Heima er bezt - 01.04.1985, Blaðsíða 19

Krafla
Dalfjall
Eilífur
Gunnólfsvíkurfjall Austar'brekka Syðri-Hágangur
Leirhnjúkur
Hlíðarfjall.
Langahlíð
Reykjahlíð
Slútnes.
Teigasund
Neslandatangi
Neslandavík■
Vindbelgjarnes
Sviðinsey
Syðrihamar-------
Kálfshólmi —-
Haganes—
Mjósund-----
Syðstakvísl■
Hágangur
Hagöng \Grjótagjá
\ \ Vogar \ \ Háey
Namafjall /
Jörundur / / Hverfjall
Hrútey
YTRI FLOI
BOLIR
SYÐRI FLÓI
MÝVATN

.BURFELLSHRAUN
Geiteyjarströnd
Skógarmannafjöll
Lúdent
Lúdentsborgir
Dimmuborgir
Höfði
Belgjarnes
Kálfaströnd
-Garðsvogur
■Arngarðshólar
Höskuldshöfði
Grænilækur
Mikley
Framengjar
Fellshóll
Hamarshólar Álftavogur Álftagerði Kleifarhóll Stakhólstjörn Skútustaðir
sem kallað er (það er milli Austari- og Vestari-
brekku). Flæddi hraunið yfir allt sléttlendið
þar vestur af að Hverarönd. Hraunið er kennt
við Búrfell sem er svipmikill og formfagur
stapi þar litlu sunnar og blasir við hvarvetna
úrsveitinni.
Laxárhraun yngra út í sjó?
Gervigígamyndunin
Um 1000 árum seinna rifnaði jörðin frá Lú-
dentsskál suður að Seljahjallagili sem áður er
nefnt og vall þaðan mikið hraun. Það breidd-
ist yfir mikinn hluta lægðarinnar sem nú var
votlend. Við það gufaði vatnið upp undir
hrauninu og sprengdi það oft og tíðum með
myndarlegum gosum. Þá mynduðust hinir
kunnu gervigígar Mývatnssveitar sem blasa
við á myndinni alls staðar þar sem hraunið
hefur runnið yfir votlendi. Síðan þá hefur Mý-
vatn verið í sinni núverandi mynd að mestu.
Áfram rann hraunið ofan eftir Laxárdal og
Aðaldal, þar sem einnig eru gervigígar, og
e.t.v. alla leið í sjó fram. Það er því kallað Lax-
árhraun yngra. Gígaröðin sem myndaðist
hefur fengið tvö nöfn, Lúdentsborgir nyrðra
(sjást á myndinni), en Þrengslaborgir sunnan
til. Hraunið þaðan er allt úfið apalhraun og því
allfrábrugðið eldri nafna sínum að ytra útliti,
en við nánari skoðun sést að bæði eru hvítdíl-
ótt og svipuð að lit og hefur mönnum oft
reynst erfitt að greina þau sundur.
Dimmuborgir
Þótt yngra hraunið sé víða úfið eru þó
Dimmuborgir lang hrikalegasti hluti þess. Þar
eru drangar og standar nógu háir og brattir til
að fálkar geri þar hreiður sín, hvelfingar svo
miklar að þær eru kallaðar kirkjur og völund-
arhús slíkt, að þar hefur margur maðurinn
villst daglangt um hábjartan daginn. Dimmu-
borgir mynduðust við það, að hraunið frá
Þrengslaborgum stíflaðist svo af varð hraun-
tjörn. Þegar hraunið var byrjað að stirðna,
ræstist tjörnin fram og stóð þá eftir það, sem
stirðnað hafði í súlum, dröngum og hverskyns
kynjamyndum, en þökin féllu niður og urðu að
klungri milli dranganna. Hinir kunnu Kálfa-
strandarstrípar eru af sama toga spunnir.
Helvíti og Mývatnseldar
Ekki fer neinum sögum af eldum í sveitinni
fyrstu 800 árin frá landnámi. Þeim mun hast-
arlegar brá við, er 18. öldin rann upp með öll-
um sínum hörmungum. 17. maí 1724 kvað
við mikil sprenging við rætur Kröflufjalls og
myndaðist þá gígurinn Helvíti. íslendingar
hafa jafnan verið fundvísir á ömefni, og segir
það sína sögu um staðinn. Seinna var nafnið
stytt í Víti. Þetta var upphaf lengstu eldsum-
brota sem orðið höfðu síðan land byggðist.
Áður en yfir lauk hafði vatnið grynnkað
austan til um nokkur fet, vegna landriss og
hraun frá Leirhnjúki tekið af fjóra bæi og
gengið spölkorn út í norðaustanverðan Ytri-
flóa. í Bjarnarflagi hafði komið upp eldur og
stendur Kísiliðjan á hrauninu sem þá brann.
Almennt er talið að Mývatnseldar hafi staðið
í full fimm ár og er það ekki fyrr en með um-
brotunum þar nú á undanförnum árum sem
það met var slegið. (Kröflueldar hófust 1975
og hafa staðið meira og minna síðan).
Skútarog gjár
Mývatnssveit er þannig öll hraunum þakin á
láglendi nema vestan til. í hraununum eru
víða hellar sem hafa verið notaðir til fjár-
geymslu og annarra nota. Þessi eiginleiki
sveitarinnar hefur verið kunnur til forna eins
og orðaleikur Víga-Skútu ber með sér, er
hann sagði mönnum Víga-Glúms sem sóttu
eftir honum að hann héti „Margur at Mývatni,
en Fár í Fiskilækjarhverfi." Menn Glúms átt-
uðu sig ekki á þessu og slapp Skúta við svo
búið. Glúmur skildi hins vegar strax hvað
klukkan sló og sagði augljóst „at í Mývatns-
hverfi er hverr skúti við annan, en í Fiskilækj-
arhverfi (Kaupangssveit í Eyjafirði) hittir
hvergi skúta."
Austur á Mývatnsöræfum er gjá sem heitir
Sveinagjá. Snemma árs 1875 rann þar
myndarlegt hraun, Nýjahraun, með afbrigð-
um illt yfirferðar. Tók það af veginn til Austur-
lands. Þar var ekki ein báran stök, þvi suður
í Dyngjufjöllum gaus einnig á sama sþrungu-
kerfi, m.a. á páskunum 1875, einu af stórgos-
um í sögu íslendinga, sem lagði heilar sveitir
íauðnáAusturlandi.
Heima er hezt 131