Nýtt land - 13.03.1939, Qupperneq 1

ÚTGEFANDI:
Sameiningarflokkur
alþýCa — Sósklisto-
flokkurinn.
Víkingsprent h. £,

NYTT LAN D
RITSTJÓRI
Arnór Sigurjónssoa
Holtsgðtu 31
Simi 1208.
AFGREIÐSLA
Austurstræti 12
Sími 218 4
II. ARG.
REYKJAVIK, MANUDAGINN 13. JVLARZ 1939
10. TBL
Fyrirætlanir nazista
Ræddar í Manchester Guardian:
Flugstöð á íslandi, kafbátar, njósnirog e. .v. vopnuð
bylting. — íhaldid hér í uppnáml
p RJ.VLSLYNDA stórblaSiS *
* enska, Manchester Guard-
ian, birti grein þessa el'nis 6.
marz og kom öllum borgara-
blöSunurn islenzku í uppnám.
MorgunblaSiS skýrSu i'rá elnr
hennar með stóru liáSsmerki
yfir l’yrirsögninni. Alþ.bl hóf
árás á Sósíalistafloldkinn hár
fyrir þaS, aS hann virtist eiga
ítök í ritstjóm enska stórblaSs-
ins og hafa komiS þar inn skoð
unum og vitneskju greinarinn-
ar .
i greininni er bent á lcgu ís-
Svíkræði ð Spáni
AÐALTIÐINDIN á Spáni
eru þessi: Uppreisn upp-
gjaíarsinna i Madrid og víSar
fyrri mánudagsnólt felldi lýö-
raíSisstjórnina og t'lýSu suxmr
úr henni úr lándi, en aSrir
<lregnir fyrir herrétt sem af-
brotamenn. Hin nýja stjórn
kölfuS „vamarráS" undir for-
ystu Miaja, Casado ofursta og
ymissa hægri jafnaðarmanna,
s. s. Besteiro, og anarkista, tók
upp i útvarpi heróp Francos:
.Arriba Espanat’ (Lifi Spánnt)
og vildi ganga til samninga við
hann. Frönsk og þýzk blöð
staSíesta, aS Franco hafi veriS
kumiugt l'yrirfram um upp-
reisnina (eins og liina mis-
heppnuSu í Cartagena) og
bendir ;dlt til þess, aS stjómir
Bretu og Frakka tiafi staSið
bak viS hana.
MótstaSa almennings í Mad-
lands, sem oröin er hernaðar-
lega mikiluæg, siÖan fjand-
menn Englands náðu Spáni.
Ráð fasistaríkjaima til aö
stöðva vöruflutninga til Eng-
lands t strtöi yrði að láta flug-
stöð og kafbátastöð á íslandi
vera i samvinnu við aðra á
Spáni um að ófriða allt Atlanz
haf i'yrir Breturn. (Uppreisn og
3 bækistöS á Irlandi e. t. v.
meS í ráðagerSinni). Rannsókn
ir PjóSverja á flugvöllum hér
• (landmælingar) og fjörðum,
sem henta kafbátum (hafrann-
sóknir Meteors) miSa aS þessu
F.n höíuSviSleitnin, telur blaS-
iS, aS sé neðanjarðarstarfsemi i
þá átt, að koma á nazistastjórn
« íslaruii, annaðhuort friðsam-
lega eða með vopnaðri upp-
reisn, og að það sé vitað, að
þijzkum vopniun hafi verið
smyglað inn í landið til vina
nazismans þar. Til skýringar á
tangarhaldi Priðja ríkisins hér
Frh. á 4. síðu.
rid, kommúnista og vinstri só-
síalLsta, gegn þessari uppreisn
var hörð, og hefur vamarráS-
iS kallað liS t'rá rigstöðvum,
beitt stórskotaliði og Ilugvélum
miskunnarlaust á fyrri sam-
herja til aS knýja þá til skil-
yrðislausrar uppgjafar (og af-
henda síSan Franco). Aítökur
eru stórfelldar nú þegar. Búizt
er viS, að ,varnarli5ið” "neySist
til" að kalla Franco inn í borg
ina til að „i'riða hana” og lita
götur hennar rauSari en
nokki-u sinni fyrr.
Búnaðarþingi lokið
Pinginu lauk 8. febrúar og
hatSi þaS afgreitt nær 70 mál.
Mörg þeirra hai'a verið nefnd
hér undanfarinn mánuS. Kosn-
ingar lóru i'ram aS lokum. 1
-stjórn voru kosnir Bjarni Ás-
geir.sson alþm., Jón Hannesson
í Dcildariungu og Magnús Por-
lálcsson á BlikastöSum. Endur-
.sJcoðandi reikninga var kosinn
SigurSur Jónsson á Arnar-
vatni. I nefnd ti) að endur-
skoða jarSræktailögia og gera
ýmsar athuganir og tillögur
um búnaS (sbr. siðasta blaS)
\ oru kosnir Hafsteinn Péturs-
son á Gunnsteinsstöðum, Jón
Sigurðsson á Reynistað og
Porsteinn SigurSsson, Vatns-
leysu. í tilraunaráS BúnaSarfé-
lagsins var kosinn Jakob H.
Líndal en til aS annast tilraun-
ir með verkfæri Árni G. Ey-
lands, Runólfur á Hvanneyri,
Magnús á BlikastöSum.
Búfjársjúkdómar.
Umfangsmesta og brýnasta
málið fyrir þinginu voru varn-
ir gegn öllum þeim. sjúkdóm-
,um, sem yfir bústofn bænda
hafa duniS.
Samþykktir þingsins urn
mæSiveikina voru í aðalatriS-
um þessar:
Allt skal gerl lil að stöSva
veikina meS vörzlu og girS-
ingum, á kostnað hins opin-
bera, viS aSalvarnarlínumar.
en við aukavarnarlínur, sem
likur þykja að' hald sé aS, skal
hamlaS móti henni eftir föng-
um.
hjárstyrk rikisins vegna
veikinnar skal va'rið:
1) lil vaxtagreiSslu og upp i
jarSarafgjöld,
2) til sýslu- og hreppavega
án lramlags úr sýslu- eSa
hreppssjóSi,
3) til aukajarSnektarstyrks.
samkv. nánari reglum. Ennfr.
skorar BúnaSarþing á Al)>ing
og stjórn að veita stvrk til aS
koma upp nýjum fjárstofni,
þegar mæðiveikin er i rénun,
— líflambastyrki allt aS 12 kr.
Framhald a 3 síðu.
Sunnudagur
Fylgrit meS Nýju landi,
kemur út á hverjum sunnu-
degi, 1. tbl. í gær, og er 8
bls. í „lesbókar”-broti, þykk
og stór bók á ári.
Sunnudagur flytur fjöl-
breyttar myndir, lýsingar
frá ýmsum löndum, smásög-
ur, tjóð, sagnir og nútíma-
fróðleik, skritlur, fastan
skákdálk o. s. frv.
í litmyndum yfir 2 bls. i
einu birtist ævintýrið Mjall
hvit og dvergarnir sjö, —
gert af heimsfrægum teikn-
ara. Ungir og gamlir vilja
eignast Sunnudag frá byrjun
Enginn kaupandi Nýs l.
úti um land fær Sunnudag
fgrr en hann óskar að ger-
ast kaupandi og sendir and-
virði hans og Nýs lands, —
átta króiuu- samanlagt — til
afgreiðslunnar, Austurstræii
12, Rvik. — Frestið þvi ekki,
þvi að upplagið að þessu lit-
skreytta fylgiriti vcrður tak-
markað.
DndMniBg viðreisnarláns
Iðl ríkisstjórniii Vilhjðlmt Dór
Sundrasf Czeho~
Sló vakia í þrennf?
Aíöstudagsnótt gerði PjóS-
vörSur Hlinka í Slóvakíu
uppreisn ásamt öðrum, sem
óska skilnaðar frá Czekum.
Ríkisstjómin í Prag barði niS-
ur uppreisnina, leysti upp
Hlinka-flokkinn, setti af heima
stjórii Slóvaka, rauf þing
þeirra og skipaði sjálf þá Sló-
vaka í stjórn, sem hún treystir
til að vernda einingu rikisins.
ÓeirSir haida áfram. Uppreisn-
armenn vonast eftir liðveizlu
Pýzkalands, livað seru verSur
úr þvi og i öSru lagi úr skiln-
aSarhreyfingu Ruthena, er na/-
istar hafa framleitt .
Æí F U R L E G A ATHYGLI
valcti grein formanns
Sósíalistaflokksins um nýtt
fjármagn til viSreisnar atvinnu
líísins. í stjómarblöSunum var
máttlaust háS og gremja. Telja
þau island svo skuldugt, aS
vonlaust sé aS það geti breytt
skuldunum i hagkvæmara
heildarlán, gengisflækjan og
bankaóreiSan svo óheilbrigS,
aS vonlaust sé aS taka lán til
aS skapa heilbrigSi, og aS á-
hættan viS aS auka þá fram-
leiSslu, sem þýSir gjaldeyri sé
of mikil til aS von geti veriS
um nýtt fjánnagn til slíks.
SíSan hefur þetta gerzt: Dr.
Newcome Wright, enskur lög-
íneSingur og fjármálamaður,
sem var hér eftir nýáriS ásamt
meSeiganda í ensku stáliirma
aS reyna að semja um málm-
vinnslu i Eyrarfjalli viS Flat-
eyri ,kom hingaS aftur s. 1.
þriSjudag ásamt ameríska fé-
sýslumanninum G. Draper og
dvöldu tvo daga. Sendi dr.
Wright dagblöSunum grein þar
sem hann skýrði málmvinnslu-
erindi sin og minntist á mögu-
leika fyrir stóru ríkisláni er-
lendis t. d. 2Vá millj. í, rúmar
55 millj. kr. Sneru þeir sér til
ríkisstjómarinnar og lögSu til,
aS hún sendi gilda fulltnia til
London til aS semja um lán-
töku. (Uppspuni er það að þeir
hafi viljaS fá umboð íslands
til samninga). Stjómin gaf
engin svör.
PjóSviljinn krafSist þess, aS
máliS væri tekið alvarlega og
benti á Vilhjálm Pór sem eSIi-
legan samningafullinia.
Ríkisstjómin tók þaS ráS, en
þvernauSug þó, eins og skýr-
ast sást á ei'tir i Tímanum á
laugardag. Vilhjálmi Pór er
At' 25 milj. kr. innanlandsláni Dana á að verja 5 milj. lil
loftvarna l'yrir almenning, auk þeirra gasvarna o. I'L, sem
bvrjað var á sl. haust. Hitt gengur einnig til viSbúnáðar vænt
anlegri styrjðld og samgönguerfiðleikum.
Á mvndinni sjást þýzkir stúdentar meS gasgrimur og
gasþétt föt, rýting \ið hliS. — Menningartákn.
faliS aS undirbúa mögulega
samninga, og hefur ríkisstjórn-
in lofaS, aS meSan samninga-
viSræður við banka standi yfir,
Dr. Newcome Wright.
muni hún ekki í’æSa viS aSra
um lántöku (í loðinni yfiriýs-
ing Timans eftir fjármála-
ráðherra er smogið kringum
þennan sannleika, en ekki bor-
ið móti honum). Frekari frétta
er aS vænta, er Vilhjálmur Pór
hefur kvnnt sér máliS.
Yílja smáúfgerdar**
menn Mþjóðsfjómw
mótí verhalýdnmm ?
ÓreiSulyrirtæki útgerðar-
innar sjá sér enga bjöi-g
nema gengislækkun og þjóð-
stjórn. Pannig hyggjast þau
að hrifsa til sín aut lánsfé
bankanna frá smáútgerð,
magna hringavaldið, axA-
ræna og kúga bæði verkalýð
og smærri útgerSarmenn.
Atök eru byrjuS innan
ÚtgerSarmannasambandsins
A fundi kl. 5 i dag mun
verSa rætt um gengislækk-
un.
Ætla útgerðarmenn aS
láta nota sig til aS knýjá
fram gengislækkun, sem
yi'Si skammgóður vermir
öllum nema e. t. v. þeim
stærstu?
Ætla útgerðarmenn að
láta beita sér fyrir þjóS-
stjóni móti verkaíýSnum?
Afurðír slldar og
hvalveida.
Eftirspurn eftir síldarmjöli
er nú meiri á heimsmai kaði en
hægt er aS fullnægja. Norska
stjórnin hefur bannaS útflutn-
ing á síldarmjöli til annarra
landa en Pýzkalands. til aS
geta staðið við samning sinn
um sölu 40 þús. selckja þangað.
HvalveiSar i suSurhöfum
hafa brugðizt a. m. 1. þá ver-
tíS, sem er aS enda. Dregur
þaS úr yfirstandandi sölu-
kreppu á hvallýsi (og síldar-
lýsi, sem keppir við þaS). Pó
aS hvalveiSimenn séu tæpt
staddir fyrir aflabrestinn,
reyna þeir nú aS geyma lýsi
sitt í von um talsverSa verS-
hæltkun síðar á árinu.
B ÆKUR
Björn Franzson: Efnis-
heimurinn.
Framh.
(t undanfömum köflum hefur E.
E. lokið lofsorði á afrek það ad
semja slika bók sem Efnisheiminn,
en talið, að B. F. hafi þó fæist
ofmikið í fang að vilja veita les-
endum heilsteypta hfiimsmynd ofan
og utan við hugm>-ndakerfi ein-
stakra vísindamonna. Pó að þeir
sóu svo ósammála um margt, að
glundroða megi kalia í fræðigrein
inni, var eina trygga ráðið að halda
fast við hugmyndakerfi einhvere
ákveðins þeirTa. Vanræksla á því
veldur ósamkværani og mistök-
um. Enda tetur E. E., að B. F.
hafi ekki stuðzt nægilega við að-
ferð rökþróunarhyggjunnar (dia-
tektik) til að vera öruggur. Sér-
staklega hefur hann deltt á skýr-
ingar B. F. á cfninu og gert aths.
um ljósvaka og svið).
Magn (tregða) og efni.
LögmáliS um óbrejdileik eln
isforðans, sem heinispekingani
ir höfSu íundið með hyggjurili
sínu, höfSu eðlisfræðingar 18.
og 19. aldarinnar túlkaS á þann
hátt, að samanlögð þjrngd allra
efnishluta eSa réttara tregða
þein-a eSa magn (orð þetta
notaS hér i sömu rrerkingu og
höf. notar þaS. en einmitt ekki
i feimræmi við merkinguna i
t. d. vörumagni eins og hann
runglega hyggur, sbr. bls. 35),
væri óbrevtilegl. GerSu þeir
þetta út frá þeirri forsendvi
að tregðan eða magnið ætti upp
tök sín i innsta eSli efnisins,
sem sliks, þ. e. aS eiginleikar
þessir væru m .a. óháSir hreyf-
ingu hlutanna eða orku. Ei'
þetta er athugaS, verSur þaÖ
í sínu upprunalega og almenna
fonni - algjörlega óháð for-
sendu eSlisfrreðinganna og niS-
urstöðu þeirra, þ. e. óháS því,
tivort lögmáliS í hinu nýja
formi sé rétt eða rangt.
En nú hefSi rökþróunar-
hyggjan getaS kennt eSlisfræð-
ingunum i fyrsta lagi þau al-
mennu sannindi, að vér getum
ekki skynjað efniS nema fyrir
hreyfingu þess, m. ö. o. að
þvngd og magn standa líka i
sambandi viS hreyfingu efnis-
ins og orku, og í öSru lagi að
í þessu sérstaka tilíelli væri
einmitt um hugtök o gþar meS
eiginleika aS neSa, sein standa
í sambandi við hina svoneíndu
staSor/cu (potential energi) eín
isins.
Petta var þó eSlisfi'æSingun-
um meira eSa minna duliS, þai-
til tvær eSlisskyldar uppgötv-
anir gei'Sust innan efnavísind
anna. í fyrsta lagi aS hiS venju-
lega efni, efni frmneindanna,
er upp byggt af rafmögnuSum
eindum, og aS þyngd þeirra
c.Sa magn orsakast eingöngu ai
rafmagnshleSslu þeirra. í öðru
lagi, að rafmagns- og rafseg-
ulsviS, orka ljósvakans, hafi
einnig tregSu og magn til aö
bera (sbr bls.,136).
1 staS þess nú aS draga þá
einföldu og rökréttu ályktun áf
þessu, að eðli tregðu og magns
Framhald á 3. síðu