Vörður - 15.08.1927, Blaðsíða 3

VÖRÐUR
3
Þannig, að þess sjeu mörg
dæini, að leið æskumannanna
að skólanáminu loknu liggur
ekki til starfs og framkvæmda
í þágu þjóðfjelagsins, er með
ærnum kostnaði hefur alið þá,
heldur á Vifilsstaðahælið. Eins
og þess er krafist af skólunum,
að þeir geri menn lærðari og
víðsýnni, eins er sjálfsagt að
krefjast að þeir geri fólk
hraustara og sterkara, í einu
orði sagt: starfshæfara en áður.
Um Jeið og andlegt viðsýni vex,
verður likamlegur þróttur og
þar með framltvæmdarfjör og
starfslöngun að aukast.
Og ef skólarnir ekki geta full-
nægt þessu hvorutveggja, þá
verður vafasamur hagnaðurinn
sem þjóðfjelagið hefur af þeim.
Merkilegt má það vera, ef
bændur þessa lands og aðrir
þeir, er vinnuafl þurfa að nota,
uni því til lengdar að starfsorka
þjóðarinnar sje í skólunum
lömuð smátt og smátt.
Enda er það grátlega hjá-
kátlegt og óheilbrigt, að þjóð-
fjelagið kosti marga skóla, sem
þannig sjeu úr garði gerðir, að
bersýnilegt er að þeir hljóta að
gera þjóðina ófærari til að lifa
í landinu og berjast við þau
erfiðu lífskjör, sem við alt af
hljóíum að eiga við að stríða.
Karhnenska og þróttur er það,
sem hefur fleytt okkur fram á
þennan dag, og svo mun það
þurfa að verða enn, „þvi enn
þá gnauða við íslandsstrendur
Ægisdætur brag“. Og enn þá
getur blásið kalt í fjallaskörð-
um Fróns. Og hvað megnar þá
stofumenning sú er skólar vor-
ir hafa miðlað nú um langt
skeið.
Það er lífsnauðsyn þessari
þjóð, að likamsuppeldi æsku-
lýðsins verði meiri gaumur gef-
inn en verið hefur. Og það má
telja víst, að svo verði. En við
það eykst þörf fyrir iþrótta-
kennara og um leið verður
meira nú fyrir afurðir sínar en
áður. Talið er, að þeir fram-
leiði í meðalári ca. 40 miljónir
lítra af kúamjólk, og sje lítr-
inn reiknaður á 30 aura, verða
þetta um 12 inilj. króna. Þeir
selja um 5500 hross til útflutn-
ings og afsláttar. Fyrir slátur-
afurðir nautpenings og sauð-
fjár fá þeir liðuga 1 milj. kr.
Þeir framleiða um 5,2 mill. kg.
sauðakjöts, 1 milj. kg. af gær-
um, 577 þús. kg. smjörs og 1
inilj. kg. ullar. Af jarðarávöxt-
um framleiða þeir ca. 25.000
tn. af kartöflum og 9.000 tn. af
rófum. En alla framleiðsluna
má ineta á hjer um bil 30 milj.
króna árlega.
Framfarir þessar hafa kost-
að töluvert bæði í vinnu og
fjármunum, en af því hefur
ríkissjóður ekki lagt hvað
minst fram. Auk þeirra 2
iniljóna króna, sem hann er
þegar búinn að leggja í áveit-
ur, sem þó eklci enn eru kpmn-
til neinna verulegra nota, mun
hann hafa veitt alls 4 milj.
króna til búnaðarmála, síðan
vjer fengum fjárforræðið. Bún-
aðarfjelaginu eru nú fengnar
um 200 þús. kr. á ári til for-
ráða, en af því fer að minsta
kosti % hluti til launa land-
búnaðarráðunauta. Eftir þessu
nauðsynlegt að koma upp ein-
hverskonar iþróttaskóla, likt og
aðrar menningarþjóðir hafa
gert.
Hefar ríkið ráð á að stofna og
starfrækja slíkan skóla?
Þessari spurningu hef jeg nú
þegar svarað, með því að sýna
fram á, að við höfum ekki ráð
á að kosta þá uppeldisstarf-
semi, sem ekki fullnægir þeim
kröfum, sem heilbrigt þjóðfje-
lag hlýtur að gera. Stofnun í-
þróttaskóla er ekki annað, en
tryggingarráðstöfun, til þess að
það fje, sem nú er varið til
upp'eldismála hjer á landi komi
að veruleguin notum, þeim not-
um, sem það þarf að verða og
þjóðin heimtar.
Hvað á skólinn að kenna, eða
hvert á starfsvið hans eða vera?
Eins og nafnið bendir til,
verða á þessum skóla fyrst og
fremst kendar íþróttir, fimleik-
ar, sund, glímur, frjálsar iþrótt-
ir, skauta- og skíðaíþróttir,
leikir margskonar, einnig skáta-
íþróttir og hæta í þær ýmsu því
sem hverjum íslending er nauð-
synlegt að kunna, en aðrar
þjóðir hafa lítið við að gera.
Aðrar námsgreinar yrðu
efnafræði, líkamsfræði, kenslu-
fræði og heilsufræði, og ætti
heilsufræðin sjerstaklega að
miðast við okkar staðhætti.
Mergt fleira yrði að sjálfsögðu
að kenna á þessum skóla, t. d.
íþróttasögu, stærðfræði og fl.
En sjerstaka áherslu ætti að
leggja á það í þessum skóla að
kenna mönnum að lifa í þessu
landi, sem við byggjum.
Hvernig samband á að, vera á
milli þessa skóla og annara
skóla landsins?
Þegar um það er að ræða á
hvaða grundvelli á að starf-
rækja íþróttaskólann, þá verð-
ur aðallega um tvent að ræða:
er þó ekki að sjá og í það ekki
að horfa, sem fer til ræktunar
Iandsins, ef það keinur að
gagni. Og nú er Ræktunarsjóð-
urinn nýstofnaður með 2%
millj. króna höfuðstól. Ætti
hann að geta orðið öflug lyfti-
stöng undir ræktun landsins;
ætti þó ekki að verja hónum,
hvorki til húsabygginga nje
jarðakaupa, heldur aðallega til
nýræktar, t. d. til þess að yrkja
upp þá 1 miljón hektara af
auðræktuðu mýrlendi, sem til
kvað vera í landinu.
Ætla jeg svo að ljúka þessu
stutta yfirliti yfir landbúnað-
inn með einu litlu þríliðu
dæini, sem raunar allir geta
reiknað upp eftir mjer. Ef þeir
23 þús. ha., sem nú eru taldir
ræktaðir, geta framfleytt þeim
43 þús. manns, sein nú lifa á
landbúnaði, hvað ætti þá 1
miljón ha. af velræktuðu landi
að geta framfleytt mörgum?
Reikningslega er svarið þetta:
einni miljón átta hundruð og
sjötíuþúsund manns! En þótt
vjer gerum ekki ráð fyrir
meiru en 1 milljón manna, er
gætu lifað hjer á landbúnaði,
þá er það ærið nóg til að sýna,
hvílíka feikna framtíðarmögu-
leika landið felur i sjer. Það
bíður að eins, og hefur nú
Á að miða starfsemi hans við
íþróttafjelögin eingöngu eða að-
eins \ið skólana. Best væri, ef
hægt væri að samræma þetta
hvorttveggja. En þó held jeg,
að ef þessi skóli á að fá verk-
legt gildi þá verði starfsemi
hans fyrst og fremst að mið-
ast við skólana, þvi skólana
verðum við að gera þannig úr
garði að á þá sje treystandi
framar öllu öðru. Þess 'vegna
á inntökuskilyl’ði íþróttaskól-
anna að vera kennarapróf. Að
hafa skólann alveg sjerstaíðan,
þannig að á hann geti komið
hverjir sem vilja, álít jeg að
ekki geti komið til mála. Við
það mundu skapast hálfgerðir
sjerfræðingar í iþróttum, sem
ekkert væru mentaðir að öðru
leyti. Þeir mundu vilja halda
sjer til jafns við aðra kennara
og þannig mundu skapast á-
rekstrar og ýfingar innan kenn-
arastjettarinnar.
Framþróun líkamsuppeldis á
að vera, sem mest í samræmi
við þróun annara uppeldismála.
Og best er að íþróttakennarinn
hafi aðra kenslu líka á hendi.
Þess vegna á að leggja áherslu
á það að kennarar verði sem
allra flestir færir um að kenna
tþróttir. Virðist þvi liggja bein-
ast við að iþróttaskólinn væri
nokkurskonar framhaldsnáms-
skeið fyrir kennara og að þeir
kennarar, sem færu í gegn um
það hefðu auðveldari aðgang
að stöðu en hinir. Vel mætti
líka hafa skólann tvískiftan,
þannig, að þeir, sem hefðu
kennarapróf yrðu sjer og væru
aðeins eitt ár eða vetur og öðl-
uðust þá fylstu rjettindi. En
þeir, sem ekki hefðu kennara-
próf, fengju eftir árið engin
sjerstök rjettindi, en gætu kent
hjá fjelögum og fengið aðgang
upp í kennaraskólann næsta ár.
Með þvi móti væri skólum og í-
þróttafjelögum best borgið, án
raunar beðið í þúsund og
fimmtíu ár, eftir mönnum,
sem kunna að yrkja það og
rækta. Vjer höfum þvi nóg að
gera næstu fimmtíu árin, að
vinna oss nýtt land; og oss er
óhætt að fjölga mannfólkinu
upp á það, að landrýmið er
nóg og nóg að rækta. Vjer
þurfum því ekki að leita í önn-
ur lönd né aðrar heimsálfur til
þess. Hjer er nóg land og nægi-
Iegt að gera, ef menn að eins
kunna það og nenna þvi. Nú eru
áveitusvæðin ein hjer sunnan-
lands orðin svo stór, að þau, ef
vel væri á haldið, gætu fram-
fleytt um 40 þús. manns.
Sjávarútvegur. Þá komum
vjer að þeirri atvinnugreininni,
sem markar einhver stærstu
framfarasporin, er stigin hafa
verið á síðustu fimmtiu árum.
En þau eru svo risavaxin, að
fæstir mundu geta gert sjer
grein fyrir þeim, ef tölurnar
væru þar ekki til stuðnings og
frásagnar. Svo að jeg nefni
strax lágmark og hámark
þeirra talna, var flutt út árið
1873 af verkuðum saltfiski sem
næst 27.106 skp., en 1925 nam
útflutningurinn alls 340.000
skippundum. Útflutningur salt-
fisks hefur þvi meira en tólf-
faldast á þessum 52 árum.
þess að nokkrir árekstrar
þyrftu að verða.
Hvar á skólinn að vera?
Um þetta spursmál verða
sjálfsagt mjög skiftar skoðan-
ir. Margir halda því fram að
svona skóli eigi að vera í höf-
uðstað landsins. Aðrir segja að
hann eigi uinfrain alt að vera
í sveit.
Þegar athuguð er reynsla
annara þjóða í þessu efni þá
virðast þeir síðar töldu, sem
eru með sveitinni, hafa rjettara
fyrir sjer. Margir frægustu í-
þróttskólar erlendis liggja í af-
skektum sveitaþorpum. Nægir í
því efni að minna á hinn fræga
skóla Nielsar Buch í Ollerup.
En hvað sem því liður, hvar
skólinn á að vera, þá er það al-
veg vist að skólinn verður að
vera heimavistarskóli, þar sem
skólastjóri, kennarar og nem-
endur matast allir við sama
borð. Því þegar er um það að
ræða, að þjálfa menn í iþrótt-
um nokkuð verulega, er afar-
áriðandi að kennari viti upp á
hár á hverju nemandinn nær-
ist. Þetta getur kennarinn ekki
vitað ef nemendurnir borða
hingað og þangað, sem hætt er
við að verða mundi ef skólinn
yrði settur niður hjer í Reykja-
vík.
Annað er það, að hjer í
Reykjavík vantar og mun vanta
um ófyrirsjáanlega langan tíma
ýmsar þær aðstæður sem til
þess eru nauðsynlegar að íþrótta
skóli geti starfað hjer, t. d.
snjó og is, til skíða- og skauta-
ferða. En þær íþróttir yrði þessi
skóli að leggja sjerstaka á-
herslu á. Bendir því margt til
þess að betur verði þessi skóli
kominn á einhverjum góðum
stað út í sveit en hjer. Og
væri kennaraskólinn á ein-
hverjum slíkum stað úti á
landi eins og hann ætti i raun
og veru að vera, þá legði jeg
Árið 1873 eru um 3400 opin
skip og bátar og 66 þilskip á
öllu landinu: Um aldamótin
eru opin skip og bátar um
2000, en þilskipaflotinn er þá
orðinn um 150 skip. Upp úr
því fer útvegurinn að breytast,
mótörbátar og togarar koma til
landsins og fjölgar þeim mjög
ört og nærri samtímis á öllu
landinu. en árabátum fækkar
að sama skapi. 1904—05 er
fyrsti togarinn „Coot“ skráður
i Hafnarfirði, en „Seagull“ 1906
í Reykjavík. Þó ber þilskipa-
flotinn enn ægishjálm yfir önn-
ur skip. Árið 1904 eru þilskip-
in 159 og samtals 7386 smá-
lestir að stærð; en næstu tvö
árin er tala skipanna 169 og
175 og rúmlestatalan 8252 og
8076. En svo hefst togaraöldin
1907 með „Jóni forseta“ og
„Mars“. 1913 eru togararnir
orðnir 18 talsins og eiga þeir
þá 24,i% af allri fiskframleiðsl-
unni, en árabátar og mótorbát-
ar minni en 12 tonna 21,s%.
1917 eru togararnir orðnir 20,
en róðrarbátar eru þá 1072 og
mótorbátar 404. Eiga togarar
24,s% af öllum afla, róðrarbát-
ar 23,i% og inótorbátar 28,,%.
Fækkar þá togurum aftur í bili
af því, að helmingur þeirra var
seldur til útlanda sakir styrj-
til að íþróttaskólanum yrði
komið fyrir þar hjá.
Þetta sem hjer hefur verið
um þetta mál sagt, eru að eins
lauslegar athuganir, — gerðar
til þess að koma umræðum af
stað um þetta merkilega mál,
ef verða mætti að það yrði þá
betur athugað áður en til
framkvæmda kæmi.
Vald. Sveinbj.
Stephan G. Stephanson,
skáld er dáinn. G,rein um
hann mun birtast hjer í blað-
inu. —
Rannsókn
á loftstraumum hafa þýsku
visindamennirnir gert undir
Rit á Ströndum. Hafa þeir
notað til þess margvísleg áhöld.
og þar á meðal belgi fylta
vetni. Belgjum þessum er
slept í björtu veðri og fljúga
þeir stundum mjög hátt i loft
upp — jafnvel í 10—20 km.
hæð. Sjá má af hreyfingum
belgjanna, hvernig loftstraumar
haga sjer. Mælingar þessar
hafa meðal annars verið gerðar
í því skyni að vita, ef unt væri
hvar stormveipir eigi upptök
sín, og hvort vera muni heppi-
Ieg leið til loftferða frá megin-
landi Norðurálfunnar og Bret-
landseyjum, yfir Færeyjar, Is-
land, Grænland og þaðan til
meginlands Ameríku.
Vísindamenn þessir hafa
meðal annars iðulega fundið
afarharða norðlæga loftstrauma
— um 40 metra á sek. — geys-
ast suður yfir hafinu millum
Islands og Grænlands, hátt í
Iofti uppi. Er þetta eigi minni
hraði en fellibyljir hafa við
jörðu niðri.
Ýmislegt telja þeir mæla með
aldarinnar. En eftir að friður
komst á, fjölgar þeim fljótt aft-
ur, einkum 1920, og nú munu
nærfelt 40 togarar á öllu land-
inu. Á síðari árum hafa svo-
nefnd línugufuskip eða „linu-
veiðarar" bæs L við í hópinn og
voru þeir orðnir 33 talsins ár-
ið 1925. En skv. skipaskrá
þeirri, er gerð var það ár,
var fiskiskipaeign landsmanna
þessi: 36 togarar, 33 línugufu-
skip, 62 mótorskip stærri en 30
lestir, 20 seglskip og 452 smá-
mótorbátar minni en 30 smá-
lestir; iná við þetta bæta 100
—200 smámótorbátum auk
róðrarbáta, sem nú eru ekki
lengur taldir.
Fiskframleiðslan hefir aukist
þannig, að árið 1898 hafði hún
liðlega tvöfaldast frá því, sem
hún var 1873; 1904 ferfaldast,
1913 fimmfaldast, 1922 áttfald-
ast og 1925 liðlega tólffaldast
frá því sem hún var 1873.
Geipifje liggur nú auð\itað í
þessum skipastól, en útgerðin
er nú orðin svo dýr, að hún
borgar sig varla sakir hins lága
verðs á saltfiskinum. Flest tog-
arafjelögin eru hlutafjelög,
stofnuð með samtökum, og
mótor- og línuskip eru lika oft
eign fleiri eða færri manna.
Landssjóður hefir lagt lítið sem