Vörður - 16.03.1929, Qupperneq 1

Utg^eÍBndi: Miððtjórn íimlds3okksin@.
VII. &r.
Refkjavíb 16. mars 0929.
Afgreiðslumaður
og gjaldkeri
Ácgeir Magnússen
Hrannarstíg 3 — Sími 1432
13. blaö.
Fjárlagafrumvarpiö
Þegar talin voru upp frum-
vörp þau, sem stj'örnin leggur
fyrir þingið, var gengið 'fram
hjá því að skýra nokkuð nánar
frá fjárlagafri.unvarpinu, en
lesendum blaðísins lofað, að að I
því mundi nánar vikið síðar.
Raunar hefir birtst í blaðinu
aiokkur útdráttur úr fjármála-
ræðu Tr. Þórhallssonar, en þó
sú ræða væri að mörgu ekki ó-
fróðleg, var tiltölulega litið far-
ið inn á frumvarp það, sem nú
%gur ífyrir.
Samkvæmt frumvarpinu eru
ftekjumar áætlaðar kr. 11.179.
<>00, — en gjöldin kr. 11.125.808
Tekjuafgangur því talinn kr.
53.791. — Á fjárlagafrv. sem
lí^gt var fyrir Alþingi 1928 voru
tekjurnar áætlaðar kiv 9.808.
éfiOO., — og gjöldin kr. 9.779.
741. —- Tekjuafgangur kr.
28.858. — Gjaldahliðin samkv.
frumvörpunum eins og þau
koma til þingsins hefir þvi
hækkað um kr. 1.346.067. —
En í meðförum þingsins í fyrra
bættust við útgjöldin rúmlega 1
miljón króna, sem beinlínis
kom fram í hinni reikningslegu
niðurstöðu fjárlaganna. En auk
þess voru faldar á 22. og 23. gr.
gjaldaliðir, sem námu hundruð-
um þús. króna. Með samskonar
viðskilnaði þingsins nij, mætti
því búast við að útgjaldahlið
fjárlaganna kæmist upp í hálfa
þrettándu miljón króna, eða þar
um bil. Og vitanlegt er að stórir
liðir hafa verið of lágt áætlaðir
í frumvarpinu, svo sem berkla-
varnarkostnaðurinn, gjöld sam-
kv. jarðræktarlögunum, land-
helgisgæslan o. fl. — Mun nauð-
synleg hækkun þessara liða til
samans nema hundruðum þús-
unda.
Til alþingishátiðarinnar er
ekki áætlaður einn eyrir á fjár-
lagafrumvarpinu. Forsætisráð-
herra Ijet i veðri vaka, að eitt-
hvað töluvert mundi með hægu
móti fást upp í þann kostnað,
sem óhjákvæmilega leiðir af Al-
þingishátíðinni, en um ráðin til
þeirrar fjáröflunar er alt á huldu
og þessvegna varlegra að lniast
við æði miklum beinum fjárút-
látum úr ríkissjóði í þessu
skyni.
Á fjárlagafrv. í fyrra hafði
stjórnin skorið niður framlög
til verldegra framkvæmda svo
að nam 300 þús. kr. Þeir Jón á
Reynistað og Pjetur Ottesen
báru fram kröfur um að fjár-
veitingar til samgöngubóta á
landi yrðu látnar sitja fyrir
ýmsum öðrum útgjöldum, sem
stjórnin hafði fyrirhugað.
Fengu þeir, sem kunnugt er, að
lokum krölum sínum fram-
gengt, en óp mikið var að þeim
gert út af þessu, bæði í blöðum
stjórnarinnar og á Alþingi. Var
þeim brígslnð um samviskulaust
ábyrgðarleysi i fjármálum og
þótti það vel skarta á málpíp-
um eyðslustjórnarinnar miklu
að fara með slíkt hróp um þessa
menn. Hafa þeir Pjetur og Jón
setið í fjárveitinganefnd löng-
um og fengið viðurkenningu
jafnt andstæðinga sem flokks-
manna fyrir sjerstaka gætni og
sparnað á fje landsins. Nú hefir
stjórnin sennilega ekki treyst
sjer til að standa gegn kröfum
almennings um það, að verk-
legar framkvæmdir, einkum til
samgöngubóta í sveitum, væru
látnar sitja í fyrirrúmi fyrir
öðrum framkvæmdum ríkisins.
Til nýrra vega er áætlað 330
þús. til brúagerða 200 þús., til
símalagninga 300 þús., til nýrra
vita 60 þús.
Af hækkunum á sjerstökum
liðum má nefna: stjórnarráðs-
kostnaður hefir hækkað um ca
23 þús. Hagstofan um 9 þús.,
dómgæsla og lögreglustjórn um
rúml. 38 þús. krónur.
í þessu sambandi er fróðlegt
að ryfja upp ástæður þær, sem
fram voru færðar fyrir því að
breyting væri nauðsynleg á bæj-
arfógeta og lögreglustjóraem-
bættinu i Reykjavík. Var því
haldið fram af stjórnarinnar
hálfu, að sparnaður af þessu
mundi nema um 80 þús. króna.
Samkvæmt frumvarpinu aukast
útgjöld ríkisins við þessi em-
bætti vegna lagabreytingar síð-
asta Alþingis um hina áður-
nefndu upphæð, fullar 38 þús.
kr. Eitthvað kernur upp í þetta
til tekna fyrir ríkissjóðinn, en
})á má einnig geta þess, að bið-
laun Jóh. Jóhannessonar eru
ekki talin á þessum lið. Er því
sýnilegt, að sparnaður muni
ekki verða af þessum ráðstöf-
unuin, enda munu þær ekki
hafa verið gerðar fyrst og
fremst í þeim tilgangi.
Þá má geta þess að á þessa
grein bætist nýr liður, letigarð-
urinn, nieð áætluðum rekstrar-
kostn. 12 þús. krónum.
Framlag til skólanna hækkar
að miklum mun. Til Mentaskól-
ans nemur hækkunin um ca 21
þús. kr. Gagnfræðaskólinn á Ak-
ureyri á að hækka um oa 7000
kr. Kennaraskólinn ca 8000.
Framlag til harnaskólabygginga
utan kaupstaða hækkar um 15
þús., styrkurinn lil unglinga-
skóla utan kaupstaða um 23
þús. og framlag til að reisa ung-
lingaskóla í sveitum og kaup-
stöðum um 20 þús. kr. Eina
lækkunin sem gerð er á skól-
unum, er til Kvennaskólans í
Reykjavík. Hann lækkar um
6000 kr. Skóli þessi hefir starfað
meira en hálfa öld og var um
langt skeið eini skólinn, sem
hjelt uppi sjerfræðslu kvenna.
Stjórn skólans hefir frá önd-
verðu verið eftirbreytnisverð og
kenslukraftar jafnan mjög góð-
ir. Enda nýtur skóli þessi
trausts og vinsælda um land
alt. Má af þessari ráðstöfun vel
marka hug kensluinálaráðherr-
ans til húsmæðrafræðslunnar í
landinu, hvað sem öllum fagur-
gala liður.
Önnur lækkun á útgjaldaáætl-
un fjárlaganna mun koma
nokkuð undarlega fyrir sjónir
þeim mönnum, sem sjerstaklega
hafa borið traust til stjórnar-
innar fyrir áhuga í bindismál-
unum. Er styrkurinn til Stór-
stúku íslands til bindisstarf-
seini lækkaður um 4000 krónur.
Þá er einnig styrkurinn til
Daginn áður en Alþingi kom
saman í vetur var kveðinn upp
dómur í máli Jóhannesar Jó-
liannessonar fyrv. bæjarfógeta.
Engum gat blandast hugur um,
að það var eitthvað annað en
tilviljunin ein sem rjeði því að
dómurinn var kveðinn upp
þennan dag. Fæstum blandaðist
hugur um að dóminn ætti. að
nota í pólitísku augnamiði. Þetla
varð og. Síðan dómurinn var
kveðinn upp hefir ekkert blað
komið svo út af Tímanum, að
ekki hafi verið að honum vikið
og oftast hafa fylgt hinar ósvífn-
ustu skammir um íhaldsflokk-
inn.
Tíminn gerði þá kröfu til
Jóh. Jóh. að hann legði niður
þingmensku og hneykslaðist i
mjög á þvi að íhaldsmenn
skyldu halda honum fram við
forsetakosningu í sameinuðu
þingi. Þetta gerði hlaðið eftir
að sameiginlegur fundur jafn-
aðarmanna og Framsóknar-
manna á þingi hafði haft þing-
setu Jóh. Jóh. til umræðu. En
á þeim fundi barðist dómsmála-
ráðherrann mjög fyrir því, að
Jóh. yrði meinuð þingseta. Var
þó fylgi Jónasar ekki meira en
það að úr Framsóknarflokknum
fygdi honum ekki nema einn
maður, en auðvitað voru allir
jafnaðarmennirnir á hans bandi.
Hvernig getur nú hlaðið ætlast
til að flokksmenn Jóhannesar
gangi gegn honum, úr því ckki
var hægt að fá eigin flokks-
menn dómsmálaráðherrans til
þess að amast við þingsetu
hans, hvernig sein að því var
róið.
Siðgæðiskrafa blaðsins var
borin fram eftir að kosningar
höfðu farið fram á embættis-
inönnum þingsins. Framsóknar-
floklcurinn hafði sem einn mað-
ur kjörið Magnús Torfason for-
seta sameinaðs þings, og er það
mesta virðingarstaða á Alþiagi.
En um Magnús Torfason var
Mjólkurniðursuðunnar „Mjöll“ i
Borgarnesi lækkaður um 2000
krónur. Mun mörgum ganga
erfitt að átta sig á hvers þetta
stórþarfa iðnaðarfyrirtæki borg-
firskra bænda á að gjalda af
„bændast j órninni".
Þegar litið er á frumvarpið i
heild sinni, getur mönnum ekki
dulist, að annað tveggja verður
að fella niður eitthvað af þeim
útgjölduin fjárlaganna, sem ó-
lögbundin eru, eða þá að hækka
tekjuáætlunina að miklum mun,
til þess að tekjur og gjöld stand-
ist á.
Frumvarpið er í fjárveitinga-
nefnd neðri deildar og kemur
tæplega til umræðu fyr en um
eða eftir páska.
það vitanlegt, að hann hafði
ekki svarað vöxtum af búafje,
sem hann hafði undir höndum
scm skiftaráðandi. En fvrir það
var Jóh. Jóh. dæmdur í undir-
rjetti og á þeim dómi liyggist
krafa hlaðsins um að hann viki
sadi af Alþingi. En auk þess
sem M. T. hlaut að dómi blaðs-
ins, að hafa gért sig ófæran tii
þingsetu vegna þessarar einbætt-
isfærslu, höfðu verið bornar á
hann sakir, sem tæplega munu
öllu ljettari á metunum í „rjett-
armeðvitund þjóðarinnar". Þær
ásakanir eru nú fullsannaðar og
er um þær fjallað í dómi sem
nýlega er genginn í Hæstrjetti
og er frá honum skýr' annars-
staðar hjer í blaðinu.
Um mál Jóh. Jóh. er engin á-
stæða til að fjölyrði. Dóms-
málaráðherrann birtir svör frá
ýmsum sýslumönnum og bæjar-
fógetum við simskeyti, sem
hann kveðst hafa sent þeiin um
það, hvort þeir hafi tekið fje út
af sparisjóðsbókum til ávöxtun-
ar fyrir sjálfa sig. Eru flest
svörin svo loðmulluleg og þoku-
kend að ekkert er á þeim byggj-
andi. En um orðalag skeytis
dómsmálaráðherrans vita menn
ekkert, því það hefir ekki ver-
ið birt.
En þessi skeytasending dóms-
málaráðherrans og málfærsla
Tímans nú síðast bendir til þess
hvað ótraustur grundvöllurinn
er sem þeir hafa bygt á. Nú
virðist skoðun þeirra orðin sú,
að gjaldheimtumönnum ríkis-
sjóðsins sje heimilt að ávaxta
búafje fyrir sjálfa sig, aðeins
ef það er ekki tekið út úr spari-
sjóðsbók. En hvaða munur get-
ur verið á rjetti eiganda til
vaxtanna, hvort upphæðin hef-
ir verið greidd skiftaráðendun-
um í t. d. tjekkávísun eða hvort
honum hefir fengið i hendur
sparisjóðsbók sem ávísun á
peningana?
Aðeins einn af sýsluinönn-
um þeim, sem skeyti eru birt
frá, lætur uppi álit um það, sein
máli skiftir í þessu efni, og er
það á þessa leið:
„Annars hefi ég litið svo á,
samkvæmt þeirri venju, sem
fglgt hefir verið i embættinu,
að mjer beri gfirlcitt engin
skglda til að ávaxta biiafjc“.
Þetta er sannleikurinn í mál-
inu. Sýslumenn og bæjarfógetar
liafa yfirleitt litið svo á, að
| þeiin bæri ekki skylda til að á-
I vaxta búafje. Þetta hefir verið
skoðun Jóhannesar Jóhannes-
sonar, og þetta hefir verið
skoðun Magnúsar Torfasonar.
Tap „ekkna og munaðarleys-
ingja“ — svo notuð sjeu orð
dóinsmálaráðherrans — er
sennilega hið sama hvort sem
vextirnir lenda til M. T. eða
Jóli. Jóh.
Tíminn lætur svo sem Lárus
Jóhannesson hafi skrifað grein-
ina „Velsæmi“, sem birtist í 10.
tbl. Varðar og hneykslast rit-
stjórinn mjög á þessu. Lárus
hefir ekki skrifað greinina, en
þó svo hefði verið gæti það tæp-
lega hneykslað aðra en þá, sein
hafa að einhverju leyti afbrigði-
lega siðferðikend, að hann hefði
frekar reynt að rjetta hlut föð-
ur síns, gegn öllum þeim árás-
um og óhróðri, sem á hann hef-
ir verið ausið úr herbúðum
stjórnarinnar.
Mál Jóh. Jöh. biður úrskurð-
ar Hæstarjettar. Úrslit þess
rnunu hafa mikla þýðingu fyrir
flesta aðra skiftaráðendur
landsins, meðal annars þann,
sem situr í æðsta virðinggæti
þingsins, kjörinn af Framsókn-
armönnum einum rómi, þrátt
fyrir að opinberlega hafði ver-
ið rætt um vaxtatökumál hans,
þrátt fyrir opinberar sakargift-
ir um óvenjulega notkun títu-
prjóna. Er ekki full ástæða fyr-
ir Tímann að spyrjast fyrir
um það hvort þjóðinni finnist
sæmd Alþingis aukast mjög af
þessu?
Shell-máliö.
Fyrir meira en ári síðan Ijet
J. J. ráðh. byrja að rannsaka,
hvort Shell-fjelagið væri löglega
stofnað. Vissu allir, að þeirri
rannsókn var stefnt gegn Magn-
úsi Guðmundssyni af því, að
hann var i stjórn fjelagsins.
Hjeraðsdómur fjell í málinu í
júní f. á. á þann veg, að stjórn
fjelagsins var algerlega sýknuð
og átti allur máskostnaður að
greiðast úr ríkissjóði. Dórns-
málaráðuneytið áfrýjaði dómi
þessum til Hæstarjettar og hefur
málið verið tafið þar svo að til-
hlutun ráðherra, að dómur í
Hæstarjetti var fyrst kveðinn
upp i gær og var hjeraðsdómur-
inn staðfestur að öllu leyti og
málskostnaður fyrir Hæstarjetti
á að greiðast úr ríkissjóði.