Vörður - 29.08.1925, Síða 3

V ö R Ð U R
3
rýrari og verðminni peningur og
það ekki að eins um stund,
heldur áfram, varanlega, mundi
í lengstu lög verða óvinsælt,
særa þjóðarmetnaðinn og mönn-
um mundi finnast eins og verið
væri að gera þá að minni
mönnum. Það er hælt við, að
þjóðin gengi aldrei jafn háleit
og upplitsdjörf frá þeim leik
eins og hún var áður. Hún yrði
eins og stoltur en heiðarlegur
maður, sem helði orðið að
»þiggja«.
En sleppum þessu. Einhver
kann að kalla það hjegóma,
þó að það sje nú kannske þaö,
sem mestu varðar, jafnvel hreint
efnalega.
En erfiðleikarnir eru nógir
samt. Setjum nú svo, að kaup-
máttur íslenska gjaldeyrisins
væri ákveðinn, og rjett ákveð-
inn við 70% af gullverði og
stýfður þar við, og gullinnlausn
tekin upp. Væri þá alt trygt?
Sumir sýnast halda það i
einfeldni sinni. Þá er gengið út
frá því, að gullinnlausnin tryggi
alt. Pað sje bara að grípa tæki-
færið, þegar gjaldeyririnn sje í
skaplegu veiði og festa hann
þá með gullinnlausn. Annars
eigi maður á hættu að hann
sveiflist niður á viö aftur o. s.
frv.
En þetta er bygt á háskalegri
villu. Gulilrygging seðlanna er
lílil trygging í þessu efui. Sje
ekki hægt að ráða við verðlag-
ið, kaupmátt gjaldeyrisins, svo
að liann vill fara að sveiflast
alvarlega niður á þá þyrfti
þann heljar gullforða til þess
að standast slíkt, að engri átt
nær, og engu tali tekur að eign-
ast slíkan gullforða. Eina trygg-
ingin er stöðvun verðlagsins og
hlutfallsins milli vörumagns og
gjaldeyrismergðar. Fyrst er að
sjá uin það. Svo má taka upp
gullinnlausn, og þá tala um
seðlatrygginguna, en ekki láta
þelta dæmi standa á höfði, eins
og oft er gert.
Hvernig eru nú horfur á að
það megi takast, eins og nú
stendur? Jeg er hræddur um,
að sjóferðin verði ekki alveg í
rjómalogni.
arlega sem það tekur trygging-
una að sjer. En töluverður vafi
getur leikið á því, hvort kjöi
þau sem fjelagið tekur trygg-
inguna að sjer fyrir, sjeu þau
bestu sem hægt er að bjóða, ef
öll þau atvik, sem máli skifta
við ákvörðun iðgjaldanna væru
fyllilega kunn. Fjelögin vilja
auðvitaö í lengstu lög hliðra
sjer hjá að neita að taka að
sjer trygginguna, en efþau hafa
ekki vissu fyrir að áhæltan sje
sú saina, sem gert er ráð fyrir
við ákvörðun iðgjaldanna heima
fyrir, hljóla þau eðlilega að á-
lita áhættuna við trygginguna
aukna og ákveða iðgjöldin eftir
því, hvort sem ástæðan til þeirr-
ar aukniugar er virkilega fyrir
hendi eða ekki. Innlend fjelög,
sem safna og nota innlenda
reynslu, mundu þannig stuðla
að því að koma tryggingunum
á þann grundvöll, sem sann-
gjarnastur er fyrir báða aðilja,
tryggjanda og trygða.
Auk síns eiginlega hlulverks
hafa tryggingafjelögin nú á tím-
um einnig að mörgu leyti öðru
Fyrst koma nú allir þeir, sem
lifa af peningaborgun. Þeir hafa
lapið dauðann úr bláskel og
verið haldið við á draumum
um betra síðar. Nú eru þeir
rifnir upp úr þeim draumi. Pen-
ingarnir og verðlagið á að hald-
ast í þessu sama áfram. Það
verður alveg óbjákvæmilegt að
taka á sig öll stórviðri, sem
því eru samfara, að ákveða
kaup og aftur kaup, hundraða
og þúsunda. Rað mundi óhjá-
kvæmilega hækka til muna t.
d. bjá starfsmönnum þess opin-
bera og víðar, og það mikið.
En nú eru verkalaun öll einn
mikilsverður þáttur í verðlagi í
landinu og þarf þá ekki fleira
að segja. Fyrsti brolsjórinn
mundi dyuja á.
íslensku krónunni hefir nú
um skeið verið haldið í föstu
hlutfalli við gull, alveg eins og
verða mundi að staðaldri, ef
stýíing færi fram. Danska krón-
an (og norska) halda aftur á
rnóti áfram uppá við. Dönsk
króna, sem var í jafogengi við
íslenska að heita mátti er nú
komin langar leiðir fram úr. í
raun rjettri ælti þelta ekki að
hafa áhrif á verðlag hjer, þar
sem gullverðið er hjer óbreylt.
Því meir, sem danska krónan
hækkar, því færri ættu þær að
þurfa fyrir hvern hlut, eða þá
viðskiftin að hverfa frá Dan-
mörk og t. d. til Englands, sem
helst óbreylt. En það skeður
nú bara hvorugt. Viðskiftin
haldast að rnestu við sama
land eftir sem áður, að minsta
kosti í svip, og vörurnar hækka.
Krónutalan danska breytist ekki
á svipstundu, en hver þeirra
kostar meira. Verðið hækkar.
Önnur hrönnin skellur á.
En alvarlegast er þó það, sem
nú skal nefna. Setjum svo, að
hjer hafi krónan verið »stýfð«
en i nágrannalöndunum, Dan-
mörku og Noregi, þéim löndun-
um, sem vjer höfum mest og
greiðust viðskifti við, haldi hún
áfram að hækka. Par sýnist
stefnt beina braut upp í gull-
gengi. Hvoit sem nú er skyn-
samlegt eða ekki þá dregur það
peningana að sjer. Hjer er ekki
mikilvæga þýðingu i þjóðfjelag-
iuu. Við margar tryggingagrein-
ar, einkum líftryggingar, hafa
fjelögin altaf mikið fje undir
höndum, sem þau verða að á-
vaxta á tryggan hátt. Er al-
gengasta aðferðin lil þess sú,
að þau leggja fje til lánsstofn-
ana, sem veita lán gegn fast-
eignaveði og verða á þann hált
grundvöllur undir framkvæmd
margra stórnytjafyrirtækja. Nú
er svo ástatt hjer á landi um t.
d. framfarafyrirtæki landbúnað-
arins, að þau bera seintekinn
en öruggan arð, og verða því
þeir, sem lánsfje þurfa til að
legga í slík fyrirtæki, að geta
fengið það til langs tíma og er
varla annar vegur hentugri til
þess en sá er myndaðist, ef
sjóðsöfnun yrði í innlendum
tryggingafjelögum. Sama er að
segja um ýms önnur fasteigna-
veðlán, t. d. til húsabygginga.
Pá er og eitt atriði enn, setn
nefna má í þessu sambandi.
Tryggingafjelög, sem tryggja gegn
einhverju vissu tjóni, ganga oft
á undan og benda á ráðstafan-
ir, sem gera má til að afstýra
tjóninu. Má þar til nefna ráð-
stafanir gegn brunahæltu við
byggingu og fyrirkomulag húsa,
sem oft eiga rót sína að rekja
lil tryggingafjelaganna. Frh.
framar von um hækkun pen-
inganna, og hvað er þá eðliiegra
en að innstæðueigendur, sem
óánægðir eru, ílytji fje sitt
þangað, sem það getur hækkað
í verði. Pað er hinn svokallaði
fjárflótli, eitt erfiðasta fyrir-
brigði, sem óhjákvæmilega verð-
ur afleiöingin. Fjárflóttinn or-
sakar óhjákvæmilega sveiflu
niður á við á gjaldeyri lands-
ins, vegna þeirrar eftirspurnar
eftir erlendum gjaldeyrir, sem
hann orsakar. Er hætt við að
»gullíorðanum« yrði hælt með-
an á því stæði ef ekki væri
með öðru, því betur um hnút-
ana búið, að ekki sje um það
talað, að stýfingin mundi hjer
orsaka þá kreppu fyrir atvinnu-
vegina, sem verið er að vernda,
að lillu mundi betri en hin. Pá
sæju menn hvort »sparifjeð« er
engis virði fyrir atvinnuvegina.
Má þar segja að enginn veit
hvað ált hefur fyr en mist hefur.
Nei, ef til stýfingar á að
grfpa er ekki til neins að láta
eins og óður maður með hníf-
inn á lofti. Pað þarf grandgæfi-
lega rannsókn og undirbúning.
Verðlag verður að komast i
fult jafnvægi, og Norðurlöndin
þrjú að ná samkomulagi um
það.
í mörgum málum á það
heima, en ekki síst í þessu, að
flas er ekki til fagnaðar. Pað
verður að athuga vel hvert spor
áður en það er stigið. Og um-
fram alt ætti sú sómatilfinning
að vera eftir í okkur, þrátt fyrir
alt brask stríðsástandsins, að
við værum ekki að lala um
það, hvort þægilegra sje að
borga skuldir eða velta þeim
af sjer. Hjer sem annarstaðar
á ekki að tala um annað en
standa i skilum, ef það er hægt.
Pað borgar sig, jafnvel peninga-
lega. , J1.
Á tengdapabbi
„að rjetta fjárhaginn?"
38. tbl. Tímans frá 8. þ. m.
hefst með langri grein eftir rit-
stjórann, Tr. P., með yfirskrift-
inni: »Að rjetta fjárhaginn«.
Grein þessi er að sumu leyti
laglega færð í stílinn og líkleg
til þess að hafa tilætluð áhrif.
En hún er svo full af ófyrir-
leitnum blekkingum og staðlaus-
um stöfum, að henni má með
engu móti ómótmælt vera. —
Reyudar þykist jeg vita, að allir,
sem eitlhvert verulegt skynbragð
bera á íslensk stjórnmál og ís-
lenska stjórnmálamenn, ogþeklcja
dóm ritstjóra Tímans um þá
hluti, muni láta sjer fátt um
greinina finnast. En Tr. Pórhalls-
son er ekki að skrifa fyrir slíka
menn. Hann hefir fyrir löngu
valið sjer þá leiðina, að ráðast
á garðinn, þar sem hann er
lægstur, reynt að veiða þær sálir,
sem minsta stjórnarfarslegaþekk-
ingu eiga yfir að ráða, og fæst
liafa skilyrðin til þess að fylgjast
með og finna hvað sannast og
rjettast er skrifað og rætt um
hin opinberu mál.
Tr. P. hefir fyrir löngu sýnt
það að hann hugsar um ekkert
annað en að ná í atkvæði ís-
lenskra kjósenda. Oghann virðist
ekki vandari að virðingu sinni
en það, að það fái honam hvorki
angurs nje iðrunar, þólt við og
við sjeu rekin ofan í hann ó-
sannindi og blekkingar, sem stað-
ið hafa í Tíinanum. Hann hikar
jafnvel ekki við a*ð skýra rangt
frá þýðingarmestu málum þjóðar
sinnar, ef hann hyggur sig geta
ófrægt andstæðinga sína með því
í augum almennings.
Pessi blygðunarlausa mann-
skemdapólitík Tímans náði þó
hámarki sínu þegar hann sner-
ist á móti Pétri sál. Jónssyni
ráðherra, formanni Sambandsins,
einum elsta og besta, bænda-
höfðingja, samvinnufrömuði og
þingmanni landsins.
En jafnframt þvi sem Tíminn
hefir lagt marga bestu menn
þjóðarinnar í einelti með ósann-
indum og ósvífnum getsökum,
hefir Jiann aldrei hikað við að
hampa fylgifiskum sínuin og
hæla þeim á hvert reipi. Hefir
margur flokksbróðir Timafor-
kólfanna brosað að þessum fleðu-
látum blaðsins, því flestir skilja
til hvers refirnir eru skornir.
Áðurnefnd grein ber með sjer
öll helstu einkenni ritmenskunn-
ar í Tímanum: Skammir um
andstæðingana og hól um Fram-
sóknarflokkinn. Hins er óþarft
að gela, að í greininni er ekki
vikið einu orði að fjárhag lands-
ins, nje heldur minst á neitt,
sem gæti orðið honum til við-
reisnar. Ritstjórinn, sem jafn-
framt er þingmaður, hefir ekkert
um fjármálin að segja. Pegar
hann sest niður til þess að skrifa
»leiðara« á fyrstu síðu um fjár-
hag landsins, lætur hann sjer
næeja útúrsnúninga eina, blekk-
ingar og staðleysur.
Eins og öllum er kunnugt, þá
hefirnúverandi fjármálaráðherra,
Jón Porláksson, rannsakað fjár-
hag landsins betur en nokkur
annar. Fyrir þetta á fjármála-
ráðherrann vitanlega þakkir
skyHar, enda er hann að dómi
fleslra hæfustu fjármálamanna
landsins, allra manna hæfastur
til þess að hafa á hendi æðstu
stjórn fjármálanna eins og á
stendur. Fylgi Jóns Porlákssonar
hefir vaxið svo mjög siðan liann
tók við tjármálunum, að jafnvel
Jónas og Tryggvi hafa ekki þor-
að að ganga verulega í berhögg
við hann. Eru þeir kumpánar
þó ekkert feimnir við sannleik-
ann að jafnaði. Hitt kynni að
vera, að þeir óttuðust almenn-
ingsálitið, þegar um núverandi
fjármálaráðherra er að ræða.
Peim hefir ekki en sem komið
er tekist að snúa því gegn hon-
um.
Út af því sem fjármálaráð-
herrann hefir sagt um fjármálin
á undanförnum árum, kemst
ritstjóri Tímans að þessari nið-
urstöðu:
»Hann (J. P.) staðhæfði að frá
því að fjármálastjórnin fluttist
alfarið inn í landið, 1904, og
til ársloka 1916, hefði fjármála-
stjórn íslands verið heilbrigð
og ágæt.
En með ársbyrjun 1917 hefði
alt versnað og farið versnandi
úr því.
J. Porl. rökstuddi þetta með
tölum og Tíminn er honurn al-
veg sammála um þessa niður-
stöðu.
En hvaða lærdóm má nema
af þessari niðurslöðu?
Öli árin þessi, 1904—1916, þeg-
ar fjármáiastjúrn íslands var svo
góð, var einn eg sami maöur
hægri hönd þeirra ýmsu ráðherra
sem þá fóru með völdin. Einn og
sami maður vann aðalverkið að
undirbúningi fjárlaganna öll þessi
ár. Enginn einn maður á islandi
hafði jafnmikil áhrif um hvern-
g fjármálastjórnin fór úr hendi.
Sessi maður er Klemens Jónsson,
láverandi landritari, hinn sami,
sem var fjármálaráðherra Fram-
sóknarflokksins þá er stjórnar-
skifti urðu siðast.
En í ársbyrjun 1917, þegar J.
Þorl. lætur fjármálaóstjórnina
hefjast varð elnmitt sú breyting
á ger að landritaraembættið var
afnumið, Kl. J, fjármálaráðherra
Framsóknar fyrverandi, fór úr
stjórnárráðinu en þriggja ráð
herra stjórn kom i staðinn. Fjár-
málaráðherra varð einn íhalds-
þingmaður núverandi, Björn Krist-
jánsson, en forsætisráðherra hinn
sami og nu er forsætisráðherra
íhaldsins, Jón Magnússon. Lengst
af síðan hefir Jón Magnússon ver-
Ið forsætisráðherra, nálega endi-
langt fjármálaóstjórnartimabil Jóns
Þorlákssonar. Og þegar allra verst
keyröi um þvert bak, þegar fjár-
aukalögin miklu urðu til, þá var
fjármálaráðherra annar núverandi
íhaldsráðherra, Magnús Guðmunds-
son. [Leturbr. Tímans].
»Pessi er lærdómurinn, sem
nema má af fjármálaræðu Jóns
Porlákssonar« segir Tryggvi.
. Veslings Tr. Þórhallsson! Sjer
hann ekkert annað ráð til þess
að rjetta við fjárhaginn enn
tengdaföður sinn, Klemens Jóns-
sou. Eða er hann búinn að
gleyma týndu miljónunum?
Pað er rjett, að KI. Jónsson
var landritari noklcur ár áður
enn hann fjekk hvíldina og
komst á eftirlaun í ársbyrjun
1917. En jafnvel þóll KI. Jónsson
gegndi þessu embætti og færi
það sæmilega úr hendi, þá er
það vitanlega taumlaust oflof að
hann hafi ráðið mestu um fjár-
málaslefnuna á þessum árum.
Eða dettur Tr, P. í bug, að hann
geti komið nokkrum til að trúa
því, að Kl. J. hafi haft meiri
áhrif á fjárlögin í sljórnartíð
Hannesar Hafstein, en sjálfur
ráðherrann. Og þótt Sigurður
Eggerz læki Klemens í ráðu-
neyti sitt, þá veit það allur
landslýður, að það var »pólitískt
fiff« hjá S. E. og ekkert annað.
»Fiffið« var fólgið í því, að
Klemens var tengdafaðir Tímans!
Pótt Iílemens Jónsson verði
sennilega aldrei talinn spámað-
ur í sinu föðurlandi, á hann þó
töluvert merka stjórnmálasögu
að baki. Merkasti kafli þeirrar
sögu hefst árið 1922, þegar hann
varð atvinnumálaráðherra.
Pá sat hann, eins og áður er
sagt, á eflirlaunum, með dansk-
an riddarakross, og góðar end-
urminningar um liðna daga.
Var það engin furða, þótt Kle-
mens væri talinn meðal helstu
»oddborgara« þessa bæjar.
Hann var »Konservatív« eins
og oft vill verða um gamla efn-
aða embætlismenD, sem sestir
eru í helgan stein. Stjórnmála-
stefnur hinna síðari ára voru
honum lítt að skapi. Hrópaði
hann »bravó« af öllum kröftum