og nefndin, sem hafði
fjáraukalagafrv. þetta til með-
ferðar, fann ekki með einu orði
að umframgreiðslunum þessi um-
ræddu 2 ár, heldur tók það bein-
línis fram í nefndaráliti sínu,
að hún fyndi enga ástæðu til
að víta greiðslur þessar, því að
þær væru eðlileg afleiðing og
óhjákvæmileg af hinni geysilegu
dýrtið á þessum árum. Við
meðferð þessa máls 1 efri deild
varð eigi heldur neinn til þess
að álasa fyrverandi stjórn fyrir
umræddar umframgreiðslur, og
nefndin i því máli þar sagði
ekki heldur eitt einasta orð i
hnjóðsáttina í nefndaráliti sínu.
Meiri hluti beggja nefndanna, i
efri og neðri deild, voru skip-
aðar andstæðingum fyrverandi
stjórnar, og getur því hver og
einn sagt sjer sjálfur, að ekki
muni þær hafa verið vilhallar
mjer í vil. í raun og veru gæti
jeg því látið mjer nægja þetta,
því að það er svo fullkomin
viðurkenning af hálfu þingsins
um, að þessar halursfullu árásir
ritstjóra »Tímans« eru á eng-
um rökum bygðar, að jeg get
ekki kosið hana betri. Og jeg
er mjög þakklátur þeim, er
nefndir þessar skipuðu, fyrir þá
þöglu fyrirlitningu, sem þær
hafa sýnt þessum illgirnis árás-
um. Þær hafa ekki virt þær
svars, þær hafa skoðað árás-
irnar svo fjarstæðar, að það
tæki ekki að nefna þær, og
neðri deildar nefndin segir bein-
Iínis í áliti sínu, að ekki hafi
meira eyðst umfram fjárveitingu
en vænta mátti sakir dýrtíðar-
innar.
Að þannig vöxnu máli gæti
jeg látið vera að svara þessum
árásum, ef þingtíðindin kæmust
út til almennings mjög bráðlega.
En af því að svo er ekki, og
at þvi að mjer er kunnugt um,
að skammagreinum þessum hefir
verið stráð út um landið, þykir
mjer rjett að svara þeim nokkr-
um orðum, og má ritstjóri
»Tímans« sjálfum sjer um kenna
þó að hann verði nokkuð hart úti.
Jeg hefi ekki ráðist að honum
að fyrra bragði, en verð að
verja hendur minar, með því
að jeg get ekki látið mjer
standa á sama um, þótt jeg sje
affluttur og rægður hjá almenn-
ingi sem nokkurs konar miljóna-
þjófur á fje ríkissjóðs. Þeir sem
þekkja mig, munu reyndar
trauðla trúa þessu, en þar sem
hinir eru miklu fleiri, sem ekki
þekkja mig, tel jeg mig neydd-
an til andsvara.
Þegar eftir að blaðið byrjaöi
umræddar árásir, sendi jeg
stuttorða leiðrjettingu og óskaði
að fá rúm í blaðinu til and-
svara. Leiðrjettinguna tók rit-
stjórinn, en þó ekki í næsta
tölubl., og hnýtti við hana ill-
kvitnislegum útúrsnúningum, til
þess aö reyna að gera hana að
engu. Hins vegar neitaði rit-
stjórinn mjer um rúm fyrir
svar, og hefi jeg satt að segja
aldrei fyr heyrt þess getiö, að
nokkur ritstjóri hafi látið sjer
sæma að neita um rúm til and-
svara persónulegum árásum, en
þetta sýnir vel bardagaaðferð
þessa blaðs. En það sýnir ó-
neitanlega einnig, að ritstjórinn
þorði ekki að láta svar mitt
, sjást í blaði sinu, því að hefði
hann talið sjer fært að hrekja
svar mitt, mundi hann áreiðan-
lega ekki hafa neitað sjer um
þá ánægju. Það er því auðsælt,
að ritstjórinn hefir talið sjer
ómáttugt að hrekja væntanlegt
svar mitt, en þetta sýnir aftur
hina vondu samvizku, sem hefir
sagt honum hvernig málsstað-
urinn væri.
Árásir sínar byrjar »Tíminn«
með því að segja, aö það hafi
verið ærin höfuðsök á fyrver-
andi stjórn, að hún »tók við
af þinginu 1921« fjárlögum fyr-
ir árið 1922, sem ritstj. segir,
að hafi verið »ógætilegustu fjár-
lögin, sem samin hafi verið á
íslandi«. — I þessu er það eitt
rjett, að tekjuhallinn var áætl-
aður mjög mikill, nærri 2 milj.
króna. En með þessu er ekki
hálfsögð sagan. Þess er alls ekki
getið, að á þinginu 1921 var
samþykt nýtt skattakerfi, sem
kom i gildi 1. jan. 1922, og
tekjur samkvæmt þessum skatta-
lögum voru í fjárl. 1922 áætl-
aðar svo lágt og varlega, að
þær reyndust miklu meiri. Enn
fremur ber á það að Jíta, að
gjöldin i fjárl. 1922 eru áætluð
miklu hærri en nokkru sinni
áður, til þess að tryggja að þau
færu ekki fram úr áætlun. Sem
dæmi má nefna, að dýrtíðar-
uppbót var áætluð 120%. en
varð 94%, og mun þetta muna
um 300.000 kr. Ennfremur má
benda á sem dæmi, að áætlaðar
voru til útgjalda Vífilsstaðahæl-
isins 1922 kr. 112662.00, Klepps-
hælisins s. á. kr. 80920 00, og
Laugarnesspitalans s. á. kr.
130350.00; en bœði árin 1920
og 1921, var þessi kostnaður
áætlaður: á Vífilsstaðahælinu
kr. 123370.00, Kleppshælinu kr.
86700.00 og Laugarnesspitalan-
um kr. 138400.00. Þessar tölur
sýna, að til þessara sjúkrahúsa
eru áætlaðar nærri eins háar
fjárhæðir á árinu 1922 einu,
eins og bæði árin 1920 og 1921;
og þegar þess er gætt, að dýr-
tíðin var mikið minni 1922 en
1920 og 1921, sjest hversu
geysimikill munur er á áætlun-
um þessum. Nú er það hverj-
um manni auðsætt, að sjúkra-
húsin verður að reka, þótt
áætlað fje til þeirra nægi ekki.
Það er því ekkert annað en
svíkja sjálfan sig, að áætla slík
gjöld lægri en vænta má að þau
verði, en með þeim svikum er
hægt að fá fjárlög til að lita vel
út á pappírnum. Þessu vildi jeg
ekki gera mig sekan í, er jeg
undirbjó^ fjárlagafrv. 1922, og
áætlaði því allar áætlunarupp-
hæðir alveg eins og þær mundu
verða eftir verðlagi, sem var
haustið 1920 eða sjáanlega
mundi verða. Og eins og tekið
er fram, voru tekjuliðirnir sjer-
lega lágt áætlaðir. Allir sjá, að
lág áætlun tekna og há áætlun
þeirra gjaldliða, sem eru áætl-
unarliðir, veldur því, að fjár-
lögin líta ver út, tekjuhallinn er
meiri á pappírnum. En í raun
og veru er hagurinn hinn sami.
Aftur á móti er það gömul saga,
að Alþingi fer varlegar í fjár-
veitingar, ef útlit er fyrir tekju-
halla, og það er alls ekki á
færi þeirra þingmanna, sem
ekki hafa það starf sjerstaklega
með höndum, að mynda sjer
rökstudda skoðun um, hvernig
gjöldin eru áætluð. Áætlunar-
liðir fjárlaganna eru því mikils-
vert atriði í þessu efni. Hin
fjárhagslega afkoma er vissu-
lega meira undir þvi komin,
hvort áætlanirnar standast, held-
ur en hvort tekjuhalli er á fjár-
lögunum. Hvað stoða hallalaus
fjárlög, ef áætlanirnar eru alt of
lágar? Hallinn kemur fram* sið-
ar, og þá vaknar þjóðin við
vondan draum.
Um gjaldliðina í fjárl. 1922 er
það að segja, að þeir voru yfir-
leitt settir eftir verðlagi haustið
1920. Nú var fjárlagafrv. samþ.
á Alþingi í maí 1921 og þá var
mikil lækkun komin á ýmsum
vörum. Jeg sá það því fyrir, að
áætlanirnar mundu reynast full-
háar yfirleitt og við þetta mundi
vinnast töluvert af tekjuhallanum.
Og eins og yfirlit það fyrir árið
1922, sem gefið var í þingbyrjun
1923, sýnir, reyndist þetta líka
svo. Jeg skil því ekki, að það hafi
verið neinn glæpur að »taka við«
þessum fjárlögum. Þau litu að
sönnu illa út á pappírnum, en
eftir því sem atvik lágu til, voru
þau í raun og veru miklu betri
en fjölmörg önnur fjárlög, sem
samþykt hafa verið.Fyrir þá, sem
aðeins líta á tölurnar á pappírnum
lítur þetta svo út, sem »Tíminn«
segir, og af því að jeg vil í engu
gera ritstj. hans rangt til, get jeg