Nýtt land - 25.04.1941, Qupperneq 3

Föstudaginn 25. apríl 1941.
NÝTT LAND
Grundvallarreglu
KR
W ÐALFUNDUR Kaupfélags
** Reykjavíkur og nágrennis
veröur haldinn næstkomandi
sunnudag. Þykir því vel viS eiga,
liæSi fyrir fulltrúa á aSalfundin-
um sérstaklega og alla félagsmenn
aS rifja upp grundvallarreglur
þær, er félagiS telur sig starfa eft-
ir. Samkvæmt því, er félagiS hefur
prenta látiS innan á sp>jöld viS-
skiptabókar hvers félagsmanns,
eru þær á þessa leiS:
1. FélagiS er verzlunarsamtök
neytenda í Reykjavík og nágrenni
og samvinnufélag samkvæmt
landslögum.
2. Tilgangur félagsins er aS
útvega félagsmönnum allskonar
vörur, sem vandaSastar aS gæSum
á sem ódýrastan og hagkvæniast-
an hátt.
3. FélagiS verzlar aSeins gegn
staSgreiSslu. Félagsmenn bera
ekki persónulega ábyrgS á skuld-
bindingum þess fram yfir þaS,
sem nemur stofnsjóSseign þeirra
hvers um sig. Innganga í félagiS
er frjáls öllum, sem gangast vilja
undir lög þess. FélagiS er alger-
lega óháS um stjórnmál, trúmál
og önnur mál, sem eru hlutverki
þess óviSkomandi.
5. FélagiS starfar fullkomlega
á lýSræSisgrundvelli, og ráSa fé-
lagsmenn sjálfir öllum rekstri
þess, þannig, aS þeir kjósa full-
trúa á aSalfund, sem kýs íélags-
stjórn 0g endurskoSendur, en fé-
lagsstjórn ræSur framkvæmdar-
stjórn. Allir félagsmenn hafa
jafnan atkvæSisrétt um mál fé-
lagsins.
6. Til tryggingar félaginu og
til þess aS standa undir rekstri
þess eru sjóSir félagsins, stofn-
sjóSur, varasjóSur og aSrir sjóSir,
ef stofnaSir verSa. StofnsjóSur er
séreignarsjóSur félagsmanna á-
vaxtaur í vörzlu félagsins, en
varasjóSur er sameignarsjóSur
allra félagsmanna.
Enginn þarf aS efast um, aö
þessar grundvallarreglur munu vel
endast félaginu til farsældar, ef
þær eru vel haldnar, eigi aSeins
í orSi, heldur og á boröi. Þaö er
hlutverk félagsmanna og fulltrúa
augljóst, aö til átaka getur komiS
milli lýSræSis 03 hagsmuna al-
mennings annarsvegar og hins
drottnandi skipulags atvinnuveg-
anna hinsvegar. Og skuggar
þeirra átaka birtast einmitt nú m.
a. í ótta yfirvaldanna viS frjálsar
skoSanir og almenna gagnrýni.
Séreignarskipulagiö skapar, og
viöheldur dýrmætum forréttindum
til handa einstökum monnum og
stéttum í þjóSfélaginu. Þeir, sem
höfSu þessi efnahagslegu forrétt-
indi nutu einir kjörgengis og
kosningaréttar áSur en jafn kosn-
ingaréttur kom til sögunnar. LýS-
ræöiö á því mikiS eftir aS vinna,
þar sem eru yfirráSin yfir at-
vinnulífinu. ÞjóSin þarf því nú
strax aS hefja alvarlega sókn fyr-
ii fullkomnu lýöræSi í atvinnu-
málum sínum. Slík sókn fólksins
á ríki sérréttindanna í þjóSfélag-
inu myndi án efa mæta nokkurri
andstööu og án þess aS eg vilji
tefla hér fram nokkrum illspám,
kæmi þaS mér ekki á óvart, þótt
í hóp andstæSinga slíkrar lýSræS-
issóknar skipuSu sér ýmsir þeir
menn, sem nú viröast trauSla eiga
nógu sterk orö til þess aS tjá ást
sína á lýöræSinu. Fyrir lýSræSiS
sjálft er því sókniu bezta vörnin.
Hún myndi verSa til þess aö skipa
mönnum í ákveönar sveitir eftir
afstöSu þeirra til lýSræöisins.
Væri þaS strax mikill ávinningur
aS losna viö þær hýenur, sem
stinga vilja lýöræöinu sveínþorn
meS fláræöi og fagurmælum og
njóta síöan andvaraleysis þess.
0 N
þeirra aö sjá um, aö þær séu í full-
um heiöri hafSar.
Tvö atriöi þurfa sérstakrar um-
ræöu og aSgæzlu. AnnaS þeirra
er, aö lélagiö sé algerlega óháö
um stjórnmál og önnur þau mál,
sem hlutverki þess eru óviSkom-
andi. liitt er, aö félagiö starfi full-
komlega á lýSræSisgrundvelli.
livorttveggja þetta er þannig,
aS ekki er hægt lengra aS komast
en gera sitt bezta af fyllstu ein-
lægni. Um íyrra atriSiS er þaS aö
segja, aö félagiS getur ekki viS
þaö ráSiS til neinnar hlítar, ef
„grundvallarreglan“ er tekin eftir
orSanna hljóSan. En í raun og
veru mun til þess ætlazt, aS þaö
sé þannig skiliS, aS félagiö vilji
engin bein afskipti haifa af al-
mennum stjórnmálum og ekki
vinna í þjónustu neins sérstaks
stjórnmálaflokks eöa vera honum
háS. En jafnvel þaS hvorttveggja
er auöveldara' um aS ræSa en í aö
komast. Iiér skal aS vísu ekkert
undir þaö tekiS, sem stundum hef-
ur heyrzt, aS félagiS sé „áróSurs-
tæki Stalíns" á íslandi. Ef átt er
viö meS því, aö félagiS hafi unniö
í þjónustu Sósíalistaflokksins og
veriö honum háö, þá er þaö alveg
rangt. ÞaS er aö vísu rétt, aö
inenn, sem voru í Kommúnista-
flokknum — og eru margir í Sós-
íalistaflokknum nú — áttu þátt í
aö koma uppi Pöntunarfélagi
verkamanna, sem var önnur aöal-
kvíslin, er rann í IvRON, er þaö
var stoínaö. Þetta var gott verk,
og er rétt, aS þeir hafi þann heiSur
af, sem þeir eiga skiliö fyrir, og
flokkurinn af þeim. En þaö er
hvorttveggja, aö, þarna unnu fleiri
að en konnnúnistar og svo hitt, aö
flokkuri vinnur sér ekki eilíflega
fylgisaukningu á því, sem hann
eöa menn, sem í honum eru, hafa
einhverntíma vel gert, nema þá
helzt meS þvi, aS aSrir veröi stöö-
ugt til aS minna á þaö og helzt
meS því aS deila á þaS, sem al-
menningur telur gott. Eina leiSin
til aö gera Kl<.ON aS „áróSurstæki
Stalins" er aS andstæöingar
Konnnúnistaflokksins séu alltaf í
tíma og ótíma aS eigna flokknum
félagiö, en félagiS starfi jafnframt
því til almenningsheilla — eins og
þaS gerir, þó aö vitanlega mætti
enn betur verSa.
Nei, iþetta aö félagiö sé háS
Sósíalistaflokknum og í hans
þjónustu er ekkert nema þjóSsaga.
lií félagiö er einhverjum flokki
háS, þá er þaö háS þeim flokki,
sem ræöur yfir S. I. S., en þaö er
Framsóknarflokkurinn. Og af því
aS þaö vald kemur ofan frá, ekki
frá félagsmönnum sjálfum, nema
aS nokkru leyti, er sjálfsagt aö
standa á verSi gegn því aS þaS
veröi of mikiS. Því aö ef lýöræöi á
aS gilda í félaginu, eru þaS félags-
menn sjálfir, sem eiga aS ráSa
mestu um mál þess. Þeir eiga aS
vaka yfir því, sem félagsstjórnin
gerir, krefjast þess, aö sem flest
þaS, sem hún gerir, og mestu
varöar sé lagt fyrir félagsmenn og
þeirra íulltrúa áSur en þaS er
gert. Og þeir, fulltrúarnir, eiga aS
gæta þess, aS stjórn félagsins sé
skipuS þeim mönnum, sem þeir
vilja helzt til þess hafa, en láta!
eigi segja sér fyrir um ofan frá,
hverja þeir eigi aS kjósa.
Þegar félagiS var stofnaö, var
samiS um þaö af stjórnum þeirra
félaga, er inn í þaö gengu og af
þeim flokkum, sem aS meiru eöa
minna leyti réSu yfir þessuin smá-
félögum, hvernig stjórn þessa
mikla félags skyldi skipa. Þetta
hefur aS líkindum veriS nauösyn-
legt í byrjun: En þessir samning-
ar eiga vitanlega ekki aS hafa æ-
varandi gildi, heldur er tími til
þess kominn, aS sú grundvallar-
regla, aS félagiS starfi „fullkom-
lega á lýöræSisgrundvelli“ komi
til framkvæmda undanbragöalaust.
I fáum orðum.
Fjársöfnun
til sumardvalar barna.
BARNAVINAFÉLAGIÐ SUM-
ARGJÖF hefur þrjá undan-
farna daga gengizt fyrir fjársöfn-
un til styrktar sumardvöl barna i
sveit. Á þriöjudaginn var Barna-
dagsblaöiS selt á götum Rvikur og
miSvikudaginn tímaritiS Sólskin,
og í gær var íjöldi samkoma til
ágóSa fyrir þessa söfnun og þess
sem merki voru seld. Þá gekkst og
Háskólinn fyrir sérstöku happ-
drætti til ágóöa fyrir þessa fjár-
söifnun og hélt tónleika í hátíöa-
sal skólans í sama augnamiöi, auk
þess, sem ýmsir aörir hafa oröiS
til þess aö leggja fram meiri eSa
minni hlut. Ekki er blaSinu kunn-
ugt, hversu mikill mikill árangur
hefur oröiS af þessari fjársöfnun,
en tvímælalaust hefur mikiö fé
safnast, og er þaS vel. Er því bet-
ur, sem almennari þátttaka verSur
í frjálsum samtökum um þetta. En
því má enginn viS búast, aS þaö
eitt stoSi. ÞjóSarheildin, ríkiS, má
ekki láta sinn hlut eftir liggja í
þessu efni.
Margt er líkt með skyldum.
DjöR,N BJARNASON, bæjar-
® fulltrúi Sósíalistaflokksins,
bar nýlega þá tillögu fram á bæj-
aistjórnarfundi, aö bæjarstjórn
lýsti því yfir, aS hún teldi sér
misboöiö meS fundarsetu Jónasar
Jónssonar „í stjórn þessa bæjar-
félags, sem hann hefur variS meg-
inhluta ævi sinnar til aö svívirSa
og ofsækja" (orS Þjóöviljans s.l.
sunnudag). AS þessafi tillögu
stóö meö Birni Ársæll SigSursson,
sem er fulltrúi flokksins meS
Birni, en eigi greiddu aörir at-
kvæöi um tillöguna en þeir tveir.
ÞjóSviljinn segir um þetta m. a. í
ritstjórnargrein: „Eitt þeirra aug-
ljósu mála, sem allir Reykvíking-
ar eru sannnála um, er aS Jónas
Jónsson sé vargur í véum.-------
Aumingja bæjarfulltrúar Sjálf-
stæSisflokksins, áreiöanlega hef-
ur þá aldrei langaS eins mikiS til
aö greiöa neinni tillögu atkvæSi og
þessari tillögu Björns,---en —
— þeir máttu ekki gera meira en
láta vera aS greiSa atkvæöi á móti
henni.------ÞaS var bandalagiö
milli Ólafs Thors og Jónasar, sem
bannaöi bæjarfulltrúunum aS
þjóna sannfæringu sinni.“
ÞaS er auöséö, hvaSan fyrir-
myndin er sótt, bæöi um tillöguna
sjálfa og alla málsreifun: til Jón-
asar Jónssonar. Tillaga Bjamar er
nákvæmlega sama eSlis og þegar
42 þingmennirnir lýstu í fyrra, aö
l’yrirsögn Jónasar Jónssonar, van-
þóknun sinni yfir þingsetu þing-
manna Sósíalistaflokksins, og hug-
móöurinn bak viö tillöguna ná-
kværfílega eins, menning og hugar-
far, svo aS ekki hallast á. En því
ber ekki aS neita, aS Jónas er fyr-
irmyndin og „Sósíalistarnir“ læri-
sveinarnir, og minna mega þeir
sín i því, aö halda öSrum „utan
viö hið eiginlega þjóöfélag“. —
Hvorugir hafa vit á aö skilja, aö
þeir gera sjálfum sér vanza meS
þvílíkum tillögum og þvilikri
framkomu, og þaS er aöeins fyrir
almenna lítilmennsku, ef tillögurn-
ar geta nokktiö sakaS þá, sem þeiin
er stefnt aö i hvert skipti. En eft-
ir framkomu meiri hluta þing-
mannanna í fyrra og meiri hluta-
bæjarfulltrúanna nú, virSist þeim,
sent gera ráö fyrir hinni almennu
lítilmennsku, ekki skjátlast mikil-
lega.
Einhverjum nmn ef til vill detta
í hug, aS þessi eftirherma „Sósíal-
istanna" sé klúr gamansemi. En
svo er ekki. Þetta er fúlasta al-
vara, og ber ÞjóSviljinn því glögg-
lega vitni. Og þó aS þetta væri nú
gamansemi, þá er hún álika „fynd-
in“ og þegar illa siöaSir strákar
freta sjálfum sér til ánægju og til
þes aS fæla aöra burtu frá sér. En
þaS er ekki verst viS þessa „lýö-
ræöis“-sinnuöu útilokunarpostula,
aS þeir vilja gera allt, er þeir geta
til þess aö ýta þeim, er aSrar skoö-
anir liafa á einhverjum málum, úr
mannlegu félagi, heldur hitt, hve
illt er aö vera meS þeim fyrir þaS,
hve þeir geta orSiö daunillir. Hitt
er annaö mál, aö gott er, meSan
þeir ýtast á sjálfir. En ekki er aS
því nema stundarfriSur, því aS
raunar elskar hvaS sér líkt, ög svo
veröur þaö, er á reynir um, fasist-
ana og kommúnistana — Jónas og
„Sósíalistana“.
En hvenær ætli viS íslendingar
verSur svo mannaöir, aö viö getmn
látiS okkur koma saman um aS
þessi og þvilíkur hugmóSur er
okkur til skammar, og viS eiguin
aö leggja hann niöur. Hann er
hæfilegastur til aS vera einkaeign
og einkamál Jónasar Jónssonar og
einstakra „Sósíalista".
Vatnseyðsla.
VAÐ eftir annaS hefur nú orS-
iS vatnsskortur á ýmsum stöS-
um í bænum. Þetta stafar vitan-
lega aö miklu leyti af því, aS setu-
liSiS brezka hefur notaS mjög mik-
ið vatn. En fullyrt er, aS svo mik-
iö vatn renni til bæjarins, aS þaö
geti fullnægt bænum þó aö íbúar
væru allmiklu fleiri en nú er alls,
ef vatnsnotkun væri í skynsam-
legu hófi. Hefur þaö og komiS
fratn viö athugun, aS vatn er víSa
látiö renna til ónýtis og aS ó-
þörfu aö nóttu, svo aö ekki safn-
ast enis og ætla mætti í vatns-
geymana á nóttunni. Er þetta lít-
ill þegnskapur, og ættu menn aö
vera vel á veröi gagnvart sjálfum
sér um þessi efni. Nú hefur veriS
hafiS eftirlit meö þessu og má þá
búast viS, aö á þessu fáist bætur.
— Vatn hefur veriö tekiö af
nokkrum húsum um þriggja sólar-
hringa bil í refsingarskyni, og er
þaö rétt, ef aövaranir duga ekki.
Vilja menn láta íslenzka peninga
verða verðlausa?
T ÍKLEGA er ekki hægt aö
^ hugsa sér öllu meiri barnskap
eöa flónsku en átt hefur sér staS i
gengispólitíkinni íslenzku. Árin
1931—1936, aö báSum þeim árum
meötöldum, var gengi íslenzkrar
krónu skráS allt of hátt, 30—40%
of há.tt árin 1931—32, 15—30%
of hátt hin árin. Þessi ár rembdust
allir „ábyrgir“ stjórnmálamenn við
þaS eins og rjúpa viö staur, aS
halda genginu uppi. ÁriS 1937 var
verSlag oröiS þaS breytt, aS fram-
leiSsla gat vel staöizt meö þáver-
andi gengi, og nokkurn veginn hiS
sama mátti segja áriö 1938, þó aö
verSlag væri þá raunar ofurlitlu
lægra. Þá fyrst fóru þeir „ábyrgu“
aS hugsa til hreyíings meS aö
lækka gengi peninganna, til þess
aö hækka annaS verölag. Og þetta
var gert 1939, þegar verölag var
aS hækka af öSrum ástæöum. Þá
um leiö var „þjóöstjórn“ sett á
laggirnar, vegna yfirvofandi
stríöshættu, en jafnframt var sú
viturlega(!) ráSstöfun gerS, aS
binda þaS í lögum, aS íslenzk
króna skyldi haldast óbreytt móts
við enskt pund, þó aS vitaS væri,
aS Bretaveldi myndi verSa styrj-
aldaraSili, ef til ófriSar kæmi.
Vegna styrjaldarinnar og stööugr-
ar eySileggingar á raunverulegum
verSmætum í Bretlandi lækka
ensku peningarnir — sem eru ávís-
anir á þau verSinæti — jafnt og
stöSugt í verSi. íslenzk króna er
látin fýlgja eftir. Hver loftárás,
sem gerS er á England „meS góö-
um árangri“, kemur því fram hér
á íslandi í lækkuöu verSi peninga
okkar. Þetta er svo bætt upp meS
stöSugt aukinni seSlaútgáfu, krón-
um fjölgar, en verögildi þeirra fer
stöSugt minnkandi. Ef stríöiS
stendur enn í 2—3 ár eSa lengur,
verSa peningar okkar orSnir verS-
lausir meS öllu. Og eins fer, ef
Bretaveldi tapar styrjöldinni, þó
aS fyrr veröi.
Mest er þetta.fyrir heimskulega
og skilningslausa gengispólitík. En
þaS virSist fáum detta i hug, aS
nokkra breytingu eigi á henni aö
gera. ÞaS hefur aSeins lítiS um-
tal oröiö um þaö, hvort rétt væri
aS reyna aö stöSva gengisfall pen-
inga okkar og leysa þá undan því,
aö falla ineö enskum peningum. En
tillögur um slíkt virSast ekki fá
Framh. á 4. síSu.
GLEÐILEGT SUMAR!
Sláturfélag Suðurlands.
GLEÐILEGT SUMAR!
Eimskipafélag Islands.
GLEÐILE GT SUMAR!
Efnalaug Reykjavíkur.