Vörður - 31.10.1925, Page 3

V Ö R Ð U R
3
ungum, sein leiða mundi af
gengishækkun gjaldmiðilsins.
Bæði mundu hörmungar stafa
af atvinnuleysi og gjaldþrotum
fyrirtækja og banka, vegna lækk-
unar á vöruverði. Nokkuð hefir
verið hæft í þessu, en hvergi
nærri eins og spáð hefir vorið.
Almenningur hefir unnið á verð-
lækkunum. Og kaupmenn og
verksmiðjur höfðu áður grætt á
gengisfallinu, svo að mörgum
þeirra er að minsta kosti ekki
mikil vorkun. íslenskur iðnaður
mun varla bíða mikið tjón af
gengishækkun íslensku krón-
unnar.
Ef verkalaun hafa verið við-
unanleg til þessa, þá eiga þau
vitanlega að lækka eftir því sem
nauðsynjar lækka í verði. Og
ef það verður, þá eiga atvinnu-
vegir eins og sjávarútvegur að
standast hækkun krónunnar,
enda hljóta þeir að vinna á
henni í öðrum samböndum, því
að útlendu nauðsynjarnar, sem
þeir kaupa, lækka vegna gengis-
hækkunarinnar, að öðru óbreyttu.
Ef þær islensku krónur, sem at-
vinnurekendur fá fyrir fram-
leiðslu sína eru verðmeiri en
áður vegna lækkunar útlendrar
vöru og kaupgjalds, þá kemur
í einn stað niður, þótt þær verði
færri vegna gengishækkunar-
innar.
Loks skal því við bætt, að
allur almenningur mun fram á
síðastliðið sumar, hafa talið það
alveg sjálfsagt, að keppa skyldi
að hækkun krónunnar aftur
upp í 100 gullaura. Hækkun
hennar í fyrra var alment heils-
að með mikilli gleði, og var,
eins og rétt er, talin vottur um
bættan hag og vaxandi tiltrú.
Alþjóð manna hugsaði sjer áreið-
anlega að »klífa brattan«, og
hefir vel tekist um það mál árið
sem leið. Og áreiðanlega finst
mörgum, sem nokkurrar upp-
gjafar mundi kenna í því, ef nú
væri sett lög um stýfing krón-
slíkrar hjálpar með. Og synir
hennar og bræður eru allir
í ensku-mælandi löndum og
gleyma aldrei ættjörð sinni.
Ekkert er hugðnæmara að
virða fyrir sjer og íhuga, en stór
mannleg samfjelög. Við tölum
um gestrisni; við þekkjum ekki
ab c þessarar göfugu listar. Hin-
ir miklu Bretar iðka hana sín
á milli af þeirri snild, að hún
jafnast á við myndlist, bygg-
ingarlist og skáldlist«.
Hnignun
blaðanna.
Ameriska tímaritið Harper’s
Magazine fly tur allharðorða grein
um hnignun blaðanna vestan
hafs. Niðurstaðan er á þessa
leið :
»Til þess að geta náö mikilli
útbreiðslu, en hún er skilyrði
mikilla auglýsinga, snúa amerisk
dagblöð (stórblöð sem smáblöð)
meira og meira bakinu við skyld-
um sinum. Þau ættu að selja
forustu — viturlega eða óvitur-
lega, en að minsta kosti heiðar-
lega. í stað þess selja þau
smjaður fyrir hleypidómum,
fjöldans og gæla við hjegóma-
skap og einfeldni hópsálarinnar
unnar. Svo líta áreiðanlega
margir á það, og þvi verður
varla móti mælt, að svo er það.
Stýfing er neyðarúrræði, sem
eigi hefir annarstaðar verið tek-
ið til nema í vandræðum, vegna
þess aðgengigjaldmiðilsins hefir
lækkað niður úr öllu valdi.
Einar Arnórsson.
Utan úr ymi,
Skærur á Balkan. 20. þ. mán.
drápu Búlgarar nokkra gríska
landamæraverði og svaraðigriska
stjórnin með þvi að senda her-
deild og flugvjelar inn yfir
Búlgaríu og láta taka smábæ
einn. Samtímis sendu Grikkir
Búlgurum ultimatum, kröfðust
bárra skaðabóta og svars innan
24 stunda. Grikkland brást þannig
algerlega skyldum sínum sem
meðlimur í Alþjóðabandalaginu.
Bretar og Frakkar reyndu að
skirra vandræðum og miðla mál-
um, en það reyndist árangurs-
laust. Hlutu Grikkir þung ámæli
í heimsblöðunum fyrir tiltæki
sitt.
Framkvæmdarráð Alþjóða-
bandalagsins sendi Grikkjum nú
alvarlega aðvörun, en þeir neit-
uðu að kalla her sinn heim fyr
en Búlgarar hefðu beðið afsök-
unar oggreitt skaðabætur. Hjeldu
þeir áfram innrásinni í Búlgariu,
en fóru sjer þó hægt, enda Ijetu
Búlgarar undan siga án þess að
veita viðnám. Um tíu þúsund
búlgarskar bændafjölskyldur
flúðu úr hjeruðunum næst landa-
mærunum og hlutust hin mestu
vandræði af.
Framkvæmdaráð þjóðabanda-
lagsins kallaði nú fulltrúa beggja
þjóða á fund sinn, ljet þá skýra
frá málavöxtum og bauð þeim
siðan að hætta ófriðnum og
Grikkjum að hverfa úr Búlgariu
-------------------------j----
Þau gætu selt fræðslu. í stað
þess selja þau tilfinningamærð
og reyfaralegar frásagnir, sem
eru í ætt við versta ruslið af
nýjum kvikmyndum.
Sá atvinnuvegur, sem ekki
keppir að öðru, en að fullkomn-
ast sem iðnargrein, sem þykir
virðing sín fyrst og fremst fólg-
in í því, að vera eins ábyrgðar-
laus og frekast er unt, hann er
siðlaus, huglaus og smekkleysi
hans eru engin takmörk sett.
Jeg leyfi mjer að bera fram þær
sakir, að alls þessa gæti meira
og minna í hverju tölublaði
hvers einasta blaðs í Ameríku.
Jeg segi þetta ekki af því, að
blöðin flytja frásagnir af glæpum.
Siðleysi og smekkleysi blaðanna
lýsir sjar ekki í því, að þau
skýra frá glæpum og hneykslan-
legum einkamálum, heldur í
hinu hvernig blöðin hagnýta sjer
eymd og svívirðingar.
Lesið níu tiundu hluta af for-
ustugreinunum í höfuð-blöðun-
um út um land hjer í Ameríku,
hið fyrsta sem maður rekur
augun í er það, hvernig skriðið
er af fullum ásetningi fyrir hugs-
unarhætti almennings og fætur
hans sleiktir — í stað þess að
menta hann og stjórna honum.
Forusta er sýnilega það, sem
ritstjórunum dettur síst í hug.
Blöðin eru höfð í taumi af al-
menningi — það er alt og sumt«.
innan 24 stunda. Hlýðnuðust
báðir aðilar skipun þess. Hefir
framkvæmdaráðið nú ákveðið
að skipa nefnd til þess að rann-
saka upptök og orsakir frið-
rofsins.
Caillaux fallinn. Um miðjan
þennan mánuð stóð flokksfund-
ur radikala flokksins franska i
Nizza. Kom þar í ljós allveru-
legur ágreiningur milli Herriot’s
fyrv. forsætisráðherra og Ca-
illaux um það, hvernig ráða
bæri fram úr fjárhagsörðugleik-
um Frakklands. Herriot hjelt
því fram að leggja bæri á nýj-
an stóreignaskatt, Caillaux vildi
skylda stóreignamenn til þess
að lána rikinu vissa hundraðs-
tölu af eigum sínum. Skoðun
Herriot’s hefir sigrað innan
ráðuneytisins, Painlevé hefir nú
beðist lausnar til þess að geta
losað sig við Caillaux, og tekið
að sjer að mynda nýtt ráðu-
neyti. Er talið að Herriot muni
verða fjármálaráðherra.
Næsta heimsskautsflug. A-
mundsen hefir gert samning um
dýpið á einum stað, reyndist
það að vera 3750 metrar, og
var áður kunnugt um, að dýpi
var mikið þar norður í höfum.
Ekki fanst neitt nýtt land,
hvorki á norðurleið nje heim-
leið.
Fellibylur. Simað er frá Kon-
stantínópel, að fellibylur hafi
skollið á í persiska flóanum og
hafi 7000 perlufiskarar druknað
á skemri standu.
Frá Marokkó-ófriðnum. Símað
er frá Paris, að á 9 mánuðum
hafi fallið í Marokkó yfir 2000,
særst hafa yfir 8000. Á þessum
tíma varð kostnaður af stríðinu
1300 miljónir franka.
Fiugiistin. Samníngar standa
yfir í Berlín um fastar flugferðir
milli Berlin og Peking, með við-
komustað í Moskva. Með því
að fljúga nótt og dag er hægt
að fara frá Berlín til Peking á
3'/2 sólarhring. Á eimskipi tekur
ferðin austur nú 47—50 daga,
með járnbrautarlest yfir Siberíu
17 daga.
Amundsen og Ellswort.
(Páll fsólfsson sáAmundseníKhöfn
í vetur og segir aö nef hans minni
á öxina Rimmugýgi).
kaup á ítölsku loftskipi, sem
hann ætlar að fljúga í að sumri
frá Spitzbergen, norður yfir
heimsskautalöndin til Alaska.
Þátttatakendur ferðarinnar verða
alls 16 manns, þar á meðal
fjelagar Amundsens á norður-
fluginu í vor, auk þess ítali,
sem stjórna á loftfarinu, tveir
vjelamenn ítalskir, veðurfræð-
ingur, loftskeytamaður, blaða-
maður o. s. frv. Áætlað er að
förin muni kosta H/2 milj.
norskar krónur. Lincoln Ells-
worth, ameríkanski verkfræð-
ingurinn og vísindamaðurinn,
sem þátt tók í fluginu í vor,
hefir gefið um þriðjung þessar-
ar upphæðar til fyrirtækisins,
eða 100 þús. dollara. í Jiakkar-
skyni hefir norska loftfarafje-
lagið ákveðið að nefna förina
Amundsen - Ellsworth - leiðangur-
inn. Að öðru leyti verður förin
að mestu kostuð af norsku
samskotafje og af ágóðanum af
ferðinni í vor. Filman, sem þá
var tekin, verður nú sýnd um
allan heim og bók Amundsen’s
um förina kemur nú út á fjöl-
mörgum tungum.
Mjög greinir menn á um
hvort þessar norður-farir svari
kostnaði, þótt allir viðurkenni
hetjuskap þálttakendanna. För-
in í vor kostaði á aðra millión
króna. Eini vísindalegi árangur
| ferðarinnar var sá, að mælt var
Osló SamYinnufjelag,
Fjelag þetta er það stærsta í
Noregi.
Er jeg var þar á ferð í sum-
ar, skoðaði jeg flestar byggingar
þess og fyrirtæki, og þótti mjer
mikið til koma. Fjelagið hefir
21 sölubúð og var útbúnaður
allur á þeim hinn besti. Af
framleiðslufyrirtækjum er pylsu-
verksmiðjan, brauðgerðarhúsið
og skóverksmiðjan þau stærstu.
Viðskiftamagn brauðgerðarinnar
var siðasta ár 971,389 kr. og
var það 309,196 kr. meira en
árið áður. Viðskiftamagn pylsu-
verksmiðjunnar var 1,566,141
kr. í Helgesensgade 12 hefir fje-
lagið komið upp veglegri bygg-
ingu. Par er skóverksmiðja fje-
lagsins. Eru vélar allar af ný-
tískugerð. Viðskiftamagnið í skó-
fatnaði var 63,639 kr. Bruttó-
hagnaður af rekstri þessa þriggja
fyrirtækja var 473,187 kr. Pað
tæki of langan tíma, ef segja
ætti sögu þessa fjelags út í æs-
ar. Pað á erfiða sögu að baki
sjer, en hefir þó komist yfir alla
erfiðleika að kalla má klakk-
laust. Pví hefir vegnað vel síð-
ustu árin. Taflan er bjer fer á
eftir er þess ljósast vitni.
CB .
Hj cb
c? 2
p
'3 S
p
a

J- '
3 D 2
cb c
hjo CB
Ö U E
X 3
J3 „*r tc
■- O r
•D S “

a
I>COC3lOC3COOCOCO
XlOP'COOíO'HíNCO
05 OO rn 03 CO I> tO W
cmcdcm'vooiocdgoco'
COOOCO^^OOOUOtM
„^^(N^tOÍ^COO
tOP'HriCOI>OlOlí^ CO
Ml>tOTriOC4^COW!jO
Ol Ol r-i Ps th CO iq OO CO l>
o: iri iri cd to cm* to o
l> CM OO l> tO 00 l> 05 O
t-h r-» r-( r—i O
T-H vO O O o O O
O CO 0500000
C0 <N CMOOOOO
r-J CO 05 CO 'Tfi Tjí O O
"'fto o in rji tj* 05 oo
r-1 T-H CN CM ca co
^t«<MO<Mv-.ir3OOTt<C0
^OTf^OOtOlOOM
tco^ocooooq^co
CN| C0 ^ CO r-I CM 05* cxi 05
L>. LO t> O 'íf CM CO l'*
T-H CM CO to UO co pv
HOOOOCCOíNfH
OCMqOOiOrf ÓOoq
O 0Ó oo" 05 C0 00
O oq I>» r< o <0 to
c4cOCOlOI>OÓl>OOr-í
C0I>00OO*hNC0^
]H-.r^THCMNCMCM(N
00505050505050505
a
05
Á níu árum hefir fjelagið gefið
í arð 3,356,291 kr. Af þeirri
upphæð hafa viðskiftamenn þess
fengið útborgað sem hlutarbót
af viðskiftum sínum 1,520,353 kr.
Síðasta ár numdi sú upphæð
380,000 kr. Pá var sama áriagt
í varasjóð 92,889 kr., í menn-
ingarsjóð 15,000 kr., í bj'gg-
ingasjóð 60,000 kr. o. s. frv. —
Alls voru sjóðir fjelagsins 990,-
753 kr. og innlög 1,028,966 kr.
Petta er þá rekstursfje fjelags-
ins. Norðmenn leggja yfirleitt
mikið kapp á það, að auka sjóð-
eignir kaufjel. Samanlagðir sjóð-
ir fjeláganna eru nú 9,479,000 ltr.
og innborgað rekstursfje þeirra
er 10,505,000 kr. Sjóðirnir og
hlutafjeð er það, er gerir fjelög-
unum mögulegt að starfa á þeim
grundvelli, er þau gera. Pau
leggja sjálf að miklu leyti til
rekstursfjeð og þurfa því ekki
að vera á bónbjörgum með það.
Taflan hjer að ofan segir skýr-
ast til um ástæður Osló Sam-
fjel. og sýnir að hjer hefir verið
vel á haldið. Fjel. hefir 18 bif-
reiðar til vöruflutninga um borg-
ina.
Meðlimatal var við síðustu
áramót 7,502. Á árinu gengu
2,267 menn í fjelagið, en úr því
gengu 355. — Er fjelagatala nú
9,414. Starfsmenn þess eru 256.
Fyrir 4 árum var sú breyting
gerð á lögum þess, að starfs-
fólk þess skyldi fá prósentur af
arði er fél. kynni að gefa. Árið
1924 varð arður þessi til starfs-
manna þess 65,000 kr., og er
það góður hlutabóti, en þó mak-
legur fyrir vel unnið starf.
Pað var 0. Delhi lögm., er
kom fjelagi þessu á fót og einn-
ig Landssambandinu. — Blessun
hefir fylgt báðum þessum stofn-
unum. Pær eru hvor i sínu lagi
ljóst dæmí þess, hve mikið gott
má gera, þó með litlu sje byrj-
að, þegar öllu er til skila hald-
ið og lílið fer forgörðum.
S. S.
Kaupgjaldsmáiið,
Síðustu vikurnar hafa staðið
yfir samningaumleitanir milli
útgerðarmanna og sjómanna,
svo sem áður hefir verið skýrt
frá hjer í blaðinu.
Útgerðarmenn buðu, að kaup
hjeldist óbreytt.til áramóta (en
samningurinn rann út 1. okt.),
en síðan skyldi kaupið lækka
að mun, og haldast svo óbreytt
til 1. okt. 1926, ef dýrtíð hækk-
aði eigi, en hækka annars í
rjettu hlutfalli við dýrtíðina. —
Fulltrúar sjómanna þvertóku
fyrir lækkun, kröfðust hækkun-
ar um 10—12°/o, en töldu sig
þó að siðustu fúsa á að sam-
þykkja samning síðasta árs ó-
breyttan. Ötgerðarmennvoru með
öllu ófáanlegir til að ganga að
slíkum skilmálum.og bentu á það,
að verð ísl. krónu hefði hækk-
að um meir en 30% frá síðasta
samningsdegi. Mundi af því leiða
tilsvarandi verðfall ísl. afurða.
Væri því eðlilegt að kaupgjald
lækkaði að sama skapi, en með
því að góðæri væri á undan gengið
og þareð vísítala hagstofunnar,
sem áður hefði fylgt verið, sýndi
enn eigi nema 11% lækkun
frá því síðasli samningur við
sjómenn var gerður, voru út-
gerðarmenn þess albúnir að
sætta sig við minni kauplækk-