Vörður - 22.03.1924, Blaðsíða 3

VÖR0UR.
Til ritstjóra „Varðar".
París 28. jan. 1924.
Herra ritstjóri — gamii góði
skólabróðir og vinur! Jeg var
að fá »Vörð« frá 7. f. m. með
langri grein eftir þig um sjón-
leik minn »Hilmar Foss«. Eins
og þú veist, hefi jeg oftar en
einu siíiii í blaðagreinum bent
á þá óhollustu, sem andlegu lífi
heima stafi af einurðarleysi og
óheilindum ritdómara vorra,
sjerstaklega við unga menn. Það
gladdi mig því að sjá, að þú
hlífir ekki leik mínurti við þung-
um ámælum, þó að gamall vin-
ur eigi í hlut. En þó bregst þjer
hreinskilnin og samkvæmnin í
niðurlægi dóms þfns — og það
er þetta, sem mig langar til þess
að víta í ritgerð þinni.
Hitt ber mjer auðvitað að láta
liggja milli hluta, hvort dómur
þinn um verk mitt er viturlegur
og sanngjarn eða ekki. Þó get
jeg ekki stilt mig um að geta
þess, aö mjer kemur lýsing þín
á leikhetju minni, Hilmari Foss,
mjög á óvart: »Hilmar er sjálf-
um sjer« o. s. frv.
»Hilmar er sjálfum sjer sam-
kvæmur í eigingirninni og sjálfs-
elskunni, alt leikritið út«, segir
þú. »Allar gerðir hans og til-
finningar snúast um hann sjálf-
an« o. s. frv.
Þú skrifar um hann eins og
málafærslumaður, en ekki eins og
listdómari. Þú gerist ákærandi
Hilmars Foss, velur skaplöstum
hans sem þyngst orð, ýkir og
býrð til getsakir í garð hans —
en hirðir ekki um að reyna að
skiija lund hans og eðlisfar,
allar andstæður þess, alt þetta
»sambland af frosti og funa«
í sál hans.
Annars fer að vonum að okk-
ur litist nokkuð ósvipað á Hilm-
ar Foss, mjer, "sem lagði honum
þau orð i munn, sem átti að
lýsa honum, og þjer, sem ekki
tekur mark á þessum orðum,
nema að svo miklu leyti sem
þjer þóknast.
Eitt litið dæmi:
»Hann (Hilmar Foss) hraðar
sjer með próf sitt, til þess að
geta óskiftur snúið sjer að ó-
drengnum, sem svifti hann dýr
ustu eigninni sem hann átti«.
Hilmar Foss gefur sjálfur alt
aðra skýringu á þvi, hversvegna
hann ekki hætti við próf — en
þú tekur hann ekki trúanlegan,
þú veist betur. Svipað ferst þjer
viðar í grein þinni.
En — svo jeg snúi mjer að
höfuðefni þessara lína — eftir
að þú erl búinn að halda því
fram, að jeg hafi ekki ráðið við
viðfangsefni leiksins, að höfuð-
persónaþess hafi ennfremur mis-
hepnast, að þeim persónum öðr-
um, sem nokkuð kveði að í leikn-
um (Unni og Laxdal) sje »ekki
nægilega glögt« lýst, að aðrar
persónur leiksins sjeu »meðal-
menn eða tæplega það«, sem
ekki verði lesendum »minnis-
stæðar« o. s. frv. — þá hlýtur
niðurstaða dóms þins að verða
sú, að verkið i heild sinni sje
yfirleitt lítils eða einkisvirði.
Hjer er það, viuur, að þjer
fatast flugið. Hjer bregst þjer
breinskilni, hjer segir vinátta
þín til höf. verksins, þíns gamla
skólabróður, ti| sín,
3
T"1 1 1 .....-»IM ......................... II I............... .............................. ....... ... ............
Þú skrifar:
»En þrátt fyrir þessi mistök,
er leikritið mikill fengur í ís-
lenskum bókmentum og það er
óeíað betur gert og hefir meira
skáldskapargildi en fyrstu leik-
rit flestra annara íslenskra leik-
ritahöfunda«. Og ennfremur:
»Vafalaust á Kristján Albertson
eftir að auðga mikið bókmentir
vorar, og eitt er víst, að yfir
öllu því sem hann skrifar, verð-
ur heiðrikjunnar og djarfleikans
blær«.
En hvað verður um hina vits-
munalegu heiðrikju þess höfund-
ar, sem leggur »rangan dóm« á
höfuðpersónu verks síns, sem
ætlar að gera hann að mikil-
hæfum manni, en úr verður
meðalmaöur, og sem hleypur
frá viðfangsefni leiks síns ó-
leystu ? Hvað verður um hina
siðferðislegu heiðríkju i verkum
hans, ef hann ætlar sjer að skapa
mann, sem elskar heitt og talar
heitt, en úr verður maður, sem
»er sjálfum sjer samkvæmur í
eigingirninni og sjálfselskunni,
alt leikritið út«? Og hvers virði
er sá djarfleiki, sem virðist
helst koma fram í því, að gera
svart að hvítu og hvítt að svörtu,
að gera þorparann i leiknum
að hetju hans og kæra sig koll-
óttan um að lýsa þeim af per-
sónunum, sem meiri sálarstyrk
og göfugmensku hafa til að bera?
»Móralskur idiót« er sá höfund-
ur, sem þannig fer að ráði sínu,
og þekkir ekki mismun góðs og
ills.
Gamli vinur! Meiri strangleika,
meiri rökfestu, meiri skapfestu
— alls þess óska jeg þjer.
Mundu, að meðan maður situr
í dómarasælinu, á maður að
gleyma öllum vinum sínum —
öllu nema:
Sannleikanum! Sannleikauum!
einum.
Kærar kveðjur og þökk fyrir
birtingu þessara lina.
Þinn einlægur
Kristján Albertson.
AthngKsemd.
Gamli vinur! Unga skáld!
Alls góðs óska jeg þjer og
gjarnan gæti jeg unt þjer, að þú
yrðir frægastur allra núlifandi
íslendinga og einnig þeirra sem
óbornir eru.
En jeg efast um hve bænheit-
ur jeg er orðinn, barnatrúin er
farin að kólna, og þessvegna
treysti jeg ekki á, að þú verðir
þetta fyrir ósk mína eina, held-
ur verðir þú einnig að leggja
þar fram þína orku, og jeg hef
trú á því að þú komist langt
gamli vinur ef þú beitir við
sjálfan þig meiri strangleika,
meiri rökfestu og meiri skap-
festu.
Þú verður að muna það, að
skáldið sjálft verður ætfð að
vera strangasti dómarinn um
sín eigin verk, og má aldrei
verða »skotinn« í þeim eða per-
sónum þeirra eins og saklaus
sveitamaöur sem brennur upp
af ástareldi jafnskjótt sem,ver-
aldarkonan kinkar kolli og
brosir til hans.
Ekki má heldur ást skáldsins
á verkum sínum og persónum
líkjast ást móðurinnar sem elsk-
ar heitast það barnið sitt, sem
verst er gefið af náttúrunnar
hendi og fæstir vilja um skeyta.
— Ást skáldsins til barna
sinna verður að vera ströng,
siðavönd og kröfumikil. —
Barnaútburður er fyrir löngu
numinn úr lögum vor Islend-
inga, en skáldunum er hvergi
bannað að bera út vansköpuð
börn sem þeir geta meö sjálfum
sjer og engin hegning er lögð
við eyðingu fósturs þeirra í föð-
urkviði. — Börn skáldanna eiga
þvf að eins óskoraðan tilveru-
rjett, að þau stökkvi albrynjuð
úr höfði þeirra eins og Aþena
úr höfði Seifs.
Nú máttu ekki skilja orð min
svo, að jeg áliti »Hilmar Foss«
vanskapning, það er hvorki
leikurinn sjálfur »Hilmar Foss«
eða persónan »Hilmar Foss« en
þar fyrir er ekki sagt að engir
gallar sjeu á sköpunarverkinu.
Þjer finst jeg skrifa um Hilm-
ar Foss eins og málafærslumað-
ur. Það er nú frekar lof en last,
því að góður og samviskusam-
ur málafærslumaður, og það
þykist jeg vera, athuga yel
málin og metur hvað með er og
móti, kost og löst. — Hitt er
öllu lakara - ef þaö væri rjett
hjá þjer »að jeg byggi til get-
sakir á hann« og ýkti löstu hans.
En þetta get jeg ekki kannast
viö að hafa gert. — Það er
'rjett hjá þjer, að Hilmar Foss
gefur aðra skýringu á þvi hvers-
vegna hann lauk prófi en jeg,
en þau orð hans er ekki hægt
að taka trúanleg vegna þess, að
öll framkoma hans og allar at-
hafnir hans eftir þaö vitna á
móti honum og sanna það hver
aðaltilgangur lifs hans var.
— Orðin ein lýsa ætíð mönn-
unum minst »af ávöxtunum
skuluö þjer þekkja þá« og af
þeiin dæmdi jeg »Hilmar Foss«
á þann veg sem jeg gerði.
Það er rjett, að Hilmar Foss
er ssambland af frosti og funa«,
en gallinn er, að hann frýs og
funar einungis þegar eitthvað
kemur ónotalega við hann sjálf-
an. i öllum sjálfselskufuna hans
bregður aldrei fyrir hreinum
glampa af samúð, skilningi eða
meðaumkvun tilmótstöðumanns-
ins, ekki einu sinni til konunn-
ar sem hann segist elska og
hann álítur að hafi lent i hönd-
um varmennis, saklaus.
»Hilmar Foss« hefir marga
eiginleika sem mikilmennið þarf
að hafa en hann skortir líka
marga, og vegna þessa skorts er
það sem mjer finst að aðalvið-
fangsefni leiksins sje óleist að
leikslokum og höfuðpersónan
ekki þannig úr garði gerð, sem
skáldið vildi vera láta.
En þá sný jeg mjer að því,
að verja mig gegn ásökunum
þinum fyrir þau lofsyrði sem
jeg ljet falla um þig og leikinn
þó að jeg viti það, að jeg þarf
þess ekki því að þú munt sjá
það jafnvel og jeg, að þau eru
ekki staðlansu stafir, en gjarn-
an skal jeg þó undirstrika þau
betur.
Þjer finst dómur minn vera
ósamkvæmur og óhreinskilinn
sökum þess, að jeg til verk þitt
ekki lítilsvirði, enda þótt þjer
hafi að sumu leyti brugðist að
gera aðalpersónu leiksins svo
úr garði sem þú vildir og sök-
um þess hafi þjer ekki tekist að
leysa það viðfangsefni sem þú
ætlaðir þjer að leysa. Og auk
þessa hafir þú ekki lagt næga
rækt við aðrar persónur laik.
síns. — Þjer sýnist, að skáld
sem svona fer að ráði sínu sje
»Móralskur Idiot«.
Móralskur Idiot finst mjer nú,
að skáldið þurfi alls ekki að vera
þótt honum hafi feilað i þessu
en fljótfærir menn gætu freist-
ast til að draga þá ályktun af
því, að þaö væri rjettur og
sljettur »Idiol« en nú vil jeg
leitast við að sýna fram á það,
að þrátt fyrir þessi vansmíði
getur »Hilmar Foss« verið gott
verk og skáldið sem skóp það
efnilegt og liklegt til þess að
auðga bókmentir vorar verulega.
Snúi maður sjer fyrst að að-
alpersónu leiksins Hilmar Foss
dylst það ekki, að sá maður er
skáld, sem hann hefir meitlað.
Skáldið hefir að eins ekki getað
látið myndina sýna alt sem það
vildi að hún sýndi, en þrátt
fyrir það er myndin góð eins
og hún er.
Málari, sem hefði ætlað sjer
að mála andliltsmynd af Matt-
hiasi Jochumssyni en málaði
ósjálfrátt mynd af Einari heitn-
um bróður hans gæti verið besti
málari fyrir því ef myndin væri
lifandi eftir mynd Einars. —
— Og sannleikurinn er, skáldið
hefir skapað skýra og minnis-
stæða persónu þar sem Hilmar
Foss er, en hann er talsvert ó-
líkur þeim Hilmari Foss sem
hann vildi gera myndina af.
Vegna þess hve skáldið hefir
haft hugann fastan við aðalper-
sónu leiksins leggur bann ekki
þá rækt við aðrar persónur
hans sem lesendur hans mundu
kjósa, en þar fyrir er ekki illa
frá þeim persónum gengið. Með
nokkrum fleiri pennadráttum
hefði skáldið vafalaust ' getað
gert mynd Laxdals ógleyman-
lega. Gæti jeg vel trúað þvi að
skáldið ætti eftir að sýna oss
Laxdal í endurbættri útgáfu í
einhverju siðari leikrita sinna.
Nokkuð svipað má um Unni
segja. Skáldið hefir dregið þar
fyrstu drættina og gert það vel
og ekki kæmi mjer það heldur
á óvart þótt hún kæmi öðru
sinni fram á leiksviðið og skip-
aði þá heföarsessinn.
Myndin af móður Hilmars
Foss er mjög vel gerð. Sýnir sú
persónulýsing mjög glöggan
skilning á tilfinningúm og sálar-
lífi móður gagnvart barni sínu.
Þetta er nú það helsta sem
jeg vildi segja um persónulýs-
ingar skáldsins. .
í ritdómi minum tók jeg það
fram, að bygging leiksins væri
góð, samtölin eðlileg og málið
þróttmikið, fagurt og hreint og
að því hugaö, að velja þau orð
sem helst áttu við og skýrast
lýstu því, sem þau áttu að lýsa.
Að þessu öllu athuguðu þótt-
ist jeg ekki gera hvorki sann-
leikanum, hreinskilninni sje
strangleikanum rangt tilþóttjeg
teldi leikritið feng islenskum
bókmentum og skáldskapargildi
þess meira en fyrstu leikrita ann-
ara íslenskra leikritahöfunda.
Og af þessu leikriti, skrifum
þínum og allri viðkynningu og
þekkingu á þjer þóttist jeg mega
vona það, að þú ættir eftir að
auðga bókmentir vorar.
Og þesjsa [von hef jeg enn,
ef þú gætir vel þeirra viðvörun-
arorða sem þú gafst mjer í enda
brjefs þíns, og jeg er þjerþakk-
látur fyrir.
„Vörður w
kemur út á laugardegi í viku hverri.
Verö 8 kr. árg. Gjalddagi 1. júlí. —
Ritstjóri til viðtals dagl. kl. 10—12
f. h. Simi 1191. Afgreiðsla á Berg-
þórugötu 14, opin 11—1 og 5—7.
Sími 1432. — Kaupendur snúi sjer
til afgreiöslumanns meö borgun
fyrir blaðið og alt sem að afgreiðslu
pess lýtur.
Svo þakka jeg þjer fyrir gam-
alt og nýtt og óska þjer alls
góðs.
Þinn vinur.
Magnús Magnússon.
(Frh.)
Lunalscharski er rithöfundur
og fagurfræðingur eins og Kam-
eneff en óneitanlega miklu meiri.
Hann hefir ekki snúið bakinu
að bókmentunum eins og Kam-
eneff hefir nú gert, heldur má
segja að , hann lifi og hrærisl f
eintómri fagurfræði.
Hann hallaðist snemma að
jafnaðarstefnunni og var þá
einnig mjög gefinn fyrir dul-
fræði og guðspeki. Hann er
kaþólskur.
Hann hefir skrifað ritverk
mikið, sem heitir: »Trúin og
jafnaðarstefnan« og hlaut fyrir
það viðurnafnið »Hinn helgi
Anatolius«.
Hafan er vinur Henri Barbusse
og Romain Rolland. Lengi dvaldi
hann í Sviss og skrifaði þar
bækur ýmislegs efnis, þar á með-
al þrileikinn »þjóðin« og auk
þess ýmistegt dulræns efnis t.d.
»Ivan í Rardis« »Hinn frelsaði
Don Quixote« og »Faust og bær-
inn«. Hann hefir ennfremur
skrifað um Cromwell, Shake-
speare og Hebbel og skáldsögur
hefir hann einnig skrifað margar.
Frá þvi 1917 hefir Lunat-
scharski kiverið mentamálaráð-
herra Rússlands.
Sem mentamálaráðherra er
hann jafnframt skáld og list-
frömuður, rithöfundur og ræðu-
snillÍDgur. Hann er athvarf allra
ungra listamanna og gerir alt
sem í valdi hans stendur til að
koma þeim áfram. Hann hefir
sama mikla áhugann fyrir bók-
mentum, málaralist og sönglist
og hlúir að þessu eftir mætti.
En eitt vantar Lunatscharski,
honum er ekki sýnt að koma
skipulagi á hlutina.
Hann hefir miklu minni áhuga
fyrir skólunum, sem hann heflr
yfirumsjón með, heldur en fyrir
handriti ungs skálds.
Samverkamenn hans verða að
sjá um alt sem að uppfræðing-
unni lýtur og þar hefir hann á-
gætan aðstoðarmann i prófessor
Michael Rohrowsky.
Lunatscarski er tvímælalaust
mestur hugsjónarmaðurinn af
öllum forvigismönnum Commun-
ismans.
Hann sér framundan í hyll-
ingutn nýjan tíma þar sem hin-
ar fögru listir njóta sín eins og
vera ber.
(Framh.).
Prentsmiðjan Gutenberg,