Vörður - 07.01.1928, Blaðsíða 4

2
V Ö R Ð U R
Útgerð togaraflotans 1927
Á árinu 1927 hefur logara-
floti íslendinga fækkað um 2
skip, sem bæði hafa strandað
á árinu, en ekkert komið í
skarðið. Nú við áramótin er
togaraflotinn alls 37 skip.
Svo má kalla að togaraflot-
anum hafi verið haldið úti ó-
slitið alt árið, að undanskild-
um fáum skipum sem lágu mið-
part sumarsins til aðgerðar o.
fl. í ársbyrjun stunduðu öll
skij>in ísfiskveiðar, en saltfisk-
veiðar hófust í febrúar og hjeld-
ust almennt fram í júní. I júní-
lpk hófust síldveiðar, og stund-
uðu hana 13 togarar fram í
september. Sum skipin sem
ekki voru að síldveiðum byrj-
uðu ísfiskveiðar er fram í ágúst
kom, og sum saltfiskveiðar.
Mestur hluti flotans hefur
stundað ísfiskveiðar frá hausti
og fvam að áramótum, en hin
saltfiskveiðar samf'eytt síðan í
sumar.
Auk íslensku skipanna voru
ennfremur gerð út frá Hafnar-
firði í vetur 6 togarar, eign
Hellyer Bros i Hull.
A F L I.
Með bestu aflaárum má ó-
hætt telja hið umliðna ár. Á
vetrarvertíð öfluðu flest skipin
ágætlega, og síldaraflinn varð
sömuleiðis óvenju mikill, enda
öfluðu togararnir nær eingöngu
sild til bræðslu og höfðu því
skilyrði til að afla meira
heldur en ef þeir hefðu veitt
síld til söltunar, en hinsvegar
er bræðslusíldin mun verð-
minni.
Af verkuðum fiski hafa tog-
ararnir aflað alls ca. 150. þús-
í sumar, þegar hin nýja
stjórn tók við völdurn, var ýms-
um þeim, sem áhuga hafa fyrir
heill hinna æðri mentastofn-
ana lands vors, talsvert eftir-
væntingarefni, að sjá, hvaða til-
lögur eða ráðstafanir stjórnin
myndi gera gagnvart þeim
stofnunum. Ástæðan var sú, að
á undanförnum árum hafði
framkoma Fraksóknarflokksins
í flestu því, er þau mál varð-
aði, verið að ýmsu leyti kyn-
leg. Þar við bættist svo það,
að við stjórn mentamálanna tólc
maður, sem haft hafði kenslu
og skólastjórn á hendi um all-
langt skeið og var kunnur að
þvi, að vlija efla alþýðument-
un i landinu. En jafnframt því
hafði heyrst eitthvert pískur
um það, — stundum hærra,
stundum lægra, — að sá hinn
sami hefði þeim mun minni á-
huga fyrir hærri mentuninni.
Að vísu var tæplega líklegt, að
þessi maður, kenslumálaráð-
h^jrann núverandi, myndi ger-
ðSt úntóvifamikill í málum
Mæhtáskóláns og Háskólans, —
þár sem hann hefir aldrei kynst
slikiinil'1 'áttífhUiUim sjálfur neitt
Í?-A' án1’ Jiress að leita
ráða þeirra manná, sem þekk-
ingu hafa á-slikum_skólum og
rejmslu í þeim efnum, sem að
und skippund á árinu. Síldar-
aflinn varð alls á 13 togara ca.
95000 mál til bræðslu, og 9700
tunnur saltaðar. ísfiskveiðarnar
hafa svo sem venja er til gengið
mjög misjafnlega, einstaka skip
hefur selt ágætlega afla sinn,
en hjá meiri hlutanum hafa söl-
urnar verið rýrar. Alls háfa
skijnn selt á árinu fyrir kring-
um 170 þúsund sterlingspund.
ÚTGERÐARKOSTNAÐUR.
Það mun íáta nærri, að út-
gerðarkostnaður togaranna hafi
á liðnu ári fallið um 8% ef tek-
ið er meðaltal. af keyptuin
nauðsynjum, keyptri vinnu, og
opinberum sköttum.
Verkbönn og verkföll hafa
engin orðið á árinu milli út-
gerðarmanna og verkalýðs, og
mega allir sem hlut eiga að máli
fagna því, því öll slík stöðvun
skaðar undantekningarlaust
alla þá sem við atvinnuveginn
eru riðnir, og þjóðina í heild
sinni stórlega.
AFURÐASALA.
Því miður hefur saltfisk-
markaðurinn þetta ár reynst oss
mjög óhagstæður. Fiskur sá
sem óseldur var við ársbyrjun
seldist mjög dræmt og lágu
verði og var hann að þvælast
fyrir nýju framleiðslunni langt
fram á vor. Hið síðasta af hon-
uin seldist fyrir tæpar 90 krón-
ur skpd. af fyrsta flokks stór-
fislci. Hið fyrsta af nýju fram-
leiðslunni var selt hjer fyrir
105—108 kr. skpd. af fyrsta
flokks stórfiski. Þegar leið á
vorið lækkaði þetta verð, jafnt
og þjett, og var komið ofan í
þeim lúta.
Stjórnin tók til starfa. —
Kenslumálaráðherrann brá sjer
norður á Akureyri og lýsti því
þar yfir, að þaðan af skyldi
Gagnfræðaskólinn þar hafa rjett
til að útskrifa stúdenta.
Þessi yfirlýsing kom að því
leyti einu eklci sem þrurna úr
heiðskýru lofti, að einn af þing-
mönnum Framsóknarflokksins,
Þorsteinn M. Jónsson, hafði á
þinginu 1923 flutt frumvarp, er
gekk í þessa átt. Það frumvarp
var felt, og sjálfur fjell sá þing-
maður við kosningarnar saina
ár, að kunnugra manna dómi
meðal annars vegna þessa frum-
varps. Hjer var því líklegra,
að yfirlýsing kenslum.ráðherra
væri runnin frá hans eigin
brjósti, en ekki borin fram í
nafni flokksins, þar sem hjer
hafði aldrei verið um beint
flokksmál að ræða. En unnend-
ur og dáendur stúdentafræðsl-
unnar í landinu glöddust stór-
um og hugðu að ráðh. hefði nú
tekið ástfóstri yið hærri ment-
unina, ef til vill snúist hugur,
ef til vill altaf unnað henni í
hjarta sinu en verið röngum
sökum borinn af skæðum tung-
um.
En í skammdegisrökkrinu
dró ský fyrir þann heiða him-
95 krónur í ágúst. Hafði þá
mestur hluti þurfisksins marist
út með þessu smáfallandi verði.
í október steig fiskverðið
nokkuð fljótlega uppí alt að
120 kr. skj)d. vegna „spekula-
tionar“ nokkurra spanskra fisk-
kaupenda. Þessa verðs nutu út-
gerðarmenn hjer því miður að
mjög litlu leiti vegna þess, að
lítið -var þá óselt — enda staf-
aði hækkunin meðfram af því.
Allur fiskur togaranna mun nú
seldur, en talsvert liggur hjer
enn af honum ófarið og ógreitt.
Togarar þeir, sem síldveiði
stunduðu höfðu nær allir selt
afla sinn lyrirfram í síldar-
bræðslurnar, og var verðið fyrir
hvert mál 8 til 10 krónur.
SLYSFARIR OG . VEÐRÁTTA*
Svo gæfuríkt hefur þetta ár
orðið, að enginn maður af tog-
araflotanum hefur orðið Ægi
að bráð í baráttunni við hann,
má slíkt sjerstakt lán kallast,
þegar tekið er tillit til þess, að
djarft er oft teflt, og sjaldan
er stormur og stórsævi látið
hamla ferðum. Er slíkt eflaust
mikið að þakka hinu ágæta
veðráttufari sem sjómenn telja
með því hagstæðasta yfirleitt
sem þeir muna í langan tíma.
AFKOMAN.
I grein sem jeg skrifaði um
síðustu áramót um útgerð
togaranna 1926 og framtíðar-
horfur hennar, slcýrði jeg nokk-
uð frá þáverandi aðstöðu henn-
ar. Leit þá í fám orðum þann-
ig út, að verð nauðsynja var
kringum 150% hærra en fyrir
strið, vinnulaun frá 200—300%
hærri en þá, en fiskverð aðeins
30—35% hærra en fyrir styrj-
öldina.
Á þessu ári hefur áðstaðan
in. „Stúdentavinurinn“ lcom á
fund hjá Stúdentafjel. Reykja-
víkur og kom þá í ljós sem all-
ur annar maður í þessum mál-
um en menn höfðu vænst í bili.
Aðalerindi kenslumálaráðh.
var nú það, að skýra fyrir
mönnum, að stúdentar og þar
næst kandidatar væru nú orðn-
ir alt of margir á landi hjer og
þyrfti nú hið bráðasta að koma
í veg fyrir offjölgun þeirra með
einhverjum ráðum. Sú skoðun
scm kenslumálaráðh. ljet í ljós
um skólamálin á þeim fundi og
öðruin, sem haldinn var einnig
um málið, gekk eindregið í þá
átt, að stúdentsmentun væri
hreint og beint skaðleg öðrum
en örfáum, sem þjóðin þyrfti
að nota í ýms embætti. Ungl-
ingarnir hyrfu frá „frumatvinn-
unni“ inn á mentabrautina og
væru þar með ófærir orðnir að
vinna þjóðinni gagn nema með
því einu móti, að ljúka háskóla-
prófi í einhverri vissri náms-
grein og vinna síðan á sviði
þeirrar áömu námsgreinar.
Menn, sem notið hefðu stú-
dentsmentunar eingöngu eða
háskólamentunar í ofanálag og
ekki fengju embætti hjá þjóð-
inni, sem svaraði þeirra náms-
grein, væru þjóðinni ónýtir og
yrði því hið fyrsta að stemma
stigu fyrir að slíkum mönnum
f jölgaði.
í þessum anda og þvílíkum
tón mælti kenslumálaráðh. á
breytst þannig, að útgjalcTalið-
irnir hafa lækkað um ca. 10%.
Hlutföllin milli afurðaverðs og
tilkostnaðar hafa því síst
breytst útgerðinni í hag. En það
er annað sem oss hefur hlotn-
ast, og það var líka það eina
sem undir slíkum kringuinstæð-
um gat fleytt útgerðinni klakk-
íaust gegnum árið, og það er
hinn mikli afli.
Fyrir þá óvæntu hjálp verð-
ur afkoma flotans yfirleitt all-
sæmileg, þannig, að sum skipin
hafa sæmilegan ágóða, önnur
berast taplaust undan, og að-
eins fá munu hafa orðið fyrir
tapi, nema þau sem orðið hafa
fyrir sjerstökuin áföllum eða
óhejini við veiðarnar.
Vissulega megum við vel við
una hvernig þetta ár hefur
reynst, því satt að segja var
útlitið svo við ársbyrjun, að
injög vonjítið var að takast
mætti að halda öllu gangandi
árið út, og ef við hefðum fengið
aðeins meðal aflaár, þá er aug-
Ijóst hvernig farið hefði.
FRAMUNDAN.
Hvernig er útlit með útgerð-
ina næsta ár, sjjyrja nú marg-
ir. Sumir eru fljótir til svars
og segja: — Jú, það er ágætt,
en á hverju byggja þeir menn
þá fullyrðingu? Jeg veit það,
hún fir fyrst og lremst bygð á
þeirri kórvillu að telja sem gef-
ið að fiskverðshækkun sú sem
varð í haust haldist næsta ár,
en allir sem fylgst hafa með
Spánarmarkaðinum undanfarin
ár vita hversu haldgóður slílc-
ur grundvöllur er. í öðru lagi
er hún bygð á þeim barnalega
spádómi að árið muni verða
aflasælt. Betur að svo færi, en
hver þorir að segja að hann viti
slíkt og hver vill byggja at-
fundunum og eftir ýmsum öðr-
um sólarmerkjum að dæma má
ætla, að þessi skoðun sje ríkj-
andi innan Framsóknarflokks-
ins.
Þessa skoðuna er að ýmsu
leyti auðvelt að búa í þann bún-
ing, að alþýða, sem lítil tök
hefir á því að kynnast hlut-
verki og starfi æðri skólanna,
dæini hana rjetta og láti sjer
sjást yfir þá illu agnúa, sem
þar eru þó á. Það er því mjög
þýðingarmikið, að almenningur
geri sjer þessi mál ljós einmitt
nú, þar sem mildar líkur eru
til að einhverjum breytingum
verði hreyft i skólamálunum á
næstunni, og er mikið undir því
komið, að engin óheillaspor
verði þá stigin.
Það fyrsta, sem hjer kemur
þá til greina, er stúdentafjölg-
unin, hvort hún sje ískyggileg,
svo hana beri að takmarka að
einhverju leyti.
I. Stúdentafjölgunin.
Það lætur nærri, að á síðustu
áratugum hafi stúdentum fjölg-
að með þjóðinni í svipuðu hlut-
falli við það, sem þjóðinni
sjálfri hefir fjölgað. Þar við
hefir svo bætst, að með auk-
inni velmegun þjóðarinnar lief-
ir bæði hugrekki og geta
manna aukist, svo fleiri og
fleiri hafa ráðist í að ganga
mentaveginn: Auk þess er skól-
unum þannig háttað, að þeir,
vinnurekstur sinn á slíku.
Nei, framtíðin er svo i þess-
um efnum sem öðrum, hulin.
Hið eina sem með mikluhi lík-
um má segja er það, að nauð-
synjaverð og vinnulaun muni
lækka lítilsháttar næsta ár.
Væntanlegan fisk næsta árs hef-
ur enginn enn selt og verðið því
öllum hulið, en vegna þess að
mun minni birgðir liggja nú
fyrir af fiski en á sama tíma í
fyrra, virðist ekki ólíklegt' að
verð á fyrstu framleiðslu nýja
ársins verði eitthvað hærra en
það var framan af árinu í
fyrra, en varast skyldu menn
að byggja of mikið á þvi.
En það er einn þáttur í tog-
araútgerðinni sem ætla má að
í framtíð hafi mikla þýðingu
fyrir land og lýð, og það eru
veiðar síldar til bræðslu. Verði
sæmileg síldarái’ i framtíðinni
má ætla að þær veiðar verði
mikið stundaðar, og þótt útgerð-
in ekki beint hagnist á þeiin,
þá lengja þær stórum úthalds-
tíma skipanna, og gera atvinnu
þeirra er við þau vinna lengri
og fastari, auk þess sem þjóð-
arbúið altaf hlýtur að græða
stórum á þeirn. i
En því má umfram alt ekki
gleyma, að því meira virði sem
togaraútgerðin verður fyrir
þjóðarheildina ,og því stærri
þáttur sem hún verður í af-
komu hinna fjölmörgu einstalc-
linga, þess meiri nauðsyn er
að hún, ef nokkur kostur á,
geti staðið traustum fótum, og
það svo, að ekki stöðvist alt
og kollvarpist þótt öðru hvoru
verði að sigla óljúfan byr.
Páll Ólafsson.
sen> í fyrstu hafa elcki hugsað
hærra en að ná gagnfræðaprófi
við gagnfræðadeildina hjer eða
Gagnfræðaskólann á Akureyri,
hafa að því prófi loknu iyrst
ákveðið að halda lengra áleið-
is, svo tiltölulega fleiri hafa að
lokum setst í Háskólann en
þeir, er þegar í bernsku höfðu
ákveðið slíkt.
Við þetta hafa víðsýnni menn
þjóðarinnar ekki sjeð neitt at-
hugavert, að minsta kosti ekki
neitt, sem skoða beri hættulegt,
nei, fremur hið gagnstæða. Hin
gamla fróðleiksfýsn íslendinga
hefir verið hjer að verki í þess-
ari breyttu mynd með bættum
skilyrðúm. Einmitt sömu hvat-
irnar, sem fyrrurn gerðu þessa
þjóð nokkurs verða fyrir heims-
bókmentirnar, knýja nú æsku-
menn út á mentabrautina.
Hversu hátt takinark menn
hafa sett sjer, hefir getan á-
kveðið, sumir aðeins hugsað
sjer gagnfmeðamentun, en síð-
an sjeð, að næsta áfanganum,
stúdentsprófinu, væri þá eins
hægt að ná og þannig hefir það
gengið koll af kolli fyrir mörg-
um mentamanninuni á síðustu
árum, að inentalöngunin hefir
lcnúið hann áfram lengra og
lengra á þessari braut.
Hafi vonin um arðvænlegri
lífsstöðu knúið menn áfram
fyrrum til þess að brjóta sjer
braut til embættisprófs, þá hafa
síðustu tímar aðra sögu að
Skólamál.
Eftir háskólasfúdent.