Vörður - 05.03.1926, Blaðsíða 1

Riistjóri og ábyrgð-
- arniaöur' \_
Kristján Aibértsoíi
Tt'insötusJS..
tkéS—«
Afgreiðslu- og Inn-
iv heimtumaður '
Ásgek Magnússon
¦lcennarij.'
F* _____—íSÍ
XJtg-ef ancli : IMLiOstjóirii ÍTialclsílolíIií-íÍMis.
IV. ár.
Reykjavik 5. mars 1926.
10. biað.
Sedlafölésiinariiiáliö
1 Ung-verjalancli.
Pó að nefnd sú, setn ungverska þingið kaus til þess að rannsaka
•aeölafölsunarmálið, hafi nú setið á rökstólum á annan mánuð, þá má
heita að henni hafi litlu tekist að bæta við þá vitneskju um málið, sem
fengin var áður en hún tók til starfa. Stjórnin hefir frá upphafi reynt að
hylma|yfir með sðkudólgunum og
hindra uppljóstrun málavaxta, en
fylgifiskar hennar eru i meiri hluta
í rannsóknarnefndinni og ráða að-
feröum hennar. Frakkar fengu þvi
að vísu framgengt, að fulltrúar
frönsku lögreglunnar og franska
þjóohankans fengju að vera við-
staddir allar yfirheyrslur, en hins
vegar hefir þeim verið hagað svo,
að sem minst nýtt gæti komið
fram — og tvisvar hafa hraðritaðir
vitnisburðir, sem of hreinskilnir
íiafa þótt, horfið úr vörslum nefnd-
arinnar.
Pó hefir ekki tekist að koma í
veg fyrir, að sannað yrði á nokkra
af ráðherrunum, að þeir hafi vitað
'jib seðlafölsunina alllöngu áður en
hnn varð almenningi kunn, og ekk-
ert gert til þess, að málið yrði
rannsakað eða tiltækið heft, For-
sætisráðherrann Bethlen greifi hefir
oröið að játa, að hann hafi vitað
um fölsunina í nóvember í vetur
og þá falið Nadassy lögreglustjóra
aö rannsaka máliö — en hann var
sem kunnugt er einn af höfuðfor-
göngumönnum fyrirtækisins. Bet-
hlen neitar að hafa vitað um þátt-
töku hans, en hins vegar vissi hann
aö Nadassy hafði fyrir þrem áruni
verið viðriðinn fölsun tjekkneskra
hvort hann hefði
Bethlen greifi.
seðla. Pegar Bethlen var spurður
aldrei siðan i nóv. grenslast eftir þvi, hvað rannsókn
Nadassy's liði, þá svarað hann að hann hefði haft svo mörgu öðru að
sinna, að hann hefði ekki komist til þess aö hafa frekari afskifti af föls-
unarmálinu. Eftir að hann haföi gert þessar játningar á fundi rannsókn-
arnefndarinnar, fór hann í leikhús um kvöldið.
Næstu dagana kröfðust blððin og andstæðingar hans á þingi, að hann
íseri frá þegar i stað. Fulltrúar atvinnuveganna og fjármálanua krðfðust
þess líka, því að allir erlendir bankar, sem um þessar mundir voru að
semja um láu til Ungverjalands, slitu þegar i stað samningum eftir þennan
framburð forsætisráðherrans. En hann situr enn fastur i sessi með þing-
meirihluta að baki sjer. Má af þvi marka gjörspiHingu. valdaflokksins
i Ungverjalandi.
Pá hefir Rakovskg innanrikisráðherra játað, að hafa vitað um fölsun-
ina snemma i haust og ekkert gert til þess að stöðva hana. Þegar hann
var aðspurður hvort honura fyndist hann geta verið ráðherra áfram eft-
ir þessa iátningu, þá svaraði hann: Mjer er það löngu ljóst, að jeg á að
fara frá. 28. des. baðst jeg lausnar frá embætti mínu, en Bethlen neitaði
aö veita mjer hana.
Rakovsky hefir líka játað að hafa hjálpað sökudólgunum eftir að
komist hafði upp um glæp þeirra. 4. jan. kl. 10 fyrir hádegi var það
samþykt á ráðuneytisfundi aó láta taka Windischgrátz fursta fastan. Pess-
ari ákvörðun var ekki framfylgt fyr en síðari hluta dags. Kl. 2 óku þeir
Rakovsky og Nadassy i innanríkisráðherrabílnum til Windíschgraiz og
iöluðust þeir við í 2 stundir. Rakovsky afsakaði sig meö því, aö Nadassy
hefði tjáð sjer. að hann vildi tala við Windischgiálz til þess að wljetta á
saravisku sinni«. (Hakovsky virðist yfirleitt vera tremur grannvitur mað-
ur, eða gera sjer far um að látast vera það, þegar hann er yfirheyrður).
Auðvitað blandast engum hugur um, hvað seðlafalsararnir tveir hafa tal-
að samau um síðustu klukkustundirnar áður en þeir voru teknir fastir
— hvaða skjölum og skilrikjum þyrfti að glata, meðan tími ynnist til,
hvernig þeir ættu að haga sjer fyrir rjetti o. s. frv.
I upphafl bjuggust margir við að Horthy rikisstjóri myndi vera flækt-
or viö málið, en enu hefir ekkert frarnkomið sem bendi til þess. Pó er
siður en svo að hann sje ekki enn grunaður um að hafa verið i vitorði
með glæpamönnunum. Nadassy var einn af nánustu trúnaðarvinum Hort-
hys, sem reyndi fram á síðustu stundu að forða honum frá fangelsi. Og
meðal þeirra, sem mjög eru riðnir við seðlafölsunarmálið, eru sonui'
Horhty's, mágur hans og bróðursonur.
Yfirleitt er það löngu sannað, að seðlafalsararnir unnu í samráði viö
fjölmarga hátt setta valdamenn, að markmið þeirra var að útvega fje til
þess að gera Ungverjaland að konungdæmi og hefja síðan landvinninga-
stríð gegn nábúunum. Ber að vona að seðlafölsunarmálið leiði til þess,
að steypt verði úr stóli valdhöfum, sem að sliku stefna.
Lagaprófl hafa lokið hjer á
háskólarjum Thor Thors með
I. einkunn, 145V3 stigs, Gísli
Bjarnason frá Steinnesi með I.
einkunn, 134 stigum, Adolf Bergs-
son með II. einkunn beiri, 78%
stigs og Alfons Jónsson með II.
einkunn 67% stigs. Þeir Tnor
Thors og Gísli Bjarnason hafa
lokið laganáminu á 3l/a ári. —
Thor Thors hefir hlotið hæsta
lagapróf sem tekið heíir verið
á Háskóla ísiands.
G-engismálið
fyrir Alþingi.
Svo sem frá hefir verið skýrt
hjer i blaðinu, hefir Trgggvi
Pórhallsson flutt frv. um fest-
ingu á verðgildi krónunnar. Skal
gengisnefnd láta fram fara rann-
sókn á því, hvert sje »hið raun-
verulega verðgildi peninganna i
viðskiftum innanlandscc og þvi
næst »innan hæfilegs tima, færa
verð krónunnar til samræmis
við niðurstöðu þeirrarrannsókn-
ar«. Þegar krónan hefir náð þessu
gengi, »má hámark verðsveifl-
unnar upp á við aldrei verða
meira en 27a% og niður á við
aldrei meira en 272%. Tap það
er bankarnir kunna að biða af
kaupum og sölu erlendra pen-
inga eftir hinu skráða gengi,
skal að % hlutum greiða úr
rikissjóði.
Frumv. þetta kom til fyrstu
umr. í Nd. 26. f. m. og 1. þ.
mán.
Tryggvi Þórhallsson
fylgdi því úr hlaði með langri
ræðu og talaði mjög á sömu
lund og hann hefir áður ritað
um gengismálið i Tímann, kvað
alla atvinnurekendur til sjávar
og sveita hafa beðið hið mesta
tjón af hinni öru gengishækk-
un á síðasta ári og myndi hún
einnig eiga eftir að koma verka-
lýðnum í koll, þár sem af henni
hlytust kaupdeilur og atvinnu-
leysi. Væri ijú mál til komið
að festa verðtgildi krónunnar,
og að miða þ\að við sannvirði
hennar. Biýndi\hann fyrirþing-
mönnum að láta ekki stjórnast
af flokksfylgi í jjessu máli, til
þess væri það of a\varlegt og ó-
heppiieg lausn þess of hættuleg
ölluin fjárhag þjóðarinnar.
Næstur tók tii máls
Jón I'orláksson fjárraálaráðh.
Hóf hann ræðu sina á yfirliti
yfir gengishækkunina á siðastl.
ári. Að undanfarinni örri hækk-
un krónunnar fjell sterlings-
pundið í 26,25 kr. í maí. íjúní
tók danska krónan að stíga
mjög ört og hækkaði gengi
hennar á fáum mánuðum úr
70% gullgildis í 91°/o.
»Hækkun dönsku kjónannar
var svo mikil í sumar, að hún
komst 30% yfir íslenska krónu.
Og i lok ágústmánaðar tjáði
stjórn Landsbankans sig ekki
geta keypt sterl pd. fyrir kr. 26
eins og verið hafði. íslandsbanki
keypli þó enn á óbreyttu gengi
í nokkra daga, en siðan fjell
sterl.pd. í 25 kr. og svo áfram
niður í 22,75 hinn 14 sept., og
úr því hægt til okt. loka í nú-
verandi gengi, 22,15.
Framboð á erlendum gjald-
eyri var bjer óvenjulega mikið.
Erlendir menn byrgðu sig upp
með íslenskan gjaldeyri. —
Framboði þessu var svarað með
því að lækka tilboð um kaup á
hinum erl. gjaldeyri.
Svo mikið streymdi hjer inn
í bankana af erl. gjaldeyri, að
innieign erl. manna hjer i bönk-
um komst upp i nál. 100 kr. á
hvert mannsbarn i landinu. Þeg-
ar Þjóðbankinn danski lækkaði
tilboð sin um kaup á erl. gjald-
eyri, og gafst upp við að halda
genginu i skefjum, þá var það
vegna framboðs á erlendum
gjaldeyri, sem eftir á sýndi sig
að vera fyrir neðan 50 kr. á
hvert mannsbarn í landinu.
Þegar Ríkisbankinn norski
gafst upp við að hamla á móti
örri gengishækkun, voru erl.
inneignir þar í bönkum ekki
nálægt því eins mikiar og hjer
í haust, að tiltölu við fólksfjðlda
landsins. Hvorugur þessara banka
þorði að leggja út í það fjár-
hættuspil, að kaupa hinn erlenda
gjaldeyri óbreyttu verði þegar
framboðið ókst, þó aðstreymið
væri tiltölulnga minna en hjer.
Ef framboð erl. gjaldeyris er
mikið, þá hafa þjóðbankarnir
eigi sjeð annað i'ært en svara
framboði með lækkandi kaup-
tilboðum. Því gagnvart erl.
pjaldeyri er ekki hægt að hafa
þá aðferð, að kaupa upp alt
sem býðst, til þess að halda
verðinu í skorðum.
Sje haldið áfram að kaupa, og
eigi reynt, með lækkandi kaup-
tilboðum, að draga úr framboði,
er hætt við þvi, að innstæður
eil. manna verði svo miklar, að
eigi sje hægt að sporna við
verðfalli krónunnar, þegar aftur
á að skila innstæðunum.
Hið erlenda fje rennur að
einhverju leyli út meðal lands-
manna, ef það hefir langa við-
dvöl, og verður bundið í alskon-
ar atvinnufyrirtækjum. En öllu
þessu fje verður að kippa burt,
þegar hinir erl. menn taka það
tii sin aftur.
í því sem öðru erum við
sömu viðskiftalögum háðir sem
aðrir«.
Því næst veik fjáimálaráð-
herra að afstöðu stjórnarinnar
i gengismálinu:
»Háttv. flutnm. vildi ekki víta
sijórnina i ræðu sinni. En hann
gerir það því rækilegar í grein-
argerðinni við frumvarp sitt.
Par kemst hann svo að orði,
að hann vilji ekki áfella stjórn
Landsbankans fyrir það, að
hún neitaði að kaupa sterl.pd.
i haust óbreyttu verði, og um
þetta er jeg honum samdóma.
En samt sem áður fer hann
mjög hörðum orðum um það,
að gengi isl. krónu hafi hækkað.
Segir hann þá ráðstöfun hafa
verið alt í senn, »óviturlega«,
»óþarfa« og »órjettmæta«, og
beinir þá öllum ásökunum sín-
um til landsstjórnarinnar.
Lög þau, sem hjer ber eftir
að fara, eru lögin um gengis-
skráningu og gjaldeyrisverslun,
frá 1924 og frá 1925.
Með lögunum frá 1924 var
sú skylda lögð á gengisnefnd,
að gera tiilögur til stjórnarinn-
ar um ráðstafanir, er miða að
þvf að festa eða hœkka gengið.
Þá þorðu menn ekki að gera
hærri kröfur en þær, að sporna
við því, að eigi lækkaði gengið
úr því sem var, en hækkun
þótti æskileg. Á þingi 1925 var
orðalaginu breytt, þannig, að
ráðstafanir eiga að miða að því,
að festa gengið og stuðla að
varlegri hœkkun krónunnar.
Sú skipun var gerð til gengis-
nefndar, að hún sendi lands-
stjórninni tillögur í málinu. Var
það skynsamlega ráðið, að haga
því svo, að tillögurnar yrðu
ræddar í tveim stöðum, fyrst
hjá nefndinni, siðan hjá lands-
stjórn.
En hvaða tillögur hefir stjórn-
in svo fengið frá gengisnefnd?
Hún hefir að eins eina tiilögn
fengið, og hana frá einum
nefndarmanni þó.
Tillaga þessi fór fram á, að
ölium tilboðum um erl. gjald-
eyri yrði svarað með kauptil-
boði á kr. 24,00 steri.pd.
Lagði nefndarmaðurinn til,
að ábyrgð þeirri, er af þessn
leiddi, yrði okelt á ríkissjóö.
En þingið hafði á engan hátt
skilið stjórninni eftir neina
heimild til þess að gera þær
ráðstafanir.
Ömögulegt er að meta það,
hvílíkar afleiðingar það hefði
haft fyrir rikissjóðinn, ef á hann
hefði verið skelt ábyrgðinni á
kaupum erl. gjaldeyris á ein-
hverju tilteknu íöstu verði, hvort
sem var 24 kr. pundið eða
hærra.
Jeg fyrir mitt leyti lít svo á,
að slíkt hefði eigi getað komið
til mála. Ef haldið hefði verið
áfram að kaupa hinn erlenda
gjaldeyri ákveðnu verði, þá var
ekkert liklegra en verð íslensku
krónunnar fjelli, er frá liði, og
alt kæmist hjer í sömu óreiðu
og 1920, vegna örðugleikanna
sem á þvi er, að losa hið erl.
fje, þegar þess er krafist.
Að taka slíka abyrgð á ríkis-
sjóð, hefði verið hið mesta brot
sem hugsast gat, á hinum yfir-
lýsta þingvilja um festingu og
varlega hækkun.
Flutniugsmaður Tr. P. ámælir
landsstjórninni fyrir það, að
hún hafi eigi framfylgt vilja
þingsins um hægfara hækkun
gengisins. En hann tekur um
leið alt ómak af mjer að bera
blak af stjórninni fyrir þetta.