Vörður - 25.02.1928, Blaðsíða 2

2
V Ö R Ð U R
þúsunda. Er nú rjett að þegja
við þessu öllu, strika nauðsyn-
legustu verklegu framkvæmdir
út úr fjárlögunum, til þess að
útgjalda-nýgræðingar stjórnar-
inn argeti þrifist og dafnað i
eyðum ógerðra vega, brúa,
sima, vita og hafna? Jeg segi
hiklaust nei. Enn er ekki full-
reynt hversu fast stjórnin held-
ur við þessi áform sin. En svo
getur farið, að á þessu þingi
verði menn að nýju að svara
spurningunni:
Verðskuldar sú stjórn að fá
tekjuhallalaus fjárlög, sem hleð-
ur ónauðsynlegum og jafnvel al-
óþörfum útgjöldum á landið, en
vill fá fjárveitingar til nauð-
synlegustu verklegra fram-
kvæmda stórum lækkaðar, til
þess að jöfnuður haldist?
Komi það undir mitt atkvæði
að svara þessu nú á þinginu, þá
get jeg búist við að afstaða min
verði svipuð og á þinginu 1922.
Frh.
Elliglöp B. Kr.
Svo heitir greinarstúfur í
stjórnarblaðinu „Tíminn“ 18.
febrúar. Telur greinin að Jurðu-
leg endaskifti hafi orðið á mjer
gagnvart samábyrgðinni.
Nú hafi jeg ásamt fjelögum
mínum í Efri-deild borið fram
frumvarp til laga, þar sem
stofnað sje til nýrra samábyrgð-
arfjelaga, „sem að ábyrgðarfyr-
irkomulagi yrði aigerlega hlið-
stætt samvinnufjelögum bænda“.
Þessu er bændum, sem í fjar-
lægð búa, og fylgjast ekki með
því sem gerst hefir, ætlað að
renna niður.
Telur blaðið að jeg hafi farið
i gegnum sjálfan mig vegna
elliglapa, eða að jeg hafi skrif-
að áður gegn samábyrgðinni á
móti betri vitund.
Ekki dettur mjer í hug að
ætla, að ritstjórn blaðsins viti
ekki, að mikill munur er á því,
hvort 10—30 menn (eða íbúar
eins hrepps), sem gerþekkja
hver annars hag, gangi í samá-
byrgð fyrir afmældri lánsupp-
hæð, sem tekin er til eins árs
í lengsta lagi, i staðinn fyrir
að t. d. 8000 menn gangi sain-
an í slíka ábyrgð fyrir óákveð-
inni miljóna kr. lánsupphæð til
óákveðins tíma, sem ekki
þekkja hvers annars hag, eiga
heiina sinn á hverju Iandshorniv
og enga sjerstaka tryggingu
setja fyrir lánum sínum, og sem
þeir enga hugmynd geta haft
um hvernig er breitt og hvar
endar, eins og hin almenna
samábyrgð er í kaupfjel. —
Visvitandi blekking hlýtur þetta
að vera, og sem vitanlega er
ekki nein nýjung í þeirri verk-
smiðju.
Elliglöp mín, og hvort jeg
hafi farið í gegnum sjálfan mig
í þessu atriði geta menn sjeð af
riti mínu „Verslunarólagið“ er
jeg skrifaði 1921, standa þar
þessi orð á blaðsíðu 24:
„Mitt álit er að sjálfskuldar-
ábyrgð i slikum kaupfjelögum
mætti aldrei ná yfir meiri við-
skifti en þarfir eins hrepps“.
Bendi jeg þar á Kaupfjelag
Borgfirðinga til fyrirmyndar,
sem hafi þetta fyrirkomulag, og
sem hefir það enn þann dag i
dag.
Ennfremur segi jeg um á-
byrgðirnar í sama riti á bls.
49: *
„Sjálfskuldarábyygðir eiga að
geta verið næg trygging fyrir
stuttum lánum, eins og veð-
trygging fyrir lengri lánum, ef
skynsamlega er með farið. En
eins og hægt er að lána ófor-
svaranlega há lán út á fasteign,
eins má lána of mikið út á
traust manna“.
Og færi jeg svo rök fyrir því
að svo er gert í kaupfjelögun-
um, eins og reynslan er nú líka
búin að sýna og sanna.
í síðara riti mínu:
„Svar til Tímarits íslenskra
samvinnufjelaga 3. hefti 1922“,
tala jeg enn um samábyrgðina
og segi á bls. 27:
„í þessu liggur auk annars,
að samábyrgðin er lítilsvirði
þegar hún er svona víðtæk
(eins og í kaupfjelögunum),
sem hún getur verið mikils-
virði, ef ábyrgðarhringurinn er
nógu litill og menn finna til og
vita um ábyrgð sína“.
Áður en kaupfjelagsskapur-
inn var gerður flokkspólitískur,
illu heilli, og komst undir áhrif
sósíalismans, litu foringjar
kaupfjelagsstefnunnar sömu
augum á samábyrgðina, eins og
jeg gerði þá og geri enn, sem
sjá má í sama riti Svarinu á
bls. 17. Þar stendur þetta eftir
Sigurð heitinn Jónsson fyrver-
andi ritstjóra Tímarits kaup-
fjelaganna í 8. árg. bls. 160:
„Samábyrgðartilfinningin
verður þá fyrst rjettilega vak-
andi og ábyrgðin út á við ekki
svo ægileg, þegar menn vita að
fyrirkomulagið er alstaðar svo
a,ð nánasta ábyrgðin, og í raun
og veru aðalábyrgðin, ef öll
stjórn er í góðu lagi, hvílir á
mönnum í smáflokkum. Þar er
þá hægt að fá yfirlit, þegar
starfshringurinn er ekki stærri
en svo, að hver þekkir annan,
og hverjum er ljóst, hvernig
deildungar hans eru á sig
komnir með fjárhagsástæður,
skilsemi, fjelagslegan hugsunar-
hátt o. s. frv. Mönnum er eðli-
lega fremur óljúft, að standa í
í fullri ábyrgð með öll sín efni,
fyrir marga fjarlæga menn, sem
þeir hafa hvorki heyrt nje
sjeð“.
Og svo heldur ritstjórinn (S.
J.) áfram, og segir:
„I skjóli vakandi og vilja-
góðrar samábyrgðar-tilfinningar
í smáhópum, hefir margur fá-
tækur en nýtur fjelagsbróðir
flotið og flýtur enn. Komi slík-
ur maður fram með þarfir sín-
ar og fjelagsvilja gagnvart hon-
um ókunnugum ráðsmanni á
stóra fjelagsbúinu, stuðnings-
laus af öðrum fjelagsmönnum,
og með litlar frambærilegar
tryggingar, eftir almennum víð-
teknum reglum, þá er eðlilegt
að í flestum tilfellum fari svo,
að maðurinn verði að hröklast
úr fjelaginu með flæðiskerið
framundan sjer og sínum. En
slikt er þó vissulega ekki til-
gangur samvinnufjelaganna".
Aftan við þessi orð ritstjóra
Tímarits kaupfjelaganna (S.
J.) bæti jeg svo við þessum orð-
um frá sjálfum mjer á bls. 18
í Svarinu:
,,ÖI1 þessi orð ritstjórans (S.
J.) eru eins og töluð úr huga
mínum og alveg í samræmi við
það, sem jeg hefi haldið fram
í riti mínu (Verslunarólaginu)“.
Nú getur Tíminn haldið á-
fram að blekkja bærídur eins
og hann vill með því, að jeg
hafi farið í gegn um sjálfan mig
og að það áje af elliglöpum að
jeg skrifaði mig sem flutnings-
inann á frumvarp íhaldsmanna
um atvinnurekstrarlán.
Og það ætti að vera öllum
ljóst, að íhaldsmenn þurfa eng-
in frekari rök að færa fyrir
þessu frumvarpi en felast í
framangreindum skýrum rök-
um Sigurðar heitins Jónssonar
ritstjóra Tímarits kaupfjelag-
anna og fyrverandi ráðherra
Framsóknarflokksins.
Björn Kristjánsson.
Skurðgröfturinn í
Skagafirði
Eins og kunnugt er veitti Al-
þingi 1926 32 þús. kr. til þess
að kaupa fljótandi skurðgröfu,
sem síðar yrði reynd á svo
nefndum Staðar- og Lang-
holtsmýrum i Skagafirði. —
Skömmu eftir þingslit fól þá-
verandi atvinuumálaráðherra,
Magnús Guðmundsson, Árna G.
Eylands að annast kaup á
skurðgröfunni, enda hafði hann
meðfram samkv. beiðni stjórn-
ar „Áveitufjel. Freyr“ í Skaga-
firði aflað allra upplýsinga um
þessi tæki og rannsakað líkurn-
ar fyrir nothæfi þeirra hjer á
landi. Árni hjelt samsumars til
Svíþjóðar til þess að kynna
sjer skurðgröfur þar og stað-
hætti. Eftir nokkra rannsókn
tókkst honum að komast í sam-
band við merkan verkfræðing,
er hefir unnið mikið að skurð-
greftri í Norður-Svíþjóð og
fundið upp meðal annars sjer-
stök tæki sem sett eru á skurð-
gröfur til þess að vinna með
seigan jarðveg. Þessi maður
tók að sjer smíði skurðgröf-
unnar og skyldi sjerfræðingur
fylgja til þess að setja hana
saman.
Skurðgrafan kom til Sauðár-
króks í sept. 1926; var þá þeg-
ar byrjað að flytja, var það
bæði seinlegt og erfitt verk, því
mörg stykki voru bæði stór og
mjög þung. Skurðgrafan var
sett saman við svo nefnda
Stóru-Grafartjörn; var unnið
að því kappsamlega, en ekki
var skurðgrafan fullbúin fyr en
í lok októbermánaðar, enda
var tíðin oft mjög óhagstæð,
hríðar og illviðri. Ekki var
skurðgrafan reynd svo teljandi
væri, enda var þá komið 14—
16 stiga frost; var henni lagt
í vetrarlagi á Stóru-Grafartjörn.
Skurðgröfunni svipar nokk-
uð til flatbotnaðrar ferju, um
52 fet á lengd og um 14% fet
á breidd, með allstóru vjelahúsi
á þilfari og upp af því eins-
konar turn, þar sem skóflurnar
hvolfa úr sjer; sinn rennustokk-
urinn liggur til hvorrar hliðar
út frá turninum. Aflvjelin er
F'ordsons-mótor. Mokstursskófl-
urnar moka jarðveginn framan
við ferjuna og liytja upp í
rennurnar. Hver skófla tekur
um 50 potta og fara 22 skóflur
upp á mínútunni þegar vjelin
er í fullum gangi. Framan við
skurðgröfuna er ás inikill með
mörgum hnífum, snýst hann
all-hratt þegar grafið er og los-
ar jarðveginn fyrir skóflurnar.
Skurðgrafan ristir tæp 3 fet
með hæfilegri kjölfestu.
Byrjað var að grafa ineð
skurðgröfunni 12. maí síðast-
liðið vor. Landið, sem grafið
var, voru mest kílar og tjarnir,
með alt að mittisdjúpu vatni,
en þess á milli hólmar og há-
vaðar með alt að 2 feta þykku
reiðingslagi. Stjórn Ávcitufjel.
Freyr hafði uinsjón með greftr-
inum. Hafði hún ráðið 2 menn
á gröfuna meðan vinnufært
væri, en bændur, sem unnið
var hjá, áttu að leggja til hjálp
eftir því sem þörf krefði. Telst
svo til að það væri rúinlega 1
dagsverk annan hvern dag. —
Fyrstu 2—3 vikurnar vanst
lítið, bæði vegria þess að menn-
irnir voru óvanir, en þó eink-
um vegna þess, að klaki var
ekki farinn úr hólmum og há-
vöðum, sem grafa varð í gegn
um, þótt kílar og tjarnir væru
fyrir löngu klakalausar. Vegna
þess varð að hætta þar sem
fyrst var byrjað að grafa, og
flytja gröfuna í aðra átt; leiddu
af þessu flutningar fram og
aftur, sem urðu dýrir og taf-
samir. Þurkarnir seinni part
sumarsins töfðu einnig mjög
fyrir greftrinum, gætti þessa
einkum vegna þess að grafa
varð móti hallanum og varð því
örðugra er lengra dró fram með
Langholtinu og hallinn óx. —
Vatnið fjaraði örara en áætlað
hafði verið, botn og bakkar
reyndust ótraustir, sleptu vatn-
inu þótt stíflað væri bak við
gröfina. Vegna vatnsleysis varð
að verja; allmiklum tíma til að
hreinsa skurðinn, svo skurð-
grafan gæti flotið eftir honum
er hún var flutl.
Vinnan við skurðgröfuna stóð
yfir frá 12. maí til 22. okt.
Að skurðgreftri var
unnið samtals . . 96 daga
Að hreinsun á
skurðinum vegna
flutnings, þar
með talin dýpk-
un Stóru-Grafar-
tjarnar ......... 12y2 daga
Tilraunir, viðgerðir
og hreinsun yjela 14 daga
Flutningar ......... 12 daga
Samtals 134% dag
Grafinn var aðalskurður geng
um land Stóru-Grafar, Litlu-
Grafar og Páfastaða, saintals
2190 metr. Er þá Stóru-Grafar-
tjörnin eða dýpkun hennar
ekki talin þar með. Að meðal-
tali hefir skurðgrafan grafið 23
lengdarmetra á dag. í Stóru-
Grafar og Litlu-Grafarlandi
voru grafnir að meðaltali 29 og
30 lengdannetrar á dag, eri í
Páfastaðálandi miklum mun
minna; olli því vatnsskortur,
tafir við stíflugjörð og ónóg að-
stoð, lengst af að eins 2 menn
við skurðgröfuna. Me'ðaldýpt
skurðsins er 2 metrar og
breidd 7% metr.
Skurðgrafan hefir því grafið
samtals 32850 ten. metr. Ef lagt
er á dagsverkið samkvæmt þeim
reglum, er trúnaðarmenn Bún-
aðarfjel. íslands íylgja, eru það
rúm 4106 dagsverk.
Kostnaður við gröftinn hefir
orðið:
Kr.
1. Kaup og fæði .... 3654.00
2. Bensin, steinolíá og
smurning á Sauð-
árkrókshöfn ........ 1780.17
3. Tvistur, kol o. fl... 20.10
4. Viðgerðir á skurð-
gröfunni og nauð-
synl. tæki t. hennar 383.47
5. Stíflukostnaður . . 187.37
6. Uppskipun og ýms
flutningsgjöld .... 178.00
7. Vextir af rekstrarfé
og ýmisl. gjöld.... 212.83
Samtals kr. 6415.94
Samkvæmt framanrituðu hef-
ir kostað rúmlega 19% eyri að
grafa hvern ten.metr., en kr.
2.92 lengdarmetr. Mælt dags-
verk hefir kostiað kr. 1.56.
Skurðgröfturinn í sumár hef-
ir sýnt og sannað:
1. Að skurðgrafan getur unnið
allan venjulegan mýrajarð-
veg, jafnvel seigasta reiðing.
Þó borgar sig að hjálpa
henni með því að rista sund-
ur reiðingslagið hjer og
hvar.
2. Að hún/grefur bæði fljótt og
vel kíla og tjarnir, sem sök-
um vatnsdýpis og rótleysis
<erða tæplega ræst fram
með handverkfærum.
3. Að hún grefur ekki mjórri
skurði en 6 metra.
4. Að það er bæði örðugt og
seinlegt að flytja gröfuna úr
einuni stað í annan.
5. .Að hagkvæmast er að grafa
ávalt undan hallanum.
Að endingu skal á það bent,
að tölur þær sem nefndar eru
hjer að framan ber að skoða
sem bendingu, en ekki sem
rjettan mælikvarða á það, hvað
skurðgrafan geti afkastað eða
hvað mundi kosta að grafa
ten.meterinn. Framræslan með
skurðgröfunni síðastliðið sum-
ar var í raun og veru tilraun.
Þessi tilraun hefir sýnt okkur,
að margt hefði getað farið bet-
ur en fór. Að fenginni þessari
reynslu geri jeg mjer von um
að skurðgrafan afkasti l'ram-
vegis nokkru meiru, án veru-
legs kostnaðarauka, að óbreyttu
verði á vinnu og steinolíu.
Jón Sigurðssón.
Ekki fjármálaráðherra.
Þegar forsætisráðherrann var
spurður hvers vegna stjórnin
hefði ekki borið fram stýfing-
arfrumvarpið, svaraði hann
ekki öðru en þvi: Jeg er ekki
fjánnálaráðherra. Forsætisráð-
herrann er í því sem öðru ó-
líkur starfsbróður sínum dóms-
málaráðherranum, að hann vill
að hver ráðherrann hafi sitt af-
markaða starfsvið. Fjármála-
ráðherrann á því að hafa fjár-
málin með höndum og aðrir
ekki. Jafnvel þó flokkurinn
hafi haft eitthvert yfirlýst
stefnumál, sem gert hefir ver-
ið að aðalmáli í undanfarinni
kosningabaráttu, svo sem geng-
ismálið, verður það nú að hans
dómi algerlega á valdi hlutað-