Vörður - 07.01.1928, Blaðsíða 5

V ö R Ð U R
3
Frá Rússum.
Kjett i'yrir jólin barst hingað-
sú fregn, að flokksþing sam-
eignarmanna hefði rekið ná-
lega 100 fylgismenn Trotzki
iir flokknum. Voru þeirra á
meðal ýinsir fyrri áhrifamenn
llokksins, svo sem Kameneff
og Radek. Það fylgdi fregn
þessari, að Kameneff hefði
friðmælst við þingið og heitið
að bæta ráð sitt, en sáttaboði
hans hafi verið hafnað. Þessir
ræku fjelagar eiga þó aftur-
kvæmt í flokkinn að nýju, að
sex mánuðum liðnum, ef þeir
ldýðnast honum í öllum grein-
uni.
Hin síðustu misseri hefir svo
sem kunnugt er. verið mjög
agasamt innan saméignarflokks-
ins rússneska. Aðalmenn and-
stöðuflokksins, Trotzki og Sin-
ovieff vo.ru reknir úr flokkn-
uin af ráðstjórninni síðastliðið
haust. En burtrekstur þeirra,
sem hjer að ofan getur, var
látinn bíða flokksþingsins. Þeir
sem lylgst hafa með í stjórn-
málum Rússa, þóttust þess þó
fullvissir fyrirfram, að ákvörð-
un flokksþingsins yrði sú sem
raun varð á.
Það þykir fyllilega sannað
að andstöðuflokkurinn hafi þrá-
íaldlega brotið lög og reglur
sameignarflokksins. Þeir hafa
haft með sjer leynifélagsskap
og að ýmsu leyti farið líkt að
ráði sínu og byltingamennirnir
á dögum keisaradæmisins rúss-
neska. Foringjarnir bera það
fyrir sig, að af því að ráð-
stjórnin veiti þeiin ekki mál-
frelsi, sjeu þeir neyddir til að
berjast á þennan hátt. Komist
upp um einhvern, að hann
berjist fyrir kenningum stjórn-
arandstæðinga er hann tafar-
laust sviftur stöðu sinni. Þess-
vegna hefur margt af flugritum
þeirra verið gefið út crlendis.
Stjórnarandstæðingar kalla sig
„Leninsinna“ og hafa þeir ný-
lega gefið út stefnuskrá sína í
Þýskalandi. Er þar ráðist afar
hvast á núverandi ráðstjórn.
Er henni borið á brýn að hún
stuðli að því, að liorfið sje frá
„alræði öreiganna“ og að
auðvaldsskipulaginu. Ráð-
stjórnin hefur svikið hugsjón-
ir stjórnarbyltingarmánnanna,
auðvaldsskipulagið er aftur að
leggja yfir okkur hramminn.
Við heimtum að aftur sje
snúið til þess skipulags, sem
byltingin skapaði. Þetta er við-
kvæði „Leninssinna".
Ýmsuin þykir stórræði ráð-
stjórnarinnar ekki gerast von-
um fyrri, og undrast að hún
se»ja’ því þjóðin hefir oft
ekki sjeð sjer fært að láta
starfsmönnum sínum hærri
laun í tje en atorkusamir
menn fá aflað með „frumat-
vinnu“ eða á öðrum sviðum at-
vinnulífsins
Það er því ekki liægt að bera
nngum mentamönnum það á
krýn, að þeir leili skólanna í
von nni betri lífskjör á eftir,
nei. mentaþrá æskulýðsins
reiknar ekki i krónum og aur-
tim; hún leitar sjálfri sjer
fullnægingar og ber höfuðið
hatt, —- hún er bjartsýn og
víðsýn.
Því hagar nú þannig til, að
meginþorri mentaskólapilta og
stúdenta kostar sína skóla-
göngu sjálfur að einhverju eða
öllu leyti. Um sumartímann
tvistrast allur fjöldinn út um
sveitir eða út á sjó og stundar
„frumatvinnu“ af miklu kappi.
jeg því, að þeir sjeu færri
meðal mentamanna vorra, sem
ekki geta brugðið fyrir sig ein-
hverri slíkri atvinnugrein hve-
nær og hvar, sem á þyrfti að
halda. Að til þess geti komið,
vita lika þessir ungu menn,
sem nú stunda nám, hvort held-
ur í Menta- eða Háskólanum,
og þeir hafa víst flestir gert
sjer ljóst, að vissan fyrir em-
bættum að námi loknu væri lít-
il, en sjá þó enga ástæðu til að
bætta hálfloknu námi af þeim
sökum einum. Fyrir þeim
mönnum' er fyrsta takmarkið
það, að Ijúka námi, en hið
næsta að vinna þjóð sinni gagn
einhversstaðar, hvar sem atvik-
in láta þá lenda.
Sá hugsunarháttur stúdent-
anna sjest jafnvel af smávég-
is mun á málvenju frá því sem
áður var. Fyrrum var sagt, að
þessi og þessi „læsi til prests“
eða „til læknis" eða „ætlaði að
verða sýslumaður", og eru þau
orðtæki enn þá tíð á vörum
alþýðumanna, en nú hygg jeg,
að sje leitun á þeim stúdent,
sem læki sjer þannig löguð
orð í munni, heldur myndi
hann vilja segja: „Jeg les lækn-
isfræði“ eða „jeg. les guðfræði“
o. s. frv. Það er að segja: Tak-
mark mentamanna vorra er ó-
staðbundið. Menn lesa ekki það
sem þeir lesa af þvi einu, að
þeir ætli að nota það, heldur
fyrst og fremst lesa þeir
l>að af því að þeir finna
og vita, að námið þrosk-
ar þá og gerir þá, ef rjett er
að farið, betri menn og nýtari
borgara. Það má því með rnikl-
um sanni segja um hugsunar-
hátt mentamanna vorra, að þeir
leggi ekki fyrst og fremst
mælikvarða hins hagnýta og
efnislega á nám sitt, heldur
hins andlega, sem eklci verður
reiknað að auragildi eða talið
og metið með tölum og mæli-
vogum. Það er því ekki að
furða, þótt slíkum mönnum
skuli ekki fyrir löngu síðan
hafa rekið' andstæðingana úr
flokknum. En ástæðan til þess
er sú, að endaþótt andstæðing-
arnir sjeu í gífurlegum minni-
hluta ef miðað er við höfðatölu
þá eru þeirra á meðal ýmsir af
gáfuðustu mönnum flokksins,
menn sem staðið hafa í fylk-
ingarbrjósti byltingamanna alt
frá dögum keisaradæmisins.
Ráðstjórnin hikaði því í lengstu
lög við að sparka þeim alveg'.
Aðl'erðin var lengi fram eftir
sú, að koma þeim úr áhrifa-
miklum stöðum og fordæma
kenningar þeirra í blöðum og á
fundum, og láta þar við sitja.
En nú er þolinmæði ráðstjórn-
arinnar þrotin.
Stjórnmálaflokkur, sein ekki
er fylgjandi ráðstjórninni
er blátt áfram óhugsandi
á Rússlandi með því stjórn-
arfyrirkoinulagi, sem þar rík-
ir. Þar skal vera ein hjörð
og einn hirðir. Rússar koma
frain út á við sem einn óskift-
ur flokkur. Iiugtakið stjórnar-
andstæðingur á þar engan rjett
á sjer. Þeir, sem eitthvað hafa
út á gerðir valdhafanna að
setja mega ekki hreyfa því op-
inberlega. Slikar eru lýðræðis-
hugmyndir sameignarmanna.
Síðustu fregnir herma að
Trotski hafi skýrt blöðum i
Tjekkoslóvakíu frá afleiðing-
unum af stefnu ráðstjórnar-
innar. Segir hann að borgara-
stjett sje nú að myndast í bæj-
unum, efnabændum fjölgi og
kjör verkalýðsins sjeu hvergi
eins bág og á Rússlandi.
Myndin hjer að ofan er af
Trotski.
komi kynlega fyrir sjónir þær
skoðanir, sem kenslumálaráð-
herrann Ijet í Ijós og sá mæli-
kvarði, sem hann vill leggja á
stúdentamentunina, enda mun
hafa farið hrollur um margan
stúdenlinn, er þvi var hreyft,
að settar yrðu takmarkanir við
stúdentspróf (aðeins einhverj-
um ákveðnum fjölda leyft að
taka próf) eða inntökupróf i
liáskóladeildirnar.
Slík vopn myndu alls ekki
hafa getað bitið á núverandi
stúdenta Háskólans og hefði
miklu fremur verið ábati fyrir
þá sjálfa, að takmarkaður yrði
aðgangur að Háskólanum eða
Háskólanum helst lokað í bili.
En afstaða sú, sem þeir tóku í
því máli, ber vott um dreng-
skap og rjettsýni; ósíngjarni,
víðsýni stúdentsandinn náði að
sigra hjá þeim, og þeir neituðu
eindregið öllum slíkum ráð-
stöfunum.
Engir vita betur en stúdent-
ar sjálfir, hve erfitt myndi
vera að gera slíkar takmarkan-
ir, svo rjettlátt sje. Eitt árið
myndi ef til vill hálfu betri
námsmönnum vísað frá en ann-
að, ef taka ætti árlega vissan
fjölda inn í Háskólann. Auk
þess er það öllum kunnugt, að
það eru ekki altaf bestu náms-
mennirnir, prófmennirnir og
„einkunnahákarlarnir“, sem
mest býr í og að mestu gagni
geta orðið, ef þeir fá að ljúka
Laxveiði og
laxklak.
Eftir Sveinbjörn Sveinsson,
bónda á Hámundarstöðum í
Vopnafirði.
Laxinn er eflaust einhver
dýrasta fisktegund okkar og
gæti orðið bæði rikissjóði og
einstökum mönnum stórfeld
tekjulind, ef rjett væri að farið.
Laxinn okkar er að vísu ekki
i miklu áliti á erlendum mark-
aði, vegna þess að hjeðan hefir
aldrei flust út annað en vatns-
genginn lax. En feiknainunur er
á sjóveiddum laxi og þeim, sem
lengi hefir hafst við i ám. Hef
jeg sannreynt að lax ljettist um
% á 6 vikum.
Síðan Norðmenn fóru að nota
lásanætur til laxveiðá, hefir
veiðin aukist margfaldlega og
orðið þeim sú tekjulind, sem
hún er nú. Er % af öllum laxi
þeirra veiddur í lásanætur.
Árið 1908 eignaðist jeg lása-
nót hjá Norðmönnum, sem voru
á ferð og höfðu nótina með-
ferðis, sjér til gamans. Jeg
fjekk í hana 300 laxa, margar
hnýsur, sel og stóra lúðu. En
nótin var gömul og entist því
illa, enda brimasamt hjá mjer.
Jeg komst þó að raun um að
þetta var ágætis veiðitæki og á-
líka fyrirhöfn að stunda veiðina
og mjólka kúna á málum.
Eftir þetta hafði jeg altaf i
hyggju að fá mjer nót i Nor-
egi, en hafði aldrei þau fjárráð
að jeg treystist til þess. (Nót
kostaði 360 krónur fyrir stríð).
Loks 1924 f jekk jeg nót, þó
með hinum mestu harmkvælum
væri. Ivostaði hún 800 krónur.
Menn brostu í kampinn þegar
jeg flutti þetta dýra áhald
heim, en brosið fór brátt af.
Að hálfum mánuði liðnum
hafði jeg veitt 80 laxa og 14
hnýsur og var þó enginn lax
genginn í árnar.
Jeg átti brjefaskifti við fisk-
sala einn i Leith. Fjekk jeg nú
hvert skeytið eftir annað frá
honum og bauð hann geypiverð
fyrir sjóveiddan lax, ef hann
gæti fengið hann ísvarinn — alt
upp i 15 kr. fyrir kílóið.
Jeg' sá þá fyrst hvílik feikna
tekjulind laxveiðin hefði getað
orðið mjer og öðrum þá, ef um
greiðar og öruggar samgöngur
hefði verið að ræða.
Um haustið fór jeg norður á
Húsavík og inn undir Laxamýri.
Erindið var að athuga hve
margar laxastöðvar jeg fyndi
með ströndum fram á leiðinni
heim. Menn virtust hafa mik-
inn áhuga á veiðiskapnum,
enda höfðu flestir heyrt um
veiðina hjá mjer þá um sum-
arið. Mörgum varð að spyrja
hvort jeg væri kostaður af rík-
isfje eða Sambandinu, en þeg-
ar hvorugt var, urðu sumir á-
hugamennirnir kollhúfulegir.
Þeim stóð hálfgerður stuggur
af manni sem barðist fyrir hug-
sjónum sinum án nokkurs
endurgjalds. Svona má venja
fólkið.
Annars verð jeg að játa að
ferðin var ekki gerð algerlega
án eigingirni. Jeg reiknaði dæm-
ið þannig: Fari margir að veiða
á þennan hátt, stuðlar ríkið
bráðlega að því að koma veið-
inni á markað, og þá færðu
ferðina margborgaða i hærra
laxverði!
Á heimleiðinni fann jeg 40
laxveiðastöðvar, sem allar eru
eins góðar og margar miklu
betri og veiðilegri en á Há-
mundarstöðum. Þó hagar hvergi
betur til en á Suðurfjörðunum,
námi. Og óteljandi annmarkar
koma í ljós, ef hugsað er fyrir
þótt ekki sje nema lítinn hluta
af óhjákvæmilegum afleiðing-
um slíkra takmarkana.
En það, sem aðallega gerir þá
leið iskyggilega, er öllu öðru
fremur, að hún takmarkar
frelsi og rjett einstaklinganna
til að þroskast í þjóðfjelaginu
á þann hátt, sem þeir trúa hver
um sig, að sje þeim fgrir bestu.
. Skólamál hverrar þjóðar, sem
teljast vill menningarþjóð,
verða að vera í því horfi, að
þau miði að sem mestri heill
fyrir sem flesta. Ivröfur vorra
tíma eru: meiri þekking, meiri
mentun, og þeim kröfum verð-
ur þjóðfjelagið að fullnægja svo
vel og liagkvæmlega, sem því
er unt.
En hver yrði svo afleiðingin
fyrir þjóðina sem heild, ef tak-
marka ætti tölu stúdenta og
kandidata við þær þarfir, sem
tölvissum mönnum teldisí til að
væru á mönnum i embættin?
„Embættasvefn", engin sam-
kepni um að rækja skyldur
sinar vel og vandlega, „valinn
maður í hverju rúmi“ á papp-
irnum, en dúnmjúkur svæfill
einkarjettindanna í reyndinni.
En eins o.g er og eins og verður
með enn meiri fjölgun kandi-
data, er meiri trygging fyrir því
að i sannleika sje valinn mað-
ur i hverju rúmi; hver, sem
í embætti kemst, verður að berj-
ast fyrir því, verður að sigra
heilan lióp af meðbiðlum, og
ef hann rækir ekki embættið
vel, eru nógir menn boðn-
ir og búnir til að taka við störf-
um hans. *
Frjáls samkepni kandidat-
anna um embættin er það fyr-
irkomulag, sem helst svarar
kröfum tímans. Og sje embætta-
skipun landsins ekki fyllilega
í því horfi sem stendur, þá ætti
hið fyrsta að lcoma henni í það
horf.
Það er ekki nema eðlilegt, að
samtiðin eigi oft örðugt með að
skilja vissa einstaklinga, sjer-
staklega ef þeir eru langt á und-
an lienni, en hitt er bagalegt og
í fylsta máta hörmulegt, þeg-
ar vissir einstaklingar skilja
ekki samtið sína og því meiri
vandræðum fær það valdið, ef
slíkir einstaklingar hafa tekið
sjer stöðu mjög framralega eða
jafnvel í fylkingarbroddi.
Tal kenslumálaráðhl um stú-
déntsmentunina, þær skoðanir
hans á stúdentum yfirleitt, sem
af þii mátti ráða, virðist fyrir-
brigði af þeirri tegund. Enda'
inun margur stúdentinn, sem
á það hlýddi, hafa hugsað á
þessa leið: „Jeg brosi að þjer.
Mig bítur ei þinn hnífill, þú
biðjakolla, sem varst aldrei