Ný þjóðmál - 16.12.1975, Qupperneq 7

ÞRIÐJUDAGURINN 16. DESEMBER 1975
NÝ ÞJÓÐMÁL
r
ýða undirokun tungu minnihlutahópanna
ijargað menn-
dinga og sama
til fundar I Gothhaab.
fyrir um afleiðingar þeirra ráðstaf-
ana, sem fulltrúar vaxtarþjóð-
félagsins tóku ákvarðanir um.
Afleiðingar þeirra viðtæku
breytinga, sem gerðar voru i mál-
efnum þessara tveggja litlu sam-
félaga i norðri, létu heldur ekki á
sér standa.
Þar sem efnahagslegur grund-
völlur þeirra var mjög ólikur, var
sú stefna, sem mörkuð var i Kaup-
mannahöfn i atvinnumálum græn-
lendinga að verulegu leyti önnur en
sú stefna, sem samþykkt var i Osló
i atvinnumálum sama.
Hins vegar voru þær ákvarðanir,
sem teknar voru varðandi
framþróun menntamála, mjög
svipaðarhjá báðum. 1 báðum lönd-
unum voru ráðamenn reiðubúnir tii
þess — i nokkuð misjöfnum mæli þó
— að verða við kröfum minnihluta-
hópanna um jafnrétti til menntun-
ar og atvinnumöguleika, en á þeirri
ófrávikjanlegu forsendu, að minni-
hlutahóparnir féllust á það sjónar-
mið, að þvi aðeins væri hægt að
verða við jafnréttiskröfunni að þeir
gæfu móðurmál sitt upp á bátinn.
Eða með öðrum orðum, að minni-
hlutahóparnir samþykktu meðvit-
aða samrunastefnu.
„Sóun á orku og
peningum......."
í viðtali við einn áhrifamesta
sveitarstjórnarmann i Finnmörk,
Hans Rönnbeck i Karasjok, korn
eftirfarandi sjónarmið fram:
,,Eftir að norskukennslan var
aukin hafa mörg hundruð ung-
menni flutt frá Finnmörk. Þetta er
mjög jákvæð þróun. Þessari sam-
runastefnu verður að halda áfram
og hana ber að efla með aðgerðum
af hálfu stjórnvalda.
Norska rikið má ekki þvinga
norskri menningu á samana, en
það á að veita þeim möguleika til
menntunar og þroska á norsku.
Þess vegna er það sóun á orku og
peningum að setja f jármagn i þró-
un samisks móðurmáls og útgáfu
bókmennta á samisku máli, enda
verður slikt til þess að hindra að
samar fái jafnrétti á við norðmenn.
Óeðlileg tilraun til að vernda og
þorska menningu og móðurmál
sama væri til þess eins að auka á
fátæka samanna (sem er mjög
almenn að þvi er mér virðist. Aths.
Fyrir nokkru ritaði dansk-
ur námsstjóri, Ole Dam, at-
hyglisverða grein um þá
hættu, sem er á þvi að tungu-
máli og menningu tveggja
minnihlutahópa á Norður-
löndum, grænlendinga og
sama, verði hreinlega út-
rýmt. Grein þessi birtist hér
þýdd og endursögð.
höf.) og koma i veg fyrir, að þeir
geti lifað menningarlifi í norska
velferðarríkinu. Þetta þýðir auð-
vitað ekki, að ekki megi geyma og
sýna á söfnum ýmsa gripi, áhöld og
klæðnað, sem sýna menningu sama
gegnum aldirnar, heldur hitt, að
ekki má gera tilraun til að viðhalda
þessari menningu”.
Þroski og móðurmál
Þessar yfirlýsingar eru mjög
opinskáar og þær lýsa i stórum
dráttum sjónarmiðum bæði
danskra og norskra yfirvalda, og
þeirri stefnu, sem þau fylgja i mál-
efnum minnihluthópanna tveggja.
A Grænlandi og Finnmörku hefja
nemendur skólanám á móður-
málinu, og — eins og reyndir
skólamenn á báðum stöðunum hafa
sagt hreinskilningslega — ástæðan
er einfaldlega þessi: það hefur
sýnt sig að ef kennsla á hinu
erlenda (þ.e. norska eða danska
tungumáli hefst of snemma i
skólanum, virkar það sem hemill á
þroska nemendanna og veldur þvi,
að þau eiga mun erfiðara með að
tjá sig og tileinka sér notkun hins
erlenda tungumáls, þess vegna
verður að láta nemendurnar byrja
skólagöngu sina á eigin móður-
máli, en eins fljótt og mögulegt er
ber hins vegar að taka upp
norsku/dönsku i staðinn fyrir
móðurmálið.
f þessu efni er stefna norskra og
danskra stjórnvalda svo til eins.
Jafnframt hafa stjórnvöldin lagt
áherslu á að hræða eldri kynslóðina
frá að tala á móðurmálinu við börn
sin. Yfirvöldin leggja sem sagt
áherslu á þann áróður, að foreldr-
ar, sem á meðvitaðan hátt haldi sig
við móðurmálið á heimili sinu,
dragi úr menntunarmöguleikum
barna sinna. Með þessu móti hafa
yfirvöldin náð nokkrum árangri i
samrunaátt.
Það eru af þessum sökum mörg
dæmi þess, að grænlensk og samisk
hjón, sem vegna menntunar sinnar
tala sæmilega dönsku/norsku, noti
eingöngu það mál i samræðum við
börn sin innan heimilisins, en tali
siðan sin á milli á græn-
lensku/samisku. Hvaða áhrif getur
slikt ekki haft á sambandið milli
kynslóðanna?
óhugnanlegur mismunur
A ferð minni um Finnmörk sat ég i
kennslustundum i samiskum skól-
um i byggðunum Polmak og Sirma
(þessar byggðir liggja við fljótið
Tana, sem myndar landamærin
milli Finnlands og Noregs), og hér
kom óhugnanlega skýrt i ljós,
hvernig framkoma og tjáningar-
hæfni barnanna er háð þvi tungu-
máli, sem þeim er leyft að nota.
Kennslustund i reikningi i sjötta
bekk i Polmakskólanum fór fram á
norsku. Hún var ósköp róleg.
Nemendurnir voru mjög stilltir.
Kennarinn kom með spurningar og
vart var hægt að heyra svör
nemendanna, ef þá var um svör að
ræða. Kennarinn notaði fá og
einföld orð á norskunni — orðaval
hans virkaði mjög óeðlilegt miðað
við 6. bekk. Samt sem áður voru
viðbrögð nemendanna óklár og
sundurlaus. Mér virtist, að þeir
nemendur, sem ekki voru beint
teknir upp, slöppuðu af og dveldus
i eigin hugarheimi.
Ég var einnig viðstaddur margar
kennslustundir i þessum skólum,
þar sem kennt var á samisku bæði
þegar kennd var réttritun móður-
málsins og kristin fræði. Virkni
nem., sérstaklega í móðurmáls-
timunum, var sláandi. Börnin voru
full af orku og fróðleiksfýsn. Þau
létu stöðugt leiðrétta sig i samiskri
réttritun, sem að mestu leyti fór
fram á töflunni, án þess að láta
slikt hafa nein áhrif á sig eða draga
úr kjark. Fyrir utanaðkomandi
virtist kraftur og námsvilji
nemenda i hámarki, já næstum
óeðlilegur, en þegar haft er i huga,
að næstu 2-3 kennslustundirnar á
undan fóru fram á norsku, verður
þörf nemendanna fyrir tjáningu og
starf skiljanleg. Þær kennslu-
stundir, sem fram fóru á norsku,
voru jafn kyrrlátar og kennslu-
stundirnar á samlsku voru lifandi.
Þegar haft er i huga, að eftir 2-3
skólaár verða þessir nemendur að
læra allt á hinu erlenda máli,
verður skiljanlegra, hvers vegna
hugmyndaheimur þeirra og þar
með félagslegur skilningur er svo
oft takmarkaður.
Persónulega hef ég oftsinnis orð-
ið var við sams konar hegðan hjá
grænlenskum nemendum.
Það er einungis með aðstoð
móðurmálsins sem hægt er að gera
sér vonir um að nemendurnir
þroskist og verði að heilsteyptum
manneskjum með hæfileika og
áhuga á að tjá sig, og taka þátt i
störfum þjóðfélagsins. Með þvi að
neyða börn til að nota erlent tungu-
mál, sem aðeins er notað i skólan-
um, er — með nokkrum undan-
tekningum — verið að tryggja, að
nemendurnir komi út úr skólanum
félagslega og andlega fatlaðir, og
án þess að þeir hafi möguleika á
að taka þátt i störfum þjóðfélagsins
jafnfætis ungu fólki meirihlutahóp-
anna.
Einræöi meirihlutans
Það hlýtur að vera réttur minni-
hlutahóps, að fá að nota þau tján-
ingarform, sem menning hans
hefur skapað, hvar og hvenær sem
honum hentar, og á þann hátt, sem
honum sýnist best. Þennan rétt
verður rikisvaldið, þ.e.a.s. meiri-
hlutinn, að virða.
Undirokun móðurmáls, og þar
með menningar, minnihlutahóps.
þótt hún sé framkvæmd með ofan-
greindum hætti og vafalaust með
gott eitt i huga, er einræði meiri
hlutans, þvi meirihlutinn bindur
stuðning sinn við minnihlutann
skilyrðum, sem fela i sér undirok
um móðurmáls og menningar
minnihlutahópsins. Slikt einræði er
i reynd sama eðlis og það ómeng-
aða einræði, sem rikir i mörgum
löndum viða um heim. Raunveru
legt lýðræði einkennist hins vegai
m.a. af virðingu fyrir og tilliti ti
Framhald á bls. 10.
Að sjálfsögðu fást allar jólabækurn-
ar hjá okkur, en við viljum þó
sérstaklega minna á eftirtalda titla
til skemmtunar og fróðleiks:
Á jörðu hér eftir Ólaf Tryggvason
Ást og metnaður eftir Barböru Cartland
Draumar, sýnir og dulræna eftir Halldór
Pjetursson.
Erfðaskráin eftir Theresu Charles
Faðir minn — Bóndinn, Gisli Kristjánsson
ritst.
Hvað varstu að gera öll þessi ár? eftir
Pétur Eggerz.
Kampavinsnjósnarinn eftir Wolfgang Lotz
Líf við dauðans dyr eftir dr. Jakob Jóns-
son
Ráðherrar íslands 1904-1971 eftir Magnús
iMagnússon.
|Sai Baba — maður kraftaverkanna eftir
Howard Murphet.
Saltfiskur og sönglist eftir Harald Guðna-
son
Steinar i brauðinu eftir Jón Helgason
Svo hleypur æskan unga eftir Skúla Guð-
jónsson, Ljótunnarstöðum.
Sæti númer sex eftir Gunnar M. Magnúss
Þjóðlegar sagnir II eftir Ingólf Jónsson
frá Prestsbakka
Alít eru þetta vandaðar bækur að efni og
frágangi, kjörbækur i hverju heimilis-
bókasafni.
SKUGGSJÁ —
Bókabúð Olivers Steins
Hafnarfirði — simi 50045.
Rafmagnsveitur
ríkisins
auglýsa laust til umsóknar starf bókhalds
og skrifstofufulltrúa að svæðisskrifstofu
Rafmagnsveitnanna á Egilsstöðum.
Umsóknir með upplýsingum um menntun,
aldur og fyrri störf sendist starfsmanna-
stjóra.
Rafmagnsveitur rikisins
Laugavegi 116
Reykjavik.
RÍKISSPÍTALARNIR
lausar stöður
LANDSPÍTALINN:
BARNASPÍTALI HRINGSINS
AÐSTOÐARLÆKNAR óskast til
starfa við Barnaspitalann. Einn frá
1. febrúar n.k. og tveir frá 1. marz
n.k. Ætlazt er til, að þeir starfi i sex
mánuði hver. Umsóknum ber að
skila skrifstofu rikisspitalanna fyrir
12. janúar 1976. Upplýsingar veitir
yfirlæknir.
Reykjavik, 12. desember 1975.
SKRIFSTOFA
RlKISSPÍTALANNA
EIRÍKSGÖTU 5, SlM111765