Vörður - 22.08.1925, Qupperneq 2

2
V ö R Ð U B
♦OOOOOOOOGOOOOOOOOOOOOO*
g VÖIÍÐ tJ K kemur út
O á laugar dögum
§ Rilstj órinn:
g Kristján Alberlson Túngötu 18.
O Símar:
§ 1452, 561.
Afgreiðslan:
Laufásveg 25. — Opin
5—7 siðdegis. Sími 1432
Ve rð: 8 kr. árg.
g Gjalddagi 1. júlí. q
♦OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO?
Ávarp.
Bandalag kvenna, sem er
myndað af ýmsum kvenfjelögum,
utan Reykjavíkur og innan, hefir
um nokkur ár haft eitt sjerstakt
mál efst á dagskrá sinni, þótt
því ýmsra kringumstæðna vegna
hafi ekki til þessa orðið hrundið
í framkvæmd. Þetta mál er að
koma upp Kvennabyggingu hjer
í Reykjavík, sem væri nokkurs-
konar miðstöð, er allar landsins
konur, gætu átt aðgang að.
öllum er kunnugt hið mikla
húsnæðisleysi, sem verið hefir
og enn er hjer í bænum, og hvað
erfitt ókunnugum aðkomukonum
verður að fá sjer sæmilegan og
ekki alt of dýran samastað, þeg-
ar þær koma hingað til lengri
eða skemri dvalar, ef þær eiga
hjer engin skyldmenni eða vini,
sem taka á móti þeim. Sama
má segja um stúlkur, sem taka
sjer vistir i húsum hjer í bæn-
um, eða aðra atvinnu. Þær hafa
engan stað utan heimiiis þar,
sem þær geti óhultar eytt fri-
stundum sínum, nje heldur haft
tækifæri að kynnast góðum og
velviljuðum konum, sem þær
gætu leitað til og fengið hjá
ýmsar nauðsynlegar leiðbein-
ingar.
AUmargar ungar stúlkur koma
einnig bingað til náms árlega,
bæði verklegs og bóklegs, og
verða margar þeirra, sem enga
eiga hjer að, að leigja sjer ljeleg
herbergi hingað og þangað um
bæinn, og jafnvel stundum mið-
ur góð og fæða sig sjálfar.
Af þessu leiðir, að þær lenda
oft í óheppilegum fjelagsskap,
sem hefir áhrif á þær og fram-
tíð þeirra. Alt ungt fólk þarf
skemtana og kunningsskapar við,
við aðra, sem eru á liku reki.
En í borgunum eru ýms vand-
kvæði á því og verður það mörg-
um unglingum að fótakefii. Þá
eru einnig hjer í borginni sjálfri
stúlkur, sem ýmsa atvinnu
stunda, og eiginlega engin heim-
ili eiga sem þær geli unað við.
Ef þær eiga enga lifandi vanda-
menn, þá eru þær jafnt settar
og aðkomustúlkurnar. Pær vanta
stað, þar sem þær gætu fengið
gott og ódýrt fæði, þar sem þær
gætu setið í frístundum sínun.
og lesið bækur og blöð inni í
hlýjum og vistlegum herbergjum.
Rar sem þær fyndu að þær ættu
vini, sem vildu þeim vel, og
þaí sem þær væru aldrei óvel-
komnar.
Úr öllu þessu ætlumst við til
að slík kvennabygging gæti bælt.
I henni höfum við hugsað okkur
að ætti að vera góð og vistleg
gistiherbergi handa aðkomu-
konunum, sem hjer væru á ferð.
Þar yrði einnig góð og ódýr
matsala og kaffisala, þar sem
einhleypar slúlkur gætu fengið
sjer gott og ódýrt fæði daglega,
og kaffibolla handa kunningjun-
um, þegar svo bæri undir. Par
mundi verða Lestrarfjelagkvenna
Reykjavíkur og ljettur aðgangur
að góðum bókum og blöðum í
hlýjum og vistlegum lestrarsal,
þar sem þær einnig gætu skrifað
brjef sín í næði, talað við kunn-
ingja sina o. s. frv.
í sambandi við þetta höfum
vjer einnig hugsað okkur að í
þessari byggingu yrði skrifstofa
sem veitti einkum aðkomustúlk-
um allar nauðsynlegar leiðbein-
ingar um nám, atvinnu, hús-
næði o. s. frv.
En hvað margar stúlkur gætu
átt þarna fullkomið heimili um
lengri tíma, færi auðvitað eftir
þátttöku kvenna í þessu fyrir-
tæki. Fyrst um sinn yrði það
iiklega aðallega gistiheimili um
skemri tima, þótt við ætlumst
til að nokkur herbergi gætu
einnig orðið fyrir allan veturinn.
í*ar mundi einnig hússtjórnar-
kensla verða samfara rekstri
heimilisins og yrðu það liklega
aðkomustúlkur sem þar rjeðu,
og mundu þær þá vera þar að
öllu leyli meðan námið stæði
yfir.
í öllum stærri bæjum erlend-
is eru konur farnar aö setjg á
fót slikar stofnanir, þarsemein-
hleypar konur geta daglegafeng-
ið góðan og ódýran mat og
kaffi, setið í hlýjum vistlegum
herbergjum, við bóka- eðablaða-
lestur og tekið kunningja sína
með sjer þegar svo stendur á.
Þar getr þær einnig fengið ýms-
ar ráðleggingar og hjálp I vand-
ræðum sínum, og kynst mörg-
um sjer til gagns og gamans.
Pessar byggingar eru með ýmsu
fyrirkomulagi, eftir efnum og á-
stæðum. En allar hafa þær það
sameiginlega markmið : Að sam-
eina konurnar, vernda yngri
konurnar og hjáipa og draga
þær eldri og einstæðingslegi i til sfn.
Láta þær allar finna að þær sjeu
ekki framandi og óþektar, heldur
sje þetla þeirra heimili. Má hjer
minna á tvær slíkar byggingar,
sem ýmsir hjer munu kannast
við — »Kvindelig Læseforening«
I Kaupmannahöfn, sem er aöal-
lega gistihús kvenna og mat-
sölu- og kaffihús með lestrar-
sölum o. s. frv, og ýmsum þæg-
indum, og »Hjemmenes Vel’s«
bygging í Osló, sem er aðallega
matsölu og kaffihús ásamt mat-
reiðsluskóla. í báðum þessum
stofnunum borða fjölmargar ein-
hleypar konur árum og tugum
ára saman og skoða það sem
kært heimili. —
Hvernig okkur tekst að koma
f kring og sameiua sem flesta
af kostum þessara stofnana fer
aðallega eftir þvf hvað miklu
fje við höfum yfir að ráða. Al-
þingi hefir litið svo á, að þetta
væri nauðsynjamál og í þvf
skyni gefið lóð á ágætum stað
hjer í bænum undir þessa bygg-
ÍDgu, þegar hún yrði reist, með
þeirri hugsun að af því gætu
allar landsins konur haft meira
eða minna gagn. Og þessari
byggingu hugsum við okkur að
nllar landsins konur eigi
að koma upp. öbkur <‘>11-
um. er gefin lóðin undir hana.
Og við vonum að við getum
sýnt í verki að við áttum þetta
traust Alþingis skilið.
Éslensbar konur! Nú
snúum við okkur til yðar allra
og biðjum yður að fylkja yður
um þetta nauðsynjamál. Við
höfum hugsað okkur að mynda
hlutafjelag í þessum tilgangi,
þar sem við væntum að þjer
allar, ungar og gamlar, ríkarog
fátækar takið höndum saman
við okkur, til að koma þessari
hugsun í framkvæmd. Ef þjer
sæjuð nauðsyn þessa fyrirtækis
eins og þeir sem hjer eru bú-
settir, þá munduð þjer ekki ef-
ast um að þetta væri gott fyrir-
tæki. Verið getur að þjer hafið
einhver önnur mál, hver f sínu
bygðarlagi, sem þið viljið koma
f framkvæmd. En auðvitað ó.
þetta mál elsRi og þa.rf
eRlii að taka alla krafta ykk-
arnjeframkvæmdir.Þaðerfyrstog
fremst skilningur á mál-
inu og velvild til þess og
trú á því sem þarf. Verið þið
allar meö því9 allar sam-
taka að skilja það, að
láta ykkur þyfeja vsent
um það og vilja því vel,
og trúa á þaö. Allar
samtaka að leggja eitthvað af
mörkum, eftir efnum og ástæð-
um. Látið litlu stúlkurnar ykk-
ar leggja sitt tillag, eins og litlu
drengirnir lögðu sinn skerf f
Eimskipafjelagið. Við hugsum
okkur að hlutafjelagið verði
stofnað í haust eða snemma
næsta vetur, ef undirtektirnar
verða góðar. Hlulirnir mundu
veröa kr. 25, 50, 100 og 500.
Flestar sjálfbjarga konur gætu
lagt fram 25 kr. í tvennu lagi,
ef þær hafa trú á fyrirtækinu
og vilja málinu vel. Munið að i
Eimskipafjelagið söfnuðust á
skömmum tíma 600,000 kr., og
þar voru smáhlutirnir það, sem
best studdu. Það voru almennu
samtökin. Smádrengirnir lögðu
spariaurana sina, og kölluðu
svo fyrsta skipið »skipið silt«.
Látið litlu stúlkurnar ykkar
skilja að þetta hús á að verða
»húsið þeirra« fyrst og fremst.
Þetta tekst ef við viljum það
allar. Ef við verðum allar sam-
taka. Þær, sem engan skerf geta
látið í peningum, geta þó unnið
fyrir málið. Vakið samhygð og
góðan vilja og áhuga, og á þann
hátt verið með. Fóið karlmenn-
ina til að vera með, þeir eru
margir þessu velviljaðir, og þeir
Hvernig
fær fólk sullayeiki?
Eftir Matth. Einarsson.
Niðurlag
Sullir vaxa fremur hægt, á
3—4 mán. geta þeir orðið á
stærð við titlings-egg. Vaxtar-
hraðinn er mismunandi, en alt
af hlýtur það að taka þó nokk-
ur ár, að ná þeim vexti, að þeir
valdi verulegum óþægindum.
Nú er venjan hér á landi að
láta stúlkur byrja að mjólka ær
fyrir og um fermingaraldur, og
ætti því, ef rjett er það, sem að
framan er sagt um smitunar-
mátann, að bera mest á sulla-
veiki í kvenfólki frá tvítugsaldri
og fram um fertugt, og þá einn-
ig að vera mestur munur sýktra
karla og kvenna. Þetta er líka
svo, eins og dr. Jónassen hefir
bent á, og sjá má á eftirfarandi
töfiu, er jeg hefi gert um tölu,
aldur og kynferði sjúklinga
þeirra, er vitjað hafa læknanna.
Taflan ber það með sjer að
svo mikið ber á sullaveiki
frá tvítugu til fertugs, að ekki
er sambærilegt við nokkuð ann-
að aldursskeið, og að munur
karla og kvenna er þá einnig
mestur.
Jeg er nú ekki í nokkrum
vafa um, að smituninni er þann-
ig varið, enda skýrist þá alt í
senn, hvernig á því stendur, að
konur sýkjast fremur en karlar,
og hvernig stendur á því, að
þær sýkjast helst (eða rjettara
sagt, að veikin kemur í ljós) á
aldrinum frá tvítugu til fertugs,
og að smábarnasmitun er til-
tölulega sjaldgæf.
Um síðastliðin aldamót varð
sú breyting á búnaðarháttum,
að sumir hættu að færa frá.
Breiddist sá siður út og mátti
heita orðinn almennur um 1910.
þessi tilbreytni ætti í framtið-
inni að hafa áhrif á sullsmitun
fólks, bæöi draga úr hæltunni
og þeim hættumun, sem verið
hefir milli karla og kvenna.
Meira að segja mætti gera ráö
fyrir, að nú þegar sæist högg á
vatni.
Jeg hefi nú gert töflu um tölu
og kynferði sullsjúklinga, sem
verið hafa á spítölum í Reykja-
vík síðastliðin 20 ár, 1905—
1924, incl., til þess að komast
að raun um, hvort hún styður
ágiskanir mínar:
Ár Karlar Konur AIIs
1905-09 22 53 75
1910-14 33 71 104
1915—19 31 48 79
1920—24 30 35 65
Tafla þessi sýnir, að meiri
jöfnuður er að komast á milli
karla og kvenna, en ekki er
það eins glögt um rjenun veik-
iunar, þó virðist það vera í átt-
ina.1 Jeg geri ráð fyrir, að inn-
1) Er pó gieggra en viröist, pví
að pó svo tiltölulega margt hafi
leitað lækninga 1910—14, þá stafar
pað ekki af þvi, að veikin hafi auk-
ist, heldur af því, að þá fyrst var
kominn verulegur skriður á fólk
með að láta óperera sig.
hafa fjárráðin. Við höfum oft
hjálpað þeim við mörg þeirra
fyrirtæki. Ef þeir vilja fá okkur
með í pólitisku samvinnuna, þá
verða þeir líka að sýna að þeir
vilji vinna með okkur, þó ekki
sje um beina þeirra eigin hags-
muni að ræða.
Nú á 10 árum hafa konur
safnað í annað hús á fjórða
hundrað þúsund króuum, og þó
ekki orðið einum eyri fátækari.
Er það mál nú komið á svo
góðan rekspöl, að það ætti frem-
ur að hvetja konur en letja að
vinna að öðrum byggingamálum.
Okkar hús þyrfti að komast
sem allra fyrst upp. Ákjósan-
legast væri að það kæmist upp
fyrir 1930. Að við gætum safn-
ast þar saman á þúsund ára
afmæli Alþingis. —
Reykjavík 14. júlí 1925.
Virðingarfylst
í húsne/nd Bandalags kvenna
Bríet Bjarnhjeðinsdóttir.
Laufey Vilhjálmsdóttir.
Steinunn Bjarnason.
Guðrún Pjetursaóttir.
Krislín V. Jacobson.
Hólmfríður Porláksdó ttir.
t
Sig. Kristófer Pjetiraon
rithöfundur.
Hann andaðist 19. þ. m. á
Lauganesspitala. Banamein hans
var holdsveiki. Hafði hann dval-
ið á Lauganesspítala frá því á
barnsaldri.
Sig. Kr. Pjetursson var gáf-
aður maður og víðlesinn. Not-
aði hann tímann og næðið á
Lauganesspitala til fræðiiðkana
og ritstarfa. Hann hefir skrifað
um esperanto, guðspekileg efni
og íslenska tungu. Siðasta rit-
verk hans er »Hrynjandi ís-
lenskrar tungu«, sem mikla eft-
irtekt hefir vakið. Pessa stór-
merka manns verður nánar
getið í næsta blaði. —
an næstu 5—10 ára verði af-
leiðingarnar svo skýrar, að öll-
um verði augljóst, að happa-
drýgsta sporið, sem til þessa
dags hefir verið sligið til útrým-
ingar sullaveikinnar sje einmitt
þessi breyting á búnaðarháttum,
að hætta að færa frá, þótt ekki
væri breytingin í því skyni gerð.
Samkvæmt framanrituðu horf-,
ir nokkuð öðru vísi við um
sullsmitun en gert hefir verið
ráð fyrir hingað til. Samt verð-
ur í aðalatriðum engin breyting
á vörnum gegn veikinni. Varnir
verða þær sömu, sem H. Krabbe
sagði fyrir um 1863: Takmarka
hundahald, gæta þess, að hund-
ar ná ekki i sulli til átu og
auka þrifnað.
Sjerstaklega verður þó að
brýna fyrir fólki að þvo sjer
um hendur, áður en það matast
(maladie des mains salles) eða
skamtar og ber öðrum mat, en
mestrar varúðar verða mjalta-
konur að gæta og þeir, sem
handleika óþvegna ull, hvort