Bjarmi - 15.02.1910, Síða 2

26
B J A R M I
sem standa eins og á vegamótnm og
verða viltir í vaiinu, })egar allir veg-
irnir koma saman. I5á köllum vcr
efasemdamenn.
Fyrir hverjum slíkum kjörvillum
bróður eða systur biðjum vér í trúnni
á orð frelsara vors og í hans nafni:
Drottinn, bjarga þú; hann (hún) er
að sökkva!
Arngrímur Jónsson Yídalín
(1568—1648).
»Pennan vér mætan eigum arf:
minningu fræga, fegurst dœmi,
svo niðjuin hraustra i hugakæmi,
að öría lnig og eíla starf«.
Stgr. Th.
Vér höfum áður ílutt nokkur á-
grip af æfisögum mætustu manna
þjóðar vorrar á 16. og 17. öld (Guð-
brandar, Brynjólfs og Jóns Vídalíns
byskupa, séra Hallgríms Péturssonar
og Arna lögmahns Oddssonar). Nú
viljum vér lialda áfram úþpteknum
hætti og segja nokkuð liá þeim
kennimanni, sem frægastur varð af
lærdómi sínum utan lands um sína
daga, og íslenzku kyrkjunni einhver
hinn mesti nytsemdarmaður um leið.
Það er Arngrímur prestur Jónsson
sem kallaður er hinn lœrði, og tók
sér ættarnafn manna fyrstur hér á
landi og nefndi sig Vídalin, af því að
liann var borinn og barnfæddur í
Víðidal í Húnaþingi.
Arngrímur mátti að réttu heita
»óskabarn íslands, sómi þess sverð
og skjöldur« á sínum tíma. Hann er
ljóst dæmi þess, hvernig guð velur
menn kyrkju sinni til eflingar og
föðurlandinu til varnar á liagkvæm-
asta líma, einmitl þegar mest liggur á.
Tímabilið 1550—1650 erekki glæsi-
legt, hvar sem á það er litið. Ka-
þólska kyrkjan, »ríkið í ríkinu«,
hrundi að grunni, er Jón byskup
Arason og synir hans voru leiddir á
liöggstokkinn og þykir mörgum sem
íslenzld sjálfsforræði haíi þá um leið
verið leitt til liöggs. En haíi það
mátt segja um veraldlegt gengi og
sjálfslæði þjóðarinnar, hvað mátlí þá
eigi segja um kyrkjuna og trúarlíf
þjóðarinnar.
Það mun eigi vera of djúpt tekið
í árinni, þó sagt sé, að aldrei hafi
kristnin eða kyrkjan verið ver stödd
hér á landi en fyrst el'tir siðaskiftin.
Pað er átakanlegt að lesa lýsingar
þeirrar aldár manna á ástandiníi, hvort
sem þeir lýsa því í hundnu eða ó-
bundnu máli. Fáfræði alþýðu keyrir
fram úr öllu lióíi og eftir því er hjá-
trúin mögnuð og siðléysið. Altkemst
á ringulreið. Ilin nýstofnaða lút-
herska kyrkja ruddi sér til rúms á
einum degi að heita mátti, undirbún-
ingslítið að öðru en því, að þjóðinni var
þröngvað lil að taka við henni með
þvingunarlögum og hervaldi. Hún
varð því svo óþokkuð af allri alþýðu
manna, að nálega vildi enginn 'rétta
hcnni hjálparhönd, enginn láta sonu
sina læra til prests ; ungir menn vildu
og allan annan starfa fremur takast
á hendur en prestsstöðuna. Ekki
bælli það um, þégar Óláfur Hjalla-
son er valinn til byskups á Hólum.
Hann var jafnófær lil að halda uppi
heiðri kyrkjunnar og hann var lil að
ella mentun og lærdóm. Að því leyti
stóð byskupsdæmið nyrðra ver að
vígi en Skálholtsbiskupsdæmi, því
hvað sem annars má segja úm Giss-
ur byskup Einarsson, þá var hann
bæði vel lærður sjálfur og vildi upp-
fræða aðra.
En það var þó eigi fáfræðin ein,
sem hinni nýju kyrkju stóð mest ó-
heill af, heldur siðaspilling prestastétt-
arinnar. Ólafur byskup vígði nálega