Vörður - 20.11.1926, Side 3

V Ö R Ð U R
3
helmingur landsmanna, sem
eflir er, aðeins rúmlega 5%
skattsins, cða einn tntiugasta
hluta.
'Jeg hefi sagt, að báða hina al-
varlegu fjárhagslegu galla, sem
á skattinum eru, mætti rekja til
sömu orsaka. Það er nú ofur
skiljanlegt, að tekjur þær, er
skatturinn færir ríkissjóði sjeu
ekki miklar, þar sem hann að
mestu leyti hvílir aðeins á nokkr-
um hluta landsmanna. Og hitt
er Ijóst, að hann hlýtur að verða
mjög mismunandi frá ári til árs,
þar sem hann hvilir nær ein-
göngu á bæjunum og þá höfuð-
þunginn á aðalatvinnuvegi
þeirra, sjávarútveginum, cn það
er vitanlegt að svo mikil ára-
skifti eru á afkomu hans, að fá-
dæinum sætir.
En þá er einnig sýnt, að á
skattinum er enn einn galli og
hann siðferðislegur. Þessi mein-
bugur skattsins er fyrir það al-
variegri, að eftir kenningunni á
hann að fara ailra skatta næst
því, að vera í rjettu hlutfalli við
gjaldþol manna. Skatturinn er
ranglátur, kemur misjafnlega
hart niður. Og af þessu leiðir
aftur að skatturinn gefur minna
af sjer í bæjunum og Reykjavík
en ella myndi, þó að ekki sjeu
eins mikil brögð að skattsvik-
um þar og til sveita. Því að þeg-
ar mönnum finst að þeir greiði
hhitfallslega of mikið, ef þeir
greiða það sem þeim ber eftir
hókstaf laganna, þá eykur það
að miklum mun þá lmeigð til að
draga undan skatti, sem fyrir
kann að vera. En Svartipjetur
lendir á launþegum í bæjunum,
sein ekki geta dregið undan.
En hvernig á að ráða bót á
þessu? Jeg hygg að þó það hafi
verið of fljótráðið að taka hjer
upp nýtísku tekju- og eigna-
skatt, þá sje þó nú of seint að
snúa aftur á þeirri braut, af því
huga hvernig henni er farið og
hvað hún aðhefst. Hún gefur
mönnum undir fótinn og laðar
þá með augunum. Og menn
grípa við. Og þegar hún svo finn-
ur, nð hún er komin í fangið á
manninum, lætur hún augun
aftur. Það er merki þess, að hún
sje búin að sleppa sjer. Það er
merkið, scm hún gefur ma^inin-
iim, það þýðir: „Verðu nú blind-
ur, jeg er orðin blind“.
Og faðirinn heldur áfram að
skýra örlög sín, sem eigi að
verða efni leiksins:
„í þessu er sorgarleikurinn
að minum dómi fólginn; í þeirri
vilund minni að hver einstakur
bkkar — — er ekki svo----------
þykist vera „einn“, en er þó i
raun rjettri,, hundrað “, já, jeg
held jeg inegi segja „þúsund“ —-
-— það er að segja, eins mörgum
sinnum „einn“ eins og eru marg-
ir eðlismöguleikar í okkur. Með
tilliti til eins er hann einn, með
tilliti til annars er hann annar
— og mjög ólíkir sin á milli. Og
eftir sein áður heldur hann
ilauðahaldi í þann liugarburð, að
hann sje samur við alt, það er
að segja sá „einn“, sem við þykj-
wmst vera í öllu, sem við gjör-
wm. En í rauninni er þetta al-
veg rangt. Við sjáum það fljótt
ef okkur alt í einu af slysni er
bægt frá og varnað að koma ein-
hverri af athöfnum okkar í fram-
að þróunin stefnir ótvírætt í þá
átt, að slíkur skattur verði
mögulegur hjer eins og annars-
staðar. En hitt er engu síður
víst, að ekki má una í aðgerða-
leysiVið þá stórfeldu galla, sem
nú eru á skattinum.
Fyrir utan þann höfuðgalla
skattsins, sem jeg hefi nefnt og
veldur óviðunandi framtali,
koma fleiri annmarkar til greina,
sem ofþyngja kaupstaðarbúum
hlutfallslega. Ef við hugsum
okkur tvær fjolskyldur, aðra
í sveit og hina í kaupstað, sem
ekkert leggi upp, hafi nákvæm-
lega sömu neyslu og telji síðan
báðar rjett fram, þá myndi heim-
ilisfaðirinn í kaupstaðnum þó
verða að greiða mun hærri tekju-
skatt en hóndinn, vegna þess hve
útsöluverðið í kaupstöðu^tum er
miklu hærra en verð það, er
framleiðandinn reiknar sjer og
gæti selt fyrir ýmsar helstu lífs-
nauðsynjar sínar. Enn má benda
á það, að þar sem í sveitum má
draga frá skattskyldum tekjum,
kaup og annan kostnað við hjúa-
hald, þó það að nokkru leyti ætti
að teljast undir neyslulið heim-
ilisins, þá er slíkt ekki leyft í
kaupstöðum. Fleira mætti nefna
af þessu tagi, sem ýmist liggur í
hlutarins eðli, eða leiðir af reglu-
gjörðinni um tekju- og eigna-
skattinn, en þó skal hjer nú
staðar numið.
Að nokkru leyli má nú vafa-
laust ráða bót á þessum göllum
með hreytingum á lögum og
reglugjörð. Mismunandi verðlag
og framfærslukostnað má t. d.
að einhverju Ievli jafna upp með
því að hafa skattfrjálsu upp-
hæðina og frádrátt vegna barna
hærri í kaupstöðunum en úti um
landið1). Og með ýmsum breyt-
i--------
1) í Danmörku eru t. d. þessar
uppliæðir liæðstar í Kaupmannahöfn
kvæmd. Þá finnum við, að jeg
held, að alt eðli vort var ekki
við þetta verk riðið, og að það
væri blóðug rangsleitni að dæma
okkur eftir því einu, halda okk-
ur í gapastokknum langa æfi, al-
veg eins og æfi okkar væri öll
saman komin í þessu eina at-
viki“.
Þcssi sálarfræði höfundarins
er engan vegin ný, en sett fram
af skarpleik og andríki. Marg-
lyndi manna og öll sú smán og
ógæfa, sem af því hlýst, hvað
upp kemst um einn og einn, en
ekki fjöldann, er höfuðyrkis-
efni í nýrri bókmentun. Fyrir
löngu hafa skáldin lýst því, hve
mikil víðátta er milli hins æðsta
og Iægsta í sömu mannssál.
Shakespear lætur Hamlet, hinn
siðferðislega næina og göfug-
lynda ungling, segja þessi orð
við Ófelíu: „Jeg er sjálfur sæmi-
lega hreinlífur, en gæti þó sakað
mig um að hafa framið þau verk,
að það væri betra að móðir mín
hefði aldrei fætt mig“. I bók sinni
um Shakespear segir Georg
Brandes, að allir menn, líka hin-
ir betri mcnn, myndu geta tek-
ið undir þessi orð Hamlets.
Verurnar sex og öll aðstaða
þeirra innbyrðis er átakanleg
mynd af hrjáðum og vesæluni
mannssálum, sem lífið neyðir
saman, þröngvar til að hittast i
sora og niðurlæging og dæmir til
ingum á reglugjörðinni mætti
jafna enn frekar það misrjetti,
sem nú á sjer stað. En stærsta
skrefið i þessa átt, sem hægt er
að taka á núverandi stigi máls-
ins, er að setja yfirskattanefnd
yfir alt landið með víðtæku
valdi, sem hefði það fyrir mark,
að gera skattinn jafnari og liærri.
Svo áberandi og augljósir, sem
gallarnir eru á núverandi fyrir-
komulagi, þá er enginn vafi á
þvi, að slík nefnd gæti kipt
geysimildu í lag. Og þá fyrst er
von um að tekju- og eignaskatt-
urinn geti orðið ein af máttar-
stoðunum í íslenska fjárhags-
kerfinu, í stað þess að vera eins
og nú er — „quantité neglige-
able“. \
Gunnar Viðar.
Endurnám
Islendinga á Grænlandi.
Eftir því sem nær dregur sam-
komu alþingis virðist alménnur
áhugi fara’ vaxandi um fram-
sókn Grænlandsmálsins, í á-
kveðna stefnu, samkvæmt lög-
um og rjetti sem nú gilda, eftir
stofnun ríkjasambandsins með
Dönum. Er ástæða til þess að
skoða nokkur meginatriði þess
máls.
í fljótu bragði hafa ýmsir
kunnað að lita svo á, scm „ráð-
gjafarnefnd“ sambandslaganna
(16. gr.) eigi að hafa tillögurjett
um breytingarákvæði, er varða
þegnstöðu og rjett beggja ríkja,
yfirleitt, þannig, að ágreiningur
í slíkum efnuin eigi jafnan að
ræðast og álítast af nefndinni.
En í þessu felst mikilvægur mis-
lægri i minni kaupstöðunum og
lægstar í sveitunum.
að lifa hverja í návist annarar,
í andstygð, hatri og hörmungum.
En hvers vegna samdi nú
Pirandello ekki leikinn um ver-
urnar sex, sem sjálfstætt verk —
hvers vegna lætur hann þær
koma óboðnar á leikæfingu og
heimta að líf þeirra sje gert að
sjónleik? Hvers vegna felur
hann sögu þeirra innan i öðrum
leik — hver er sú meginhugsun
sem tengir saman þessa tvo leiki,
hvar er hjarta verksins, sem
veitir einum og sama krafti út
í allar æðar þess?
Einn af leikdómurum hlað-
anna gerir lítið úr leiknum utan
um leikinn, finst hann nánast
brella úr Pirandello. „En þetta
sjerstaka form leiksins!" skrifar
hann. „Hvers virði er það? Tak-
ið það alt saman burtu -— og
hvað verður eftir? Ekkert ann-
að en venjulegt leikrit". Og hon-
um finst það muni verða próf-
stcinn á „smekk bæjarbúa“,
hvort þeir láti Pirandello gabba
sig og taki „nýtt leikgerfi, nýtt
form, fram yfir hinn eiginlega
kjarna“.
1 Já, það má vel vera, að Piran-
dello hefði skrifað venjulegan
sjónleik, ef honuin hefði ekki
þóknast að semja „genialt“ verk
— með öllum þeim óþarfa um-
búðum(!), sem til þess þurfti.
Sagan um verurnar sex, er nefni-
skilningur. Það eru' einungis á-
greiningsefni, sem koma fram,
eða gjört er ráð fyrir í lagaformi,
sem háð verða fyrirmælum hinn-
ar nefndu lagagreinar. Allar ráð-
stafanir og fyrirskipanir stjórn-
arvaldanna, aðrar heldur en lög
eða lagafrumvörp, eru óháð af-
skiftum sambandsnefndar eftir
16. gr.
Með þessari grundvallarsetn-
ing er rudd braut fyrir lögheim-
ilaða sókn íslendinga um rjett-
indi og notkun á Grænlandi, nú
þegar, eftir því sem einstakir
menn, fjelög eða stofnanir hjer
á landi kunna að æskja, og má'
búast við því að sú hreyfing fari
mjög vaxandi með aukinni þekk-
ing vorri um landkosti, fiski og
föng ásamt með auðlegð málma
og ýmsra jarðefna þar vestra
(kopar, kol o. s. frv.). Ennfrem-
ur er ástæða til að geta þess um
leið, að það væri algert brot á
móti þegnajafnaðarreglu sam-
bandslaganna að neita hjerlend-
um mönnum um siglingar og
kaupskap á Grænlandi fyrst og
fremst til jafns við þá sem
danskir samþegnar vorir fram-
kvæma á hinni fornu nýlendu
vorri, eins og er.
Til þess að gera sjer ljóst hve
mikilsvert er að afskifti ráðgjafa-
nefndar eru þannig takmörk-
uð, verða menn að líta á hin
almennu fyrirmæli stjórn-
arvalda, er heyra ekki undir
löggjöf i ákvarðaðri merldng.
Stjórnarskrá íslands (12. gr.)
gerir hjer eina meginskifting,
þeirra stjórnarráðstafana, sem
eru mikilvægar óg skulu berast
upp fyrir konungi i ríkisráði
(sbr. einnig 13. gr. um ráðherra-
fundi) — og allra annara stjórn-
arráðstafana. í þessum siðast-
nefndu málum hlýtur það að
verða almenn regla, að sá ís-
lenski ráðherra, sem málið
heyrir undir, eftir eðli þess, hef-
lega ekki „hinn eiginlegi kjarni“
verksins. Pirandello hefir viljað
sýna, það sem enginn hefir
ráðist í á undan honum, svo mjer
sje kunnugt — og til þess þurfti
hann nýtt form. Hann hefir vilj-
að sýna hvernig skáldverk verð-
ur til — hvernig sjónleikur verð-
ur til, frá því persónur hans vitr-
ast höfundinum og þangað til á
að fara að sýna á leiksviði, það
sem skáldið hefir sjeð og heyrt í
ímyndun sinni. Pirandello lýsir
því hverjum örðugleikum er
bundin sköpun hreinnar og
sannrar listar — ekki síst á leik-
sviði.
Verurnar sex — það er verkið,
sem vill verða til, sem leitar á
höfundinn, lætur hann ekki í
rónni fyr en hann tekur til við
að koma því saman. Leikhús-
sjórinn -— hann er í senn höfund-
urinn og sá, sem á að stjórna
sýningu verksins á leiksviði.
Leikararnir hans eru þeir mögu-
leikar, sem eru á þvi, að verkið
verði sýnt.
Verurnar sex birtast höfund-
inum, skýrast smám saman í vit-
und hans, hrífa hann með mann-
leik sínum, ástríðum sínum og
örlögum. Hann verður að hlusta"
á þær með þolinmæði, spyrja
þær, virða þær fyrir sjer, rann-
saka hjörtun og nýrun, semja við
þær um forrn og efni verksins.
Þaö er afarörðugt að fást við
ur rjett til‘ þess og jafnframt
skyldu, eftir atvikum, að skrifa
undir hverja slíka ráðstöfu*
sem hann álítur rjetta og greiða
þar með fyrir lögmætuin hags-
munum þeirra ríltisþegna, sem
hann hefur verið settur yfir.
Tökum eitt dæmi. Umsókn kem-
ur fram frá togarafjelagi 1
Reykjavík um skrifaða heimild
stjórnarráðsins í Reykjavík til
þess að leita hafna við Græn-
land, taka þar vatn, leggja þar
upp afla o. s. frv. Enginn efi er
á því, að sambandslögin bjóða
hjer og fvrirskipa þegnajöfnuð,
sbr. 6. gr. („Dönsk skip njóta
á íslandi sömu rjettinda sem ís-
lensk skip og gagnkvannt“).
Hlutaðeigandi íslenskur ráð-
herra á að líta á þetta atriði sera
undanþegið stjórnarráðs og ráð-
herrafundum. Hjer er einungis að
ræða um framfylgd lögheimilað-
rar kröfu. Hann getur bakað sjer
íibyrgð fyrir landsdómi, ef hann
gætir ekki stöðu sinnar og
skyldu í svo augljósu máli. Og
sjerstaklega ætti sá sami ráð-
herra, er tregðaðist við rjettláta
afgreiðslu sliks erindis, að fá að
sæta dómi almenningsálits, með
öðrum orðum, að hafa fyrir-
gert trausti alþingis.
Einbeittur, löghlýðinn ráð-
lierra, sem eðlilega heldur taum
íslendinga í Grænlandsmálinu
(og trauðla mun ráðherra nje
þingmaður annarar skoðunar
njóta mikils fylgis hjer á landi,
á þeim tíma sem fer í hönd)
hefur það í sínu valdi, gagnvart
Dönum, að skýra rjettarstöðu
íslands, að því leyti sem hjer er
drepið á. Hiklausar framkvæmd-
ir á sambandsskilyrðum um
þegnjöfnuð, af hálfu stjórnar-
valda vorra, mundu að öllum
líkindum nú þegar mæta góð-
vild og samþykki hinnar dönsku
þjóðar sjálfrar.
Á þennan hátt má og skjót-
þær — hver þeirra vill koma sín-
um skilningi, sínum skýringura
að á kostnað hinna. Og þær
heimta vægðarlaust að allur
sannleikinn komi fram -— að
alt verði sýnt eins og það i raun
og veru var, þær vilja ekkert til-
lit taka til blygðunarsemi eða
siðferðishræsni fólksins, sem á
að horfa á leikinn. Og loks verð-
ur að þjappa efninu saman,
fella úr og breyta til, ef ekki alt
á að verða að óskapnaði, sem
ekki er hægt að sýna á leiksviði
— en hins vegar verður að gæta
varúðar að skerða ekki sannleik
verksins.
Og þó eru örðugleikarnir
hálfu verri þegar á að fara að
leika verkið. Leikararnir eru svo
gjörólíkir mönnunum, sem þeir
eiga að sýna. Verurnar — eins
og þær eru í raun og sannleika,
eins og skáldið hefir sjeð þær,
þessar sex verur, sem eru sjón-
leikurinn — verða æfar þegar
þær sjá hvernig leikararnir ætla
að sýna þær. Þegar faðirinn sjer
leikarann, sem á að sýna hann,
þá segir hann að leikur hans geti
aldrei orðið annað en „mynd af
skilningi hans á mjer — ef
hann þá yfirleitt skilur mig —
frekar en af jiví, hvernig jeg er
og finn til í minni eigin meðvit-
und“. Og eftir allar tilraunir til
þess að leika atvikin sem verurn-
ar sýna úr lífi sinu, þá segir son-