Vörður


Vörður - 05.03.1926, Síða 3

Vörður - 05.03.1926, Síða 3
T ö R Ð U R 3 »Háttv. flutningsm. hefir gelið MÍn sjerstaklega i greinargerð 4rv. og framsögu. í*ótt skýrsla hans um mína afstöðn til máls- ins sje ekki alveg rjett, þá hirði ieg ekki að sinni að leiðrjetta hana. Það er rjett, að jeg tjáði mig á hverjum tíma mótfallinn þeirri hækkun á krónunni, er gengisnefndin ákvað. Og skal jeg nú gera grein fyrir atkvæði ffllDB. Stefna síðasta Alþingis í gengis- nálinu var sú, að »festa gengí isL krónu eða stuðla að var- legri hækkun hennar«. Samkv. þvi taldi jeg skyldu mina, að spyrja í hverl skifti er ný hækk- un stóð fyrir dyrum: Er þetta naaðsynlegt? Aðal-ástæða bækkunarmanna var: Mikið framboð erl. gjald- eyrÍB, og sú hætta, er bönkunum stafaði af þeim kaupum. Þegar í upphafi mótmælti jeg þvi, að um verulega áhættu væri að ræða. Jeg benti á, að út- lendingar befðu keypt mikið af fiski. Verðið var ákveðið i isl. krónum og gjalddagi löngu eftir samningsdag. Hækkun norsku og dönsku krónunnar leiddi at- hygli þeirra að því, að eins gæti farið um ísl. krónuna. Pá byrj- uð« þeir að kaupa hana. Svo fór hún aö hækka. Grun- urinn varð að vissu. Kaupin okust þvi meir, sem hækkunin varð örari. það er óvenjulegt, að menn kaupi þvi meir af vör- ufflni, sem hún verður dýrari. En aðstaða þessara manna var sú, að isl. krónur arða þeir að fá. og eftir því sem hún hækk- aði meira í verði, óx ótti þeirra við að hún yrði enn dýrari og þar af leiðandi hugurinn á þvi, að festa kaup sem fyrst. ■in hliðin veit að seljendum isi. króna (þeim sem þurftu að kaupa erl. gjaldeyri). þeir voru öllum hnútum kunnugir. Þeir vissu að sjóðir erl. gjaldeyris voru að safnast hjá bönkunum, þingi og Búnaðarfjelag íslands sjái sjer hag i, að gera Skúla það kleyft, að framkvæma til fulls þessar rannsóknir sinar og reyna lækningar sínar. Annað væri skammarlegt. Annars þarf nauðsynlega að koma á fót bjer heima rann- sóknarstofu, þar sem vinna mætti að vísindalegum rann- sóknum, bæði praktiskum og theoretiskum. Væri Skúli auð- vitað sjálfkjörinn leiðtogi slíkr- ar stofnunar, að minsta kosti ætti að fela honum rannsókn á matvæium landsmanna, dýratil- raunir í sambandi við þær o. fl. og svo kenslu í þessum grein- um, sem tilfinnanlega vantar bjer. Fyrir skömmu var smjör- líki frá bjerlendum verksmiðj- uin sent til Noregs til rannsókn- ar og má það teljast vanvirða að ekki skuli vera hægt að rann- saka slikt bjer heima. Leitt er það lika, að islenskir menn, sem eitthvað vilja vinna visindalega, skuli þurfa að leita ntan og þar með gefa erlendum stofnunum og þjóðum hlutdeitd í he ðrinum af uppgötvunum þeim er þeir kunna að gera. Það er mála sannast að is- lensku þjóðinni veitir ekki af að njóta sinna góðu manna og islenska háskólanum veitir ekki af sómanum. Árni Pjetursson. og að hækkunarmenn rjeðu lög- um og lofum. þeir átlu þvi vöru, sem likindi voru til að hækka myndi í verði, en óhugsaudi að fjelli i bili. Auðvitað seldu þeir ekki ísl. krónurnar (keyptu ekki erl. gjaldeyri). Þannig mynduð- ust sjóðirnir. Hækkunarmenn bentu á, að sjóðir erl. gjaldeyris hefðu valdið hækkun dönsku og norsku krónanna. Þeir játuðu, að þar lá »speku!ation« til grundvallar, en að hjer væri enginn grunur um slikt. Samt ljetu þeir þessa sjóði villa sjer sýn. Sjóðirnir mynduðust af þvi, að meun trúðu þvi, að ísl. króna væri að hækka. Höfundar þeirra trúarbragða voru sjálfir vald- hafarnir. Loks stöðvaðist hækkunin. Þegar í stað minkaði eftirspurnin eftir krónunni, en framboðið óx. Trúin breyttist. þetta sjest ber- ast af inneign bankauna erlendis. Öll inneign bankanna erlendis var þegar hækkunin hófst 209 þús. sterlingspund; óx siðan jafnt og þjett og var þegar hækkunin hætti 565 þús. puud; minkaði svo stöðugt og var um nýjár 139 þús. pund; en er nú 20 þús. pund. Reynslan hefir þá staðfest þann dóm, að sú hækkun sem byggist á því einu, að erl. gjald- eyrir barst örar og fyr að en venja er, var ónauðsgnleg. En var hún þá œskileg? Jeg mun leiða hjá mjer að svo stöddu að tala nm veröfest- ingn krónnnnar undir hinu gamla gullgildi. En bafi krónanhækk- að svo ört, að af hlýst lægra verð hennar, en verið hefði, ef varlegar hefði verið hækkað, þá er illa farið. Þá hafa sjálfir hækk- unarmenn færst fjær markinu. Af áhrifum hækkunarinnar á hagsmuni manna gælir fyrst eignatilfæirslunnar milli skuld- ugra og kröfuhafa. Hún nemur mörgum miljónum, og er yfir- leitt órjettlát. Atvinnurekendur tapa vegna verðfalls á tímabilinu milli framleiðsln og afnröasölu. Hvernig voru þeir undir það búnir? Mjer cr kunnastur hag- ur togaraútgerðarinnar. Arður ársins 1924 gekk hjá llestum til skuldagreiðslu, vegna undanfar- inna tapára. Vegna gengishækk- uDar og lítils aflafengs tapa ílestir siðasta ár. Á þessu ári er útlitið geigvænlegt. Innlendur framleiðslukostnaður hefir sára- litið minkað. Hann nemur um 60°/« af útgerðarkostnaði. Áætia roá að aðstaða hvers togara sje því um 50—70 þús. kr. verri en síöastl. ár, að eins vegna gengishækkunar. þar við bætist verðfall fiskjar miðað við gull. þess vegna er líklegt að allir sjávarbændur stórtapi á þessu ári. Gengi krónunnar á því ekki stoð í atvinuulilinu. það á heldur ekki stoð i stór- um sjóðum erlends gjaldeyris. Inneign bankanna erlendis er um 500 þús. kr. Vjer eigum ó- útflultar afutðir fyrir um 8000 þús. kr., það verða samtals 8500 þús. kr. Þar frá ber að draga nokkurn hluta innistæðufjár út- lendinga hjer í bönkum (3’/j milj. kr.), um 2500 þús. kr. — Eítir verða þá 6000 þús. kr. Fyrri en á miðju ári er ekki hægt að búast við þvf, að and- I>ýska hervaldið. S’töramu eftir síriðslok kaus þýska þingiö nefnd tii þess að rannsaka orsakirnar að hruni ogósigri Pýska- lands. Svo sem kunnugt er hafa keisarasinnar haldið því fraru, að Þýskaland hafi ekki beöið ósigur fyrir 6- vinum sinum á vigvöllunum, hcldur beri að leita innan landamæranna að þcim, sem að falli þess voru valdir. Segja þeir að friðarfortölur jafnaöarmanna og sá uppreisnarhugur, sem þær ólu upp innan hers og flota, haB verið meginorsök þess, að Pýskaland varð að gefast upp. Nýlega hefir jafnaðarmannaforinginn Ditlmann tekið eitt höfuðatriði í þessum ákærum til rækilegrar meðferðar á fundum i rannsóknarnefndinni. Frasögn hans, sem er reist á margra ára víðtækum og nákvæm- um rannsóknum, hefir í engu verið hnekt. Varpar hún skörpu ljósi yfir gjörraeði og harðneskju þýska het víddsins og yfir hroka þess gagnvart rikisvaldinu. Pýsku ílotaforingjarnir hafa m. a. haldið því fram, að sumarið 1917 hafi verið í undirbúningi uppreisn floíaháseta, sem hafi verið undir áhrifum og stjórn jafnaðarmanna. Pessa ákaeru hef- iv Dittmann rannsakað til lilýtar hann hefir lesið öll málsskjöl er hana snerta og hvergi fundið neinar sannanir fyrir því, að nokkrum hásel.a hafi látið sjer detta í hug að stofna til upp- reisnar. 1917, eftir að tvísýnt var orð- ið um hvernig fara myndi fyrir Pýskalaudi i ófriðnum, hófaftur- haldsliöið magnaðar fortölur fyrir þvi, að barist skyldi til prautar. Var þess krafist, að aldrei yrði gengið að friðarsamningum, sem ekki fserðu Pjóðverjum mikla landvinninga. Pessar fortölur studdu flotaforingjarnir at alefli, greiddu fyrir blöðum og bæklingum Iandvinn- ingamanna meðal hásetanna í flotanum o. s. frv. Pá var það aö flota- málaráðherrann von Capelle skrifaði keisaralegu flotastjórninni, sagði að kvartað hefði verið undan þvi i þinginu að hún Ijeti dreifa út póli- tiskum fiugritum meðal hásetanna og krafðist að slíkt kæmi ekki fyrir framvegis. Pessu brjefi svaraði bróðir keisarans, Heinrich prins og ad- míráll, á þá lciö, að hann teldi sig bera ábyrgð á því lyrir keisaranum cinum, með hvaða móti hann efidi ætljarðarást og keisarahollustu hásetanna i flotanum, og yrði hann því að neita aö verða við tilmælum fiotamálaráðherrans. Jafnaðarmðnnum var nú ljóst, aö þeir áttu ekki annars úrkosta, en að reyna lika að útbreiða sinar skoð- anir innan flotans, cn það Ieiddi til ofsókna á hendur hásetum og loginna ákæra um samsæri og uppreisnar- hug. Dittmann sannnði með ótal dæmum, að rangsleitni, hótauir og ofbcldi hefði verið rikjandi i rjettarfarinu við flotann, saklausir meun hefðu bjargað lífi sínu með því að gerast ljúgvitni gegn öðrum saklausum mönn- um, hásetar sem engar sakargiftir uröu sannaðar á og ek-ert höfðu á sig játað voru dæmdir til lííláts o. s. frv. Loks skrifaði flotastjórnin flotaraálaráðherranum, kærði jafnaðarmannaflokkinn í þinginu, kvað hann beita sjer fyrir þvi að spilia aganum i flotanum og heimtaði rjettarrannsókn. Gögn þau, er kærunni fylgdu, voru Iögð fyrir yfirmálaflutningsmann rikisins, fyrir dómsmálaráðuneylið, innanrikisráðuneytið, hermálaráöu- neytið, rikiskanslarann og loks sjálfan keisarann En engum þessara aðila leist svo á gögnin sem þau væru til nokkurs nýtileg. Rikiskanslarinn boöaói formenn flokkanna til fundar viö sig og urðu þeir allir sammála um — lika foringjar ihaldsmanna, — að ákæra flotastjórnarirmar væri ekki þannig rökstudd að viðlit væri að sÍDua kröfu hennar um rjettarrannsókn. Eu nú sneri von Scheer admiráll sjer til keisarans og tókst aö fá samþykki hans tíl rj(:ltarrannsóknar> Hún stóð i nokkra mánuði, uns málafærslumenu ríkisins urðn að lýsa yfir því, að til einskis væri að halda henni áfram, ákærurnar á hendur jafuaðarmönuum heCðu bersýnilega við ekkert að styðjast. Rannsóknir og lýsingar Dittmanns á öllu framferði þýsku flotastjórnarionar uudir slríðslok þykja lítið auka á veg og virðingu þýska keisaradæmisins — og virðast tilvalið íhugunareíni öllutn þeim, sem telja að þingræði og þingstjórnir sje orsök og undirrót ailrar þjóðfjelagsspillingar og einræði og hervald eina bót gegn henni. von Scheer virði nýju framleiðslannar komi tii sögunnar. Hver er notaþörfin fyrir erl. gjaldeyri fram að miðjn ári? Síðasta ár seldu bankarnir frá 1/s—1/'i erl. gjaldeyri fyrir um 19 miljónir kr. Ef eftirspurn verður eins í ár, þurfnm við að hafa lánstraust erlendis sem nemur 13 milj. kr. Jeg bendi á og legg áherslu á það, að ýms- ar ráðstafanir má gera til að draga úr notaþörfinni. Tel enn fremnr liklegt að hún verði rainni en i fyrra, en jeg hefi líka slcpt að reikna með þeirri sölu erl. gjaldeyris, er á þessum tíma í fyrra fór fram hjá bönk- um. Hún var þó mikil. Er nú líklegt að núverandi gengi krónunnar haldist? Jeg áiít hana of hátt metna. Hæstv. fjármálaráðh. hefir í bók sinni »Lággengi« með ljósum rökum sýnt, að þótt engu slíkn væri til að dreifa, myndu allar líkur til að hún fjelli samt, ein- göngu sakir áslandsins í at- vinnulífinu. Jeg tel ekki rjett að taia um (á opnum fnndi) hvað eigi að taka til bragðs. En þaö segi jeg óhikað, að óhæfilegt er að löggjafarvaldið haldi áfram að iþyngja borgur- unum með háum sköttum til þess svo að framkvæmdavaldið geti freistað þess, að halda krónunui i svo háu verði, að það eitt nægi til þess, að stiga atvinnurekendur. Jeg vil að lokum minna hækk- unarmenn ó, að það er viður- urkend vísindaleg staðreynd, að fáist ekki framleiðslukostnaður, en þar lelur kaupið mest, færð- ur niðnr í hlutfalli við gengis- hækkun, þá verður hækkunin að eÍDs hagsveifla. Krónan hlýt- ur þá að falla í sitt fyrra verð, sem samsvari því kaupgjaldi og öðrum kostnaði, sem greiddur er í ísl. krónum. Kaupgjaldið i landinu er nú gmist sama eða hœrra en þegar krónan var 48 gullaurar. Nú er hún S2 gullaurar. Af þessu geta menn dregið sínar ályktanir«. Fjármálaráðherra og Tryggvi Þórhallsson töluðu báðir aftur. Hinn fyrnefndi lýsti sig cin- dregið andvígan því, að krónan yrði stýfð. Að lokinni 1. nsir. var frv. vísað lil fjárhagsnefndar. Hjónaband. Ungfrú Póra Sig- urðardóttir, nppeldisdóttir Páls Gíslasonar kaupmanns, og Pjetur Sigurðsson magister voru gefin saraan síðastl. laugardag. Ba^kanefndin. Minni hl. (Ben. Sv.) heíir nú skilað áliti sinn. Eins og skýrt hefir verið frá, gat Ben. Sv. ekki átt samleið með meiri hl. um það, að Lands- bankinn yiði gerður að seðla- banka. Vill hann stofna nýjan seðiabanka, Bíkisbanka íslands. iárnbrautarmálið. Geir Zocga vegamálastjóri hefir sent stjórn- inni all-itarlega greinargerð fyrir rannsóknum sinum og skoðun- um á járnbrautarmálinu. Kemst hann að þeirri niðurstöðu, að fært sje að ráðast í lagningu járnbrantar auslur yfir fjall. Markaðileit. Björn ólafsso heildsali og Hinrik Oltóson stud. jur. fóru utan í fyrri vikuíþeim erindum að leita fyrir sjer um nýja markaði fyrir fslenska síld. Mun för þeirra heitið til Pól- lands, Tjekko-SIovakíu og ef til vill víðar. Hjónaefni: Ungfrú Agústa Ing- ólfsdóttir, dóttir Ingólfs Gísla- sonar læknis i Borgainesi og Thor Thors cand. jur., sonur Thor Jensens forstjóra. — Ungfrú Unnur Flygenring, dóttir Ágústs Flygenring forstjóra og Holger Bahnsen sjóliðsforingi í danska fiotannm.

x

Vörður

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Vörður
https://timarit.is/publication/375

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.