Fríkirkjan - 01.06.1900, Síða 6

86
o
Hin veraldlegu fræði, sem þar voru kennd, voru hirmr
„sjö frjálsu listir", sem svo voiu kallaðar. Þeim var skiptlí
tvo flokka: þrívísindi eða málfræði, heimsspeki og málsnilldai:-
list og fervísindi eða sönglist og tölvísi (talnafræði), mælingar-
fræði og stjörnufraéði.
Það var aðal tilgangur hvorratveggja skólanna, áð búa
menn undir klerklega stöðu. En hitt var heldnr ekki svo' fár
títt, að menn fengju þar undirbúning undir hveija sem. helzt
veraldiega stöðu, og svo var það í fornöld hér álandi. Brunnur
allra veraldlegra fi-æða var spekingurinn mikii Aristóteíes hinn
gríski. Pað var heimsspeki háns, máisnilldarfræði Baris og
skáldskaparfræði og eðlisfræði, sem allir þá námu, eða byggðu
á bækur sínar og fyrirlestra um þau efni. Og það var hið
vísindalega afreksverk miðaidaspekinganna, að reyna að samrýma
kenningar kirkjunnar við kenningar heiðinna spekinga (skóia-
spekin), en þar var Arisót.eles eins og sól meðal stjarna. Bn
ekki lásu menn þá- frumritin, heldur lélegar þýðihgar'á latínu og
arabísku, og allar þessar sameiningartilraunir voru fánýtt verk
og fordiid ein, urðu seinast tómar hártoganir og málkrókar
á milli lærðu mannanna. , •>.;
Frægustu klausturskólarnir voru í st. Gallen, þar sem
munkar fundu þá list að mála. letur, Reiehenau í Rínarhólun-
um, sem Walafrid stofnaði (f 849), sem var auðugast allra
kiaustra á sínum tíma og einri viðkomustáður islenzkrá Rórii-
ferla til forna; Fulda, sem Bonifacius, kristniboði Þýzkalands,
stofnaði, þar sem Rhabanus Maurus var ábóti.(f 856), mestur
herdómsmaður þjóðverjalands á sinni tið, og íþróttamaður mikill,
og glæddi skyn munkanna á fögrum listum og hóf vísindin tií
vegs og gildis og ritaði margt nytsamlegt um uppoidi; og
Corvey, sem Ásgoir kom frá, hinn frægi postuli Norðuriárida.''
Jón Gerson er maður nofndur, frakkneskur að ætt (á
12. öld), einn hinn merkilegasti uppeidismaður, sem íinnst í
sögu miðaldanna, lærður, guðhræddur, og alvöriunaður mikill
(munkur í klaustrinu Yorceil?) Hann hefur ritað sálarfræði
einkar merkilega í uppeldislegu tilliti. Hann leggur áherzluna
á, að lil sálarinnar væri eitt og óskiptilegt, og því væri einsætt
að láta samkvæmnina ráða í uppeldinu, segir, að lærdómur
af bókum sé ekki takmarkið, heldur sé það ráðið tii að vekjá
siðferðislegt þrek og stöðuglyndi hjá mönnum, vill hafa strangt
eptirlit með nemendum, og þó hann sé ekki sá eini, sem
heldur því fram, þá ber meira á því hjá honum, því hárin vill
að börn qanqi til skripta alvarlega og rækilega, og tolur það
öflugt nreðal til lifernisbótar og heigunar; það veit.i þoim sönri
hyggindi, þá komi lýti sálarinnar í ljós, sem hulin eru bæði