Vörður - 22.03.1924, Blaðsíða 1

Ræða
Magnúsar Sigurðss. bankastj.
við sýningLandsbankahússins
nýja 29. febrúar 1924,
Bankastjórnmni fanst það vel
við eigandi að bjóða ríkisstjórn-
inni, alþingismönnum, stjórn ís-
landsbanka og nokkrum öðrum
mönnum hingað, til þess að
skoða bankann, áður en hann
verður opnaður hjer, en ákveðið
er, að afgreiðsla fari fram í
honum í fyrsta skifti á morgun
— laugardaginn 1. mars. —
Eins og mönnum er kunnugt,
var Landsbankinn fyrst til húsa
í húsinunr. 3 í Bankastræti hjer
í bænum, húsi Sigurðar bóksala
Kristjánssouar.
Löngu seinna bygði bankinn
sitt eigið hús, á sama stað og
þetta nú stendur, ög-<var það
gert fyrir forgöngu og dtrgnaði
Tryggva sál. Gunnarssonar
bankastjóra. Var smiði þess húss
iokið 1899, og þótti það þá veg-
legasta bygging hjer á landi og
mesta bæjarprýði.
Yfirsmiðurinn var Valdimar
Baldt danskur maður. Mun
hann hafa haft fleiri útlendinga
í þjónustu sinni, þvi íslendingar
voru þá óvanir að byggja slík
stórhýsi, eu siðan hafa þeir lært
það smátt og smátt, ýmist af
útlendum byggingarmeisturum,
er hjer hafa komið og unnið, og
svo með þvi að fara utan og
læra byggiugarfræði. Þvi að
kunnátta í byggingarlist var lítil
hjer á landi þá, þótt hjer væru
góðir handiðnamenn.
Eftir því, sem mjer er best
kunnugt, mun bankinn hafa
verið opnaður i hinni nýju
byggingu 17. ág. 1899. Er fróð-
legt að sjá kvað blöðin þá segja
um húsið. í þjóðólfi 28. júlí
1899 er komist svo að orði:
»Ætlast er til að hún (þ. e. s. a.
kyg8*n8‘D) verðisýnd almenningi,
að eins fullorðnum, fyrstu dag-
anna i ágúst. Er unnið aö henni
fram á nætur lil þess að hafa
hana fullgerða um það leyti,
bæði innan og utan. Húsið er
eflaust mesta skrauthýsi hjer á
landi, fyllilega á borð við slíkar
byggingar í stórborgum. Vjer
bjuggumsl viö þungri hurð upp
að ljúka eftir stærð, en hún var
Ijett sem íis, svo vandlega er
frá því sem öðru gengið. For-
dyrið er sjerstaklega prýðilegt,
með skrúðmáluðum veggjum og
upphleyptum myndum. Loftið í
íjórum hvilftum, er mætast í
miðju, og hangir þar nlður for-
kunnarfagurt 'ljósker. Allur vest-
urhelmingurinn er einn stór sal-
ur, afgreiðslustofa bankans,
einkar björt, prýðilega vönduð.
Gólfið i fordyrinu og þeim hluta
afgreiðslustofunnar, sem ætlaður
er almenningi, og mest verður
umferð um, er ú».<brendum leir,
svo börðum, að í t o daga var
verið að reka nagla níður í
gólfið til að festa járnristina
framarlega í fordyrinu. Er gólfið
í ferhyrntum, skrúðmáluðum
plötum. Á afgreiðsluborðinu um
þveran salinn, má sjá merki
islenskrar skurðlistar; er það
verlt hins efnilega trjeskurðar-
manns, Stefáns Eirikssonar, sem
og hefir verið látinn gera stoðir
þær, i fornum stíl, er prýða stig-
ann upp á loftið. Var það vel
hugsað að nota til þess innlenda
krafta. í austur-helmingnum er
biðberbergi fyrir þá, er finna
vilja bankastjórnina að máli, en
hún á að sitja í löngum sal
fyrir austurendanum, og þar
innar af er aftur sjerstakt her-
bergi fyrir bankastjórann sjálf-
ann. Uppi á lofti eru tveir stór-
ir salir, á við afgreiðslusalinn
niðri, var Bertelsen málari þar
að leggja síðustu hönd á loft og
veggi. Eru þeir ætlaðir fyrir
forngripasafn og málverkasafn.
Niðri í norðurherberginu fyrir
miðju eru innmúraðir geymslu-
•klefar, með rammgerðum járn-
hurðum og járnslá fyrir. Ein
járnhurðin er íslensk, gerð af
Porsteini smið Tómassyni. Eru
læsingar á þeim einkennilegar.
Skal þar geyma bækur, verð-
skjöl, seðla og fje bankans. Hjer
og hvar meö veggjunum í hverju
herbergi eru snotrir skápar; eru
þar umgerðir um upphitunar-
pípurnar, því að alt húsið er
hitað upp frá miðstöðvarvjel í
kjallaranum. Ekki mun bygging-
in fara fram úr 80000 kr. Mun
enginn álasa bankastjórnina á
næstu öld, að hún vandaði
bygginguna svo einkar vel úr
því bankinn þurfti á nýju húsi
að halda á annað borð«.
Biaðið »ísafold« segir 18. ág.
1899: »Landsbankinn fluttist í
nýja bankahúsið í fyrradag, það
er hin mesta bæjarprýði, lang
fallegasta og vænsta húsið á
landinu«.
Blaðið »Fjallkonan« 28. sept.
1899 lofar fyrst fegurð hússins,
og segir svo: »Svo má ekki
gleyma því, að þetta er fyrsta
húsið á landinu með miðstöðv-
hitun, sein er langtum hentugri
og ódýrari hitunaraðferð í stór-
hýsum en gömlu ofnarnir.
Tryggvi bankastj. Gunnarsson á
miklar þakkir skyldar fyrir húsið
þó bankanum væri það jafn vel
um megn að byggja það í þessu
árferði, en það ínátti ekki drag-
ast lengur að hann bygði sjer
hús. Honum, er eflaust mest að
þakka, hve vandað og prýðilegt
húsið er, því útlendur yfirsmið-
ur mundi annars naumast hafa
gengið svo frá því«.
Bankahúsið brann í april 1915,
þegar mikli bruninn varð Rvík,
lá þá beint fyrir að byggja hann
strax upp aftur á sama stað, en
af ástæðum, sem hjer ekki skal
farið út f, var það ekki gert.
Bankastjórnin, sem þá var,
seldi laudinu lóðina, brunarúst-
irnar og brunabæturnar, fyrir
tæpar 120000 kr. með kaup-
samningi gerðum 4. oktbr. 1915,
en afsalið er dagsett i janúar
1916.
Það mun hafa verið ætlun
landsstjórnarinnar að byggja
liúsið upp aftur og nota það
fyrir landsímastöð, en árin liðu,
og stríðið hjelt áfram, og erfitt
var að fá fje til símabyggingar,
og sama gilti eftir að friðurinn
komst á. Endirinn á öllu sam-
an varð sá, að bankinn keypti
aftur rústirnar, lóðina og bruna-
bæturnar fyrir rúmar 173 þús.
kr. með afsalsbrjefi dags 16.
oktbr. 1922.
Frá því að brann 1915 leigði
Landsbankinn fyrst i pósthúsinu
og síðan í húsi Nathan & Olsen’s
við Austurstræti.
Nú er hann loks, eftir tæp 9
ár kominn á sinn gamla stað
og hjeðan af er lítil hætta á því
að hann verði fluttur burtu.
1922 var mikið atvinnuleysi í
Reykjavik, og var farið fram á
það, bæði af bæjarstjórninni og
landsstjórninni, að farið væri að
vinna að bankabyggingunni.
Guðjón Samúelsson, húsagerðar-
meistari, gerði teikningu að
nýrri bankabyggingu, sem átti
að standa á gömlu lóðinni, og
var sú teikning samþykt af
bankastjórninni og þáverandi
fjármálaráðherra, Magnúsi Guð-
mundssyni. í marsmánuði 1922
var byrjað að rifa það sem með
þurfti af gömlu brunarústunum,
en í júlímánuði sama ár var
byrjað að vinna að nýju banka-
byggingunni og hún fullsteypt
og komin undir þak þá um
haustið. En ekki vanst tími til
þess að sementsljetta húsið að
utan fyr en næsta sumar.
Eftir áramótin 1923 var byrj-
að að sementsljetta húsið að
innan og setja í það miðstöðvar-
hitunartæki, og var því verki að
mestu leyti lokið uin mitt sum-
arið, þá var farið að þilja og
leggja marmara á gólf og stiga.
í september 1923 var byrjað
að mála húsið að innan og 1.
febr. þ. á. mátti segja að smiði
hússins væri lokið að öllu leyti.
Húsið er 34 metrar að lengd
utanmáls, 13 m. á breidd, hæð
þess frá jörðu og upp á vegg-
brún rúml. 14,50 m. Bankasal-
urinn er að flatarmáli 273 fer-
metrar og lofthæðin i honum
4,40 m. Auk kjaliara og stofu-
hæðar eru 3 hæðir í húsinu. Á
fyrstu hæð er lofthæðin 3,65 m.,
á 2. hæð 3,20 m. og á 3 hæð
2,90 m. Alls eru i húsinu 50
herbergi, en sjeu gangar og
snirtingarherbergi talin með, eru
þau 65. Húsið hefir mest alt
verið bygt í útboðum, og hefir
verið æði mikill mismunur á
hæstu og lægstu tilboðunum, og
er gaman að sjó mismuninn á
nokkrum þeirra. Lægsta tilboðið
i klofið grjót var 4000 kr., en
það hæsta 7500 kr. Lægst tilboð
Byggingarefni:
Sement, Þakjárn, Þakpappi, Saumur, Rúðugler, Kalk,
Reyrvefur, Strigaskinnur, Gólfdúkar, Filtpappi, Steypu-
— — — — styrktarjárn, Gaddavír. — — — —
Eldfteri.
Einkaumboð á Islandi fyrir hið góðkunna firma
C. M. Hess Fabrikker A, S. Vejle.
Miðstöðvartæki og 'VatnsleiÖsluLr.
Allskonar miðstöðvartæki, Ofnar, Miðstöðvareldavjelar,
Katlar o. fl. Ennfremur Fittings, Vatnspipur,
Kloset og asf. Pípur.
Smlðaj árn
allskonar, sívalt og ferstrent, svart plötujárn.
Vjelar og- verkfæri.
Járnbrautarteinar og vagnar, Trjesmíðavjelar, Slökkvi-
tæki, Dælur, Lausasmiðjur.
öllum fyrirspurnutn
<freiðlega s v a r a ð.
J. Þorlákss. & N orðmann
Reyltlavik.
Nímneíni.: Jón Porláks.
í að rífa niður það af gamla
bankanum, sem þurfti, og grafa
grunninn var 5000 kr., en það
hæsta 16000 kr. Lægsta tiiboðið
i að gera húsið fokhelt og ljúka
’við það að utan var 165700 kr.
en það hæsta 263700 kr. Lægsta
tilboðið í þakskífur var 11300
kr., en það hæsta tæpar 17000
kr. Mismunurinn á hæöstu og
iægstu tilboðunum mun hafa
numið samtals kringum 170000
kr. Alls voru útboðin 25, og
samdi húsagerðarmeistari ríkisins
alla útboðsskilmála og var það
mikið verk og vandasamt.
Ólafur Jónsson, Ólafur Ás-
mundsson, Kornelíus Sigmunds-
son og Einar Einarsson gerðu
lægstu tilboð i aðalverkið. að
koma byggingunni undir þak og
ganga frá öllu múrverki innan-
húss, og unnu þeír fjelagar á-
samt verkamönnum sinum af
mesta kappi og vel.
Jón Halldórsson trjesm.meist-
ari hefir smiðað flest alt innan-
húss, sem að trjesmíði lýtur, af
snild mikilli.
Hafliði Hjartason hefir smíðað
útihurðir og Jóhannes Reykdal
i Hafnarfirði gluggaramma.
Miklar sögur hafa af þvi
gengið hve dýrt húsið hafi orðið
og ekki er því að leyna, að ali-
dýrt hefir það orðið, en ekki
neitt nálægt þvi, sem sagt er
manna á milli hjer í bænum.
Lóðin og brunarústirnar hafa
kostaðrúmarl240Q0kr. Geymslu-
hvelfingin meðskápum ogtilheyr-
l
andi kringum 80000 kr. En sjálft
húsið tæpar 700 þús. kr.
Þess skal getið, að byggingin
hefði ekki orðið dýrari þótt
rústirnar hefðu alveg verið rifn-
ar niður og alt bygt upp að
nýju, eftir því sem byggíngar-
fróðir menn telja, svo telja má
aö bankalóðin kosti rúmar
124000 kr. Ætlað er að geymslu-
hvelfingin borgi sig sjálf með
leigu á geymsluhólfunum.
Ef litið er til þess, hve húsið
er stórt og vandað í alla staði,
og vel frá öllu gengið, þá má
segja að það, eftir atvikum, sje
ódýrt og meira að segja mjög
ódýrt, í samanburði við hús
Eimskipafjelagsins, Hvanneyrar-
húsið og læknishúsið á Vífils-
stöðum.
Af landsstjórnarinnar hálfu
var áskilið, að hún fengi að
leigu húsnæði i húsinu handa
opinberum skrifstofum, og eru
henni ætlaðar 2 efstu hæðirnar
og eru herbergin á þessum hæð-
um að míuu áliti svo góð, að
hver starfsmaður ríkisins má
'vera fullánægður með þau fyrir
skrifstofur. Ætti það að vera
gróði fyrir landssjóð, að fá hæðir
þessar fyrir hæfilega leigu undir
skrifstofur sinar. Hagstofan er
þegar flutt í húsið; auk þess
mun ríkisfjehirðir flytja þangað
o. fl.
1 bankasalnum er mynd, sém
á að tákna ísl. landbúnað, mál-
uð á steinvegginn af Jóni Stef-
ánssyni iistmálara. Önnur sams-