Vörður - 05.03.1926, Blaðsíða 3

T ö R Ð U R
3
»Háttv. flutningsm. hefir gelið
MÍn sjerstaklega i greinargerð
4rv. og framsögu. í*ótt skýrsla
hans um mína afstöðn til máls-
ins sje ekki alveg rjett, þá hirði
ieg ekki að sinni að leiðrjetta
hana. Það er rjett, að jeg tjáði
mig á hverjum tíma mótfallinn
þeirri hækkun á krónunni, er
gengisnefndin ákvað. Og skal
jeg nú gera grein fyrir atkvæði
ffllDB.
Stefna síðasta Alþingis í gengis-
nálinu var sú, að »festa gengí
isL krónu eða stuðla að var-
legri hækkun hennar«. Samkv.
þvi taldi jeg skyldu mina, að
spyrja í hverl skifti er ný hækk-
un stóð fyrir dyrum: Er þetta
naaðsynlegt?
Aðal-ástæða bækkunarmanna
var: Mikið framboð erl. gjald-
eyrÍB, og sú hætta, er bönkunum
stafaði af þeim kaupum.
Þegar í upphafi mótmælti jeg
þvi, að um verulega áhættu væri
að ræða. Jeg benti á, að út-
lendingar befðu keypt mikið af
fiski. Verðið var ákveðið i isl.
krónum og gjalddagi löngu eftir
samningsdag. Hækkun norsku
og dönsku krónunnar leiddi at-
hygli þeirra að því, að eins gæti
farið um ísl. krónuna. Pá byrj-
uð« þeir að kaupa hana. Svo
fór hún aö hækka. Grun-
urinn varð að vissu. Kaupin
okust þvi meir, sem hækkunin
varð örari. það er óvenjulegt,
að menn kaupi þvi meir af vör-
ufflni, sem hún verður dýrari.
En aðstaða þessara manna var
sú, að isl. krónur arða þeir að
fá. og eftir því sem hún hækk-
aði meira í verði, óx ótti þeirra
við að hún yrði enn dýrari og
þar af leiðandi hugurinn á þvi,
að festa kaup sem fyrst.
■in hliðin veit að seljendum
isi. króna (þeim sem þurftu að
kaupa erl. gjaldeyri). þeir voru
öllum hnútum kunnugir. Þeir
vissu að sjóðir erl. gjaldeyris
voru að safnast hjá bönkunum,
þingi og Búnaðarfjelag íslands
sjái sjer hag i, að gera Skúla
það kleyft, að framkvæma til
fulls þessar rannsóknir sinar og
reyna lækningar sínar.
Annað væri skammarlegt.
Annars þarf nauðsynlega að
koma á fót bjer heima rann-
sóknarstofu, þar sem vinna
mætti að vísindalegum rann-
sóknum, bæði praktiskum og
theoretiskum. Væri Skúli auð-
vitað sjálfkjörinn leiðtogi slíkr-
ar stofnunar, að minsta kosti
ætti að fela honum rannsókn á
matvæium landsmanna, dýratil-
raunir í sambandi við þær o.
fl. og svo kenslu í þessum grein-
um, sem tilfinnanlega vantar
bjer. Fyrir skömmu var smjör-
líki frá bjerlendum verksmiðj-
uin sent til Noregs til rannsókn-
ar og má það teljast vanvirða
að ekki skuli vera hægt að rann-
saka slikt bjer heima.
Leitt er það lika, að islenskir
menn, sem eitthvað vilja vinna
visindalega, skuli þurfa að leita
ntan og þar með gefa erlendum
stofnunum og þjóðum hlutdeitd
í he ðrinum af uppgötvunum
þeim er þeir kunna að gera.
Það er mála sannast að is-
lensku þjóðinni veitir ekki af
að njóta sinna góðu manna og
islenska háskólanum veitir ekki
af sómanum.
Árni Pjetursson.
og að hækkunarmenn rjeðu lög-
um og lofum. þeir átlu þvi vöru,
sem likindi voru til að hækka
myndi í verði, en óhugsaudi að
fjelli i bili. Auðvitað seldu þeir
ekki ísl. krónurnar (keyptu ekki
erl. gjaldeyri). Þannig mynduð-
ust sjóðirnir. Hækkunarmenn
bentu á, að sjóðir erl. gjaldeyris
hefðu valdið hækkun dönsku
og norsku krónanna. Þeir játuðu,
að þar lá »speku!ation« til
grundvallar, en að hjer væri
enginn grunur um slikt. Samt
ljetu þeir þessa sjóði villa sjer
sýn. Sjóðirnir mynduðust af þvi,
að meun trúðu þvi, að ísl. króna
væri að hækka. Höfundar þeirra
trúarbragða voru sjálfir vald-
hafarnir.
Loks stöðvaðist hækkunin.
Þegar í stað minkaði eftirspurnin
eftir krónunni, en framboðið óx.
Trúin breyttist. þetta sjest ber-
ast af inneign bankauna erlendis.
Öll inneign bankanna erlendis
var þegar hækkunin hófst 209
þús. sterlingspund; óx siðan jafnt
og þjett og var þegar hækkunin
hætti 565 þús. puud; minkaði
svo stöðugt og var um nýjár
139 þús. pund; en er nú 20
þús. pund.
Reynslan hefir þá staðfest
þann dóm, að sú hækkun sem
byggist á því einu, að erl. gjald-
eyrir barst örar og fyr að en
venja er, var ónauðsgnleg.
En var hún þá œskileg?
Jeg mun leiða hjá mjer að
svo stöddu að tala nm veröfest-
ingn krónnnnar undir hinu gamla
gullgildi. En bafi krónanhækk-
að svo ört, að af hlýst lægra
verð hennar, en verið hefði, ef
varlegar hefði verið hækkað, þá
er illa farið. Þá hafa sjálfir hækk-
unarmenn færst fjær markinu.
Af áhrifum hækkunarinnar á
hagsmuni manna gælir fyrst
eignatilfæirslunnar milli skuld-
ugra og kröfuhafa. Hún nemur
mörgum miljónum, og er yfir-
leitt órjettlát.
Atvinnurekendur tapa vegna
verðfalls á tímabilinu milli
framleiðsln og afnröasölu.
Hvernig voru þeir undir það
búnir? Mjer cr kunnastur hag-
ur togaraútgerðarinnar. Arður
ársins 1924 gekk hjá llestum til
skuldagreiðslu, vegna undanfar-
inna tapára. Vegna gengishækk-
uDar og lítils aflafengs tapa
ílestir siðasta ár. Á þessu ári
er útlitið geigvænlegt. Innlendur
framleiðslukostnaður hefir sára-
litið minkað. Hann nemur um
60°/« af útgerðarkostnaði. Áætia
roá að aðstaða hvers togara
sje því um 50—70 þús. kr. verri
en síöastl. ár, að eins vegna
gengishækkunar.
þar við bætist verðfall fiskjar
miðað við gull. þess vegna er
líklegt að allir sjávarbændur
stórtapi á þessu ári.
Gengi krónunnar á því ekki
stoð í atvinuulilinu.
það á heldur ekki stoð i stór-
um sjóðum erlends gjaldeyris.
Inneign bankanna erlendis er
um 500 þús. kr. Vjer eigum ó-
útflultar afutðir fyrir um 8000
þús. kr., það verða samtals 8500
þús. kr. Þar frá ber að draga
nokkurn hluta innistæðufjár út-
lendinga hjer í bönkum (3’/j
milj. kr.), um 2500 þús. kr. —
Eítir verða þá 6000 þús. kr.
Fyrri en á miðju ári er ekki
hægt að búast við þvf, að and-
I>ýska hervaldið.
S’töramu eftir síriðslok kaus þýska þingiö nefnd tii þess að rannsaka orsakirnar að hruni ogósigri Pýska-
lands. Svo sem kunnugt er hafa keisarasinnar haldið því fraru, að Þýskaland hafi ekki beöið ósigur fyrir 6-
vinum sinum á vigvöllunum, hcldur beri að leita innan landamæranna að þcim, sem að falli þess voru valdir.
Segja þeir að friðarfortölur jafnaöarmanna og sá uppreisnarhugur, sem þær ólu upp innan hers og flota, haB
verið meginorsök þess, að Pýskaland varð að gefast upp.
Nýlega hefir jafnaðarmannaforinginn Ditlmann tekið eitt höfuðatriði í þessum ákærum til rækilegrar
meðferðar á fundum i rannsóknarnefndinni. Frasögn hans, sem er reist á margra ára víðtækum og nákvæm-
um rannsóknum, hefir í engu
verið hnekt. Varpar hún skörpu
ljósi yfir gjörraeði og harðneskju
þýska het víddsins og yfir hroka
þess gagnvart rikisvaldinu.
Pýsku ílotaforingjarnir hafa m.
a. haldið því fram, að sumarið
1917 hafi verið í undirbúningi
uppreisn floíaháseta, sem hafi
verið undir áhrifum og stjórn
jafnaðarmanna. Pessa ákaeru hef-
iv Dittmann rannsakað til lilýtar
hann hefir lesið öll málsskjöl er
hana snerta og hvergi fundið
neinar sannanir fyrir því, að
nokkrum hásel.a hafi látið sjer
detta í hug að stofna til upp-
reisnar.
1917, eftir að tvísýnt var orð-
ið um hvernig fara myndi fyrir
Pýskalaudi i ófriðnum, hófaftur-
haldsliöið magnaðar fortölur
fyrir þvi, að barist skyldi til
prautar. Var þess krafist, að aldrei yrði gengið að friðarsamningum,
sem ekki fserðu Pjóðverjum mikla landvinninga. Pessar fortölur studdu
flotaforingjarnir at alefli, greiddu fyrir blöðum og bæklingum Iandvinn-
ingamanna meðal hásetanna í flotanum o. s. frv. Pá var það aö flota-
málaráðherrann von Capelle skrifaði keisaralegu flotastjórninni, sagði
að kvartað hefði verið undan þvi i þinginu að hún Ijeti dreifa út póli-
tiskum fiugritum meðal hásetanna og krafðist að slíkt kæmi ekki fyrir
framvegis. Pessu brjefi svaraði bróðir keisarans, Heinrich prins og ad-
míráll, á þá lciö, að hann teldi sig bera ábyrgð á því lyrir keisaranum
cinum, með hvaða móti hann efidi ætljarðarást og keisarahollustu hásetanna i flotanum, og yrði hann því að
neita aö verða við tilmælum fiotamálaráðherrans.
Jafnaðarmðnnum var nú ljóst, aö þeir áttu ekki annars úrkosta, en að reyna lika að útbreiða sinar skoð-
anir innan flotans, cn það Ieiddi til ofsókna á hendur hásetum og loginna ákæra um samsæri og uppreisnar-
hug. Dittmann sannnði með ótal dæmum, að rangsleitni, hótauir og ofbcldi hefði verið rikjandi i rjettarfarinu
við flotann, saklausir meun hefðu bjargað lífi sínu með því að gerast ljúgvitni gegn öðrum saklausum mönn-
um, hásetar sem engar sakargiftir uröu sannaðar á og ek-ert höfðu á sig játað voru dæmdir til lííláts o. s. frv.
Loks skrifaði flotastjórnin flotaraálaráðherranum, kærði jafnaðarmannaflokkinn í þinginu, kvað hann
beita sjer fyrir þvi að spilia aganum i flotanum og heimtaði rjettarrannsókn. Gögn þau, er kærunni fylgdu,
voru Iögð fyrir yfirmálaflutningsmann rikisins, fyrir dómsmálaráðuneylið, innanrikisráðuneytið, hermálaráöu-
neytið, rikiskanslarann og loks sjálfan keisarann En engum þessara aðila leist svo á gögnin sem þau væru til
nokkurs nýtileg. Rikiskanslarinn boöaói formenn flokkanna til fundar viö sig og urðu þeir allir sammála um
— lika foringjar ihaldsmanna, — að ákæra flotastjórnarirmar væri ekki þannig rökstudd að viðlit væri að
sÍDua kröfu hennar um rjettarrannsókn.
Eu nú sneri von Scheer admiráll sjer til keisarans og tókst aö fá samþykki hans tíl rj(:ltarrannsóknar>
Hún stóð i nokkra mánuði, uns málafærslumenu ríkisins urðn að lýsa yfir því, að til einskis væri að halda
henni áfram, ákærurnar á hendur jafuaðarmönuum heCðu bersýnilega við ekkert að styðjast.
Rannsóknir og lýsingar Dittmanns á öllu framferði þýsku flotastjórnarionar uudir slríðslok þykja lítið
auka á veg og virðingu þýska keisaradæmisins — og virðast tilvalið íhugunareíni öllutn þeim, sem telja að
þingræði og þingstjórnir sje orsök og undirrót ailrar þjóðfjelagsspillingar og einræði og hervald eina bót gegn
henni.
von Scheer
virði nýju framleiðslannar komi
tii sögunnar.
Hver er notaþörfin fyrir erl.
gjaldeyri fram að miðjn ári?
Síðasta ár seldu bankarnir
frá 1/s—1/'i erl. gjaldeyri fyrir
um 19 miljónir kr. Ef eftirspurn
verður eins í ár, þurfnm við að
hafa lánstraust erlendis sem
nemur 13 milj. kr. Jeg bendi á
og legg áherslu á það, að ýms-
ar ráðstafanir má gera til að
draga úr notaþörfinni. Tel enn
fremnr liklegt að hún verði
rainni en i fyrra, en jeg hefi
líka slcpt að reikna með þeirri
sölu erl. gjaldeyris, er á þessum
tíma í fyrra fór fram hjá bönk-
um. Hún var þó mikil.
Er nú líklegt að núverandi
gengi krónunnar haldist?
Jeg áiít hana of hátt metna.
Hæstv. fjármálaráðh. hefir í bók
sinni »Lággengi« með ljósum
rökum sýnt, að þótt engu slíkn
væri til að dreifa, myndu allar
líkur til að hún fjelli samt, ein-
göngu sakir áslandsins í at-
vinnulífinu.
Jeg tel ekki rjett að taia um
(á opnum fnndi) hvað eigi að
taka til bragðs.
En þaö segi jeg óhikað, að
óhæfilegt er að löggjafarvaldið
haldi áfram að iþyngja borgur-
unum með háum sköttum til
þess svo að framkvæmdavaldið
geti freistað þess, að halda
krónunui i svo háu verði, að
það eitt nægi til þess, að stiga
atvinnurekendur.
Jeg vil að lokum minna hækk-
unarmenn ó, að það er viður-
urkend vísindaleg staðreynd, að
fáist ekki framleiðslukostnaður,
en þar lelur kaupið mest, færð-
ur niðnr í hlutfalli við gengis-
hækkun, þá verður hækkunin
að eÍDs hagsveifla. Krónan hlýt-
ur þá að falla í sitt fyrra verð,
sem samsvari því kaupgjaldi og
öðrum kostnaði, sem greiddur
er í ísl. krónum.
Kaupgjaldið i landinu er nú
gmist sama eða hœrra en þegar
krónan var 48 gullaurar. Nú er
hún S2 gullaurar.
Af þessu geta menn dregið
sínar ályktanir«.
Fjármálaráðherra og Tryggvi
Þórhallsson töluðu báðir aftur.
Hinn fyrnefndi lýsti sig cin-
dregið andvígan því, að krónan
yrði stýfð.
Að lokinni 1. nsir. var frv.
vísað lil fjárhagsnefndar.
Hjónaband. Ungfrú Póra Sig-
urðardóttir, nppeldisdóttir Páls
Gíslasonar kaupmanns, og Pjetur
Sigurðsson magister voru gefin
saraan síðastl. laugardag.
Ba^kanefndin. Minni hl. (Ben.
Sv.) heíir nú skilað áliti sinn.
Eins og skýrt hefir verið frá,
gat Ben. Sv. ekki átt samleið
með meiri hl. um það, að Lands-
bankinn yiði gerður að seðla-
banka. Vill hann stofna nýjan
seðiabanka, Bíkisbanka íslands.
iárnbrautarmálið. Geir Zocga
vegamálastjóri hefir sent stjórn-
inni all-itarlega greinargerð fyrir
rannsóknum sinum og skoðun-
um á járnbrautarmálinu. Kemst
hann að þeirri niðurstöðu, að
fært sje að ráðast í lagningu
járnbrantar auslur yfir fjall.
Markaðileit. Björn ólafsso
heildsali og Hinrik Oltóson stud.
jur. fóru utan í fyrri vikuíþeim
erindum að leita fyrir sjer um
nýja markaði fyrir fslenska síld.
Mun för þeirra heitið til Pól-
lands, Tjekko-SIovakíu og ef til
vill víðar.
Hjónaefni: Ungfrú Agústa Ing-
ólfsdóttir, dóttir Ingólfs Gísla-
sonar læknis i Borgainesi og
Thor Thors cand. jur., sonur
Thor Jensens forstjóra. — Ungfrú
Unnur Flygenring, dóttir Ágústs
Flygenring forstjóra og Holger
Bahnsen sjóliðsforingi í danska
fiotannm.