Vörður - 28.02.1925, Side 3

V Ö R Ð U R
3
dfdatar sjeu, að byrjá búskap,
eins og nú er högum háttað,
með tvær hendur tómar. Að
ráða sig í algenga vinnu er vit-
anlega miklu betra en að gera
ekki neitt, eða leggja út á við-
sjálar braskbrautir. en kaupið
við erfiðisvinnu samsvarar venju-
lega ekki því, sem þeir hafa
orðið að kosta til sin, meðan á
náminu stóð. Þeir þurfa að bera
meira úr býtum en algengir
verkamenn, til þess að geta
borgað skuldir sínar og lifað.
Búnaðarbáskólanám er of kostn-
aðarsamt, jafnvel fyrir hinn
efnalitla mann, er hyggur á bú-
skap, hvað þá heldur fyrir þann,
er ekki hefir f önnur hús að
venda en eð gerast verkamaður
eða vinnumaður.
En það var nú ekki beinlín-
is þetta, sem jeg ætlaði að
minnast á, heldur annuð, og er
þá best að snúa sjer að því.
í Árbók búnaðarháskólans í
Ási í Noregi, árið sem leið, er
yfirlit eöa skýrsla yfir atvinnu
búfræðiskandídatanna frá skól-
anum, sem út hafa skrifast síð-
ustu 25 árin. Er sú skýrsla
fróðleg á ýmsan hátt, og því
minnist jeg hjer á hana.
Búnaðarháskólinn í Ási var
stofnaður 1896. I ágústlok árið
eftir hófst kenslan þar, og fyrsti
nemendaflokkurinn útskrifaðist
um vorið 1899. — Á þessum
25 árum frá 1899 til 1923, hafa
útskrifast samtals 531. Af þeim
eru eða voru það ár — 1923 —
22 dánir, en lifandi 509 alls.
Hvað starfa nú þessir menn?
Þeirri spurningu svarar skýrslan
og er það sem hjer fer á eftir,
útdráttur úr henni.
Af þessum 509 búfræðiskandí-
dötum eru 85 annaðhvort at-
vinnulausir eða þeir hafa leyt-
að sjer atvinnu utan við búnað-
inn.
Atvinnulausir voru 30 afþess-
um 85 kandidötum, en 55 er
höfðu ráðið sig f ýmsa atvinnu,
í braglið, verður nefnilega sér-
hver samstafa að vera áherzlu-
meiri en hinar, er skipa mið-
sæti og aftursæti. Ef nú bláber
fallending er sett þar, einsog
og gert er í þessu »víkingar frá
Norðurlöndum«, verður hún
miklu þyngri á metunum, held-
ur en sérstæða orðið, sem á eftir
kemur, sem er Ijótt, jafnvel þótt
sérstæða orðið sé forsetning eða
samtenging. Hér ber því allt að
sama brunni, að þarna er það
röng áherzla, sem gerir spjöllin,
sem skiljanlega verða fyrirferðar-
minni, lendi þau í rómlágum
lið. En séu þessar endingar þrí-
kvæðu orðanna rímorð, hvort
heldur er í endarími eða inn-
rími (i hringhendu), þá særir
það eigi eyra manna, svo sem
auðfundið er af þessari vísu:
Enginn grætur íslendi'ng', / ein-
an sér og dáinn; þegar allt er
komið í kring, / kyssir torfa ná-
inn.
Og lík verður niðurstaðan í
þessari vísu:
Lifðu sæl við glaum og glgs, /
gangi þér allt í haginn; í öngum
mínum erlendis, / yrki ég stytzta
daginn.
Það, sem þessu veldur, er það,
að samsföfurnar lenda i lág-
kveðu (®~ 2. eða 4. braglið),
óviðkomandi búnaði. Búnaðar-
nám þeirra er, að því leyti til
gagnslítið, bæði þeim og þjóð-
inni. Sumir af þeim, eru versl-
unarmenn, verksmiðjustjórar,
innheimtumenn o. s. frv. Fá-
einir hafa að loknu prófi á Ási,
farið í aðra háskóla og lesið
þar guðfræði, lögfrapði o. fl. Enn
má nefna það, að afþessum út-
skrifuðu kandídötum eru 6 út-
lendingar, frá íslandi, Færeyj-
um og Finnlandi. Og loks hafa
11 kandídatar farið frá Noregi
til annara landa, flestir vestur
um haf.
Hinir 407, sem að þá eru eft-
ir, hafa náð í stöðu eða fengið
atvinnu við búnað eða búskap.
Það er með öðrum orðum, að
4/í af þeim er útskrifast hafa
frá Ási í 25 ár, eruað einhverju
leyti í þjónustu búnaðarins, en
% hlutinn er annaðhvort at-
vinnulaus eða þá snúið sjer að
öðru.
En þá er að gera grein fyrir
því, hvaða störfum þeir gegna.
Sjálfseignarbændur og búandi
menn (leiguliðar) eru um 80.
Ráðsmenn eða bústjórar 27.
Hjer eru þá 107 búnaðarkandí-
datar, sem beint eða óbeint eru
bændur. Það eru 20°/» af núlif-
andi Ásmönnum eða fimti hlut-
inn, og má það gott teljast.
Kennarar við búnaðarskóla
eru 82 alls eða 16°/o af öllum
hópnum. Skólastjórar 23 eða4,6
°/o. Þá eru fylkisráðunautar 37
eða 7,j%>, sýslubúfræðingar og
eftirlitsmenn, 39 eða 7,6% og
ríkisráðunautar 5 eða 1%. Kenn-
arar, prófessorar og dócentar —
við búnaðarháskólann í Ási eru
7, aðstoðarmenn við skólann 9,
allskonar tilraunamenn í gróð-
urrækt og öðru 19, og ritarar í
fylkisbúnaðarfjelögunum eru 15.
Loks eru starfandi á búnað-
arskrifstofu ríkisins 15 menn
eða 3%, þar með talinn bún-
aðarmálastjórinn í Noregi,
Samkvæmt þessari verkaskift-
ingu búnaðarkandídatanna frá
sem ávallt hefir einungis styrk-
áherzlu (o: veika aðaláheizlu =
sterka aukaáherzlu), svo af-
leiðsluendingar eru þarna með
sínum eðlilega hljóðþunga, sem
i lesmáli; og ennfremur styrkií
að þessu (að því er fallending-
ar snertir) það, að rimið lætur
samstöfurnar risa í rómhæð
(veitir þeim rómauka) á likan
hátt sem stuðulstafir gera þaö.
Hér finna menn því engan galla.
En sé aftur vísan (á bls. 46)
tekin til samanburðar, þar sem
rímað er saman: »að Djankinn
liggur þar // og breiðir út lapp-
irnar«, þá verður hver maður
fljótt var við braglýtin. Þetta
»ar« þarna hefir svo alranga
áherzlu, að auðfundið er, að það
má engan stúf mynda til að
skapa rím. Þó ekki af því, að
það sé stofnlaus stúfur, m. ö. o.
fallending háyrðis, heldur af því,
að þetta er fallending hins róm-
lága greinisorðs. Þær endingar
eru ávallt algerlega áherzlulaus-
ar, hvernig sem á stendur, og
eins þótt þær séu lokasamstafa
í þríkvæðri orðheild, t. d. »borg-
ina«(_w_.), »haganum« (_ww).
Að ríma þelta umrædda »ar«
við »þar«, verður algert sama
sem að ríma t. d. »útyfir« við
»dyr« o. s. frv.
Ási, sem hjer er greind, er ná-
lægt helmingur allra þeirra í
stöðum, er hafa. það hlutverk
að kenna og leiðbeina, Þetta á
heima um alla skólastjóra og
kennara æðri og lægri, alla ráðu-
nauta, sýslubúfræöinga o. s. frv.
í Noregi eru nú 335 búfræð-
ingar í opinberum stöðum, sum-
part hjá ríkinu eða einstökum
stærri og minni búnaðarfjelög-
um.
í athugasemd á eftir skýrsl-
unni getur.ritstjóri Árbókarinnar
þess, að siðustu árin hafi út-
skrifast frá Ási, 20—30 kandí-
datar á ári. Það telur hann vera
mikils til um of. Samkvæmt
töiu búfræðinga þar í opinberri
stöðu, sem tilfærð er hjer á
undan, telst honum svo til, að
ekki muni þurfa nema 10—12
búnaðarkandídata ár hvert, til
þess að fullnægja árlegri þörf
eða eftirspurn í þessu efni.
Ef maður snýr sjer nú til
Daumerkur og litast þar um,
verður svipað ofan á teningnum.
— Árin 1860—1917, útskrifuð-
ust frá búnaðarháskólanum í
Kaupmannahöfn, 1116 manns,
þar af fimm konur. En árin
1918 til 1921 nemur tala þeirra
er tóku próf við skólann 225,
eða til jafnaðar 56 á ári. En
til samanburðar má nefna það,
að árin 1900—1917 nam meðal-
talstalan 34 árlega.
Af þessum kandfdötum 1860
til 1917, voru árið 1918, 962
lifandi, þar at í Danmörku 840,
en 122 voru annarsstaðar, í
Vesturheimi, Rússlandi og víðar.
Leytað var upplýsinga um at-
vinnu þessara manna allra, og
kom þá í Ijós, að af þeim voru:
Sjálfseignarbændur........ 246
Leiguliðubændur ...... 53
Bústjórar.................. 74
Allskonar ráðunautar . . . 135
Búnaðarskólakennarar. . . 77
Frærækt og tilraunir ... 35
Dýralæknir................. 25
Forstöðumenn sláturhúsa
bls. 57. Endasamstöfurnar í
»eggjunarorð« og »aðgæzlulaus«
eru ranglega nefndar sporðliðir.
Samstöfurnar »orð« og »laus«
eru þarna viðskeyttir einliðir
(eða fastir stúfar). Orðin geta
líka, með viðbót, vel orðið þrí-
liður -j- tvílið (t. d. eggjunarorð-
in), enda viðurkennir höf. bæði
viðfasta tvíliði og þríliði (sbr.
»lækningabókin«, bls. 59, og
»læknisvísindi«, bls. 79). Aftur
má segja, að samstafan siðasta í
»visindaleg« sé sporðliður, en
hún er þó undir sömu lögum,
sem aðrar reikular samstöfur.
Ég sé þá heldur enga ástæðu
til hjá höf. að vera að hafa á
móti henni. Hún getur skiljan-
lega faiið vel, sem- viðskeyttur
einliður, engu síður en tvíliður
(sbr. »tortryggilegur«, bls. 59).
bls. 63. Það er alveg ástæðu-
laust að greina sundur þetta,
sem höf. nefnir forskeytta tví-
liði, t. d. »andlit«, og svo hitt,
sem hann (á bls. 66) kallar
stælta tvíliði, t. d. »eldstó«, þvi
þetta er í eðli sínu eitt og sama.
Þótt fyrri hlutinn sé stundum
fast forskeyti, eru orðin jafnt
tvístofnungar fyrir þvi, enda er
þarna alls enginn munur á á-
herzlunni. Sama er og að segja
um forskeyllu þríliðina (á bls.
og mjólkurbúa......... 20
Samtals störfuðu við búnað
á einn eða annan hátt, 724 eða
75%. Hinir höfðu eitthvað ann-
að fyrir stafni. Bændur og bú-
stjórar voru 373 eða 39%, og
kennarar, ráðunautar o. s. frv.
voru 351 eða 36%.
Enn er ekki til skýrsla nm
atvinnu þeirra, er útskrifast hafa
siðan 1918. En danskur búfræð-
iskandidat, sem þessu er kunn-
ugur, segir að tnargir af búnað-
arkandidötunum frá 1920—1921,
sjeu atvinnulausir eða hafi eng-
inn búnaðarstörf á hendi.
Um þá menn íslenska, er tekið
hafa fullnaðarpróf frá búnaðar-
háskólum, skal ekki mikið rætt.
íslenskir búfræðiskandídatar
munu nú vera um 20 alls. Af
þeim eru 5 erlendis, — i Dan-
mörku og Noregi — sem eiga
þar heima. Tveir af þeim eru
við búfræðisleg störf. — Hinir
15, sem hingað eru komnir, hafa
flestir einhverja atvinnu. Þeir
eru:
Bændur 2, skólastjórar 2, bún-
aðarskólakennarar 3 eða 4, ráðu-
nautar 2, búnaðarmálastjóri 1,
dýralæknir 1, ritstjóri 1, o. s. frv.
Við búnaðarháskólnám í Kaup-
mannahöfn eru víst 4, sein jeg
veit um, er ljúka námi i vor,
og einn á Ási.
Það er allgóð viðkoma.
En hvað fá svo þessir menn
að gera, er þeir hafa lokið námi?
Reynslan sker úr því.
Á 1. sunnudag i Þorra 1925.
Sigurður Sigurðsson
ráðunautur.
ilít Pjeta á Gautlönduni.
Það hefir orðið að ágreiningi
í blöðum, hvort Pjetur Jónsson
á Gautlöndum — og siðar ráð-
herra í Reykjavík — hafi viljað
eða ekki viljað fljetta saman
79), t. d. »algæzka« og stæltu
þríliðina (á bls. 84), t. d. »ís-
dröngulk. Þar er allt á einn
veg með hrynjandina og grein-
ÍDgin því á engum ástæðum
byggð.
bls. 82. Mér virðist, að það
séu fleiri einliðir en einkvæð
atviksorð, sem skipað geti fyrsta
sæti í þrílið, t. d. »fjöll gnæfa
hátt« (_ww/_) eða »mús nag-
ar bandið« (_ww/_w). Þessa
þríliði tel ég samsetta úr einlið
+ tvílið, enda á þarna í hlut
nafnorð með sagnorði á eftir.
bls. Si. Pessi orð »aringlóð«
o. s. frv. mega fyrir mér vel
lieita gisslofnungar, úr því að
þau hafa endingarsamstöfu á
milli orðrótanna. En þau geta
alls eigi talizt þríliðir, heldur
eru þau tvíliður + einlið (eða
slýfður tvíliður, sem kemur í
sama slað niður). Viðskeytt orð
eru, svo sem áður var sagt,
reikul að áherzlu, t. d. »þjóð-
jörð« (—-') og »kirkjujörð« (_
wa), Petta getur vitanlega orð-
ið »þjóðjarðir«(_ww) ogwkirkju-
jarðir« (_www) 0- s> frv. (sbr.
það, sem fyrr var sagt um »him-
inblá« o. fl.). Pessir gisstofnung-
ar hafa greinilega tvær þungar
áherzlur, sína á hvorum stofni,
mjög nálægt því sem orðin sér-
samvinnu og pólitík. Atvik sem
kom fyrir á aðalfundi K. Þ. á
Húsavík nokkru áður en P. J.
fluttist til R.vikur, bregður birtu
yfir það mál.
Svo bar við að ungir menn
nákomnir Pjetri, báru upp til-
lögu í þá átt að aðalfundur K.
Þ. skoraði á landsmenn, að
snúa bakinu við blöðum — þau
nefnd sem óvinveitt og andvíg
vóru stefnum í sýslunni, og
skorað jafnframt á landslýðinn
að hætta kaupum og lestri blað-
anna. Mig minnir að þau blöð
ættu í hlut, sem vörðu atferlið,
sem beitt var við banka- og
gæslustjóra Landsbankans. —
Pjetur mótmælti því. að svona
löguð áskorun næði samþykki
fundarins. »Pað líð jeg ekkil
Pið megið sem prívatmenn
samþykkja þetta, mín vegna, og
fylgja fast fram. En fjelags-stimp-
illinn má ekki á því vera«. Á
þessa leið mælti hann. Hinir
hjeldu á sinu máli, með stífni.
En þá varð Pjetur svo heitur,
að nálega risu hárin á höfði
hans. Hann sagði að það væri
ósæmd fyrir fjelagið að gera
það að pólitískri persónu o. s.
frv.
Leikslokin urðu þau, að till-
agan var dregin til baka.
Pað skildist að P. J. vildi
blöðin feig. En ekki mátti
brenna þau inni með eldi
kaupfjelagsins — þ. e. a. s.
samvinnunnar.
Jeg held að þetta dæmi sýni
í barm Pjeturs ráðherra, þó að
Pjetur bóndi tæki til máls um
málið. Mjer er kunnugt um
það að hann var ekki hverf-
lyndur í samvinnumálum, ætl-
aði þeim jafnan sama verksviðið.
— Hitt kom upp úr kafinu litlu
siðar, að J. J. taldi Pjetur
vera á eftir tímanum — áður
en sá í gæsaklónum varð til.
G. F.
stæð hafa. Eg fæ þá eigi heldur
betur séð en t. d. »moldargólf«
(hér á bls. 84) og »aðalból« (á
bls. 86) séu að fullu sama eðl-
is og rangt að greina þetta sund-
ur, því að hvorttveggja eru gis-
stæðir tvístofnungar, en um leið
alls engir þriliðir. Það mætti
auðvitað á sama hátt vel segja,
að t. d. »moldarhrúgaa væii
ferkvæður gisstofnungur, eu ein-
faldara er, eins og höf gerir, að
kalla slik orð tvöfalda tvíliði. t
þessum þríkvæðu orðum sem
»dægradvöl« (_w^=:) o. s. frv.
jafngildirsíðastasamstafanvenju-
lega því, sem merktermeð(—),
þ. e. aðaláheizlu, en eigi því, sem
merkt er með (w), þ. e. áherzlu-
leysu, enda auðtundið nær hvorri
deildinni slíkar samstöfur standa.
Hitt er aftur annað mál, að
þessir viðskeyttu einliðir hniga,
þegar þungar samstöfur koma
fast á eítir þeim, samkvæmt eðli
reikulla atkvæða. En þess konar
hnig í áherzlu koma einnig fyr-
ir við ýmis önnur atvik, þótt
sérstæð einatkvæðisorð sama á-
herzluflokks eigi hlut að máli.
Petta er höf. vel kunnugt, svo
sem víða má sjá af orðum hans.
Að hinu leylinu er það rétt hjá
höf., að samstæðir þrístofnung-
ar, t. d. »hesthúshurð« (__ww;^
lúta sömu áherzlulögum sem
þessir gisstæðu tvístofnungar,
því millisamstafan verður létt
sökum stöðu sinnar. Framh.
Jóh. L. L. Jóhannsson.