Ægir - 01.10.1981, Blaðsíða 24

Rofabörð eru talandi vottur um jarðvegseyðingu.
Ljósm: Sveinn Runólfsson landgrœðslustjóri.
Skilgreina má nú loftmengun sem óeðlilega
mikið magn í andrúmsloftinu af einhverjum þeim
efnum, loftkenndum, fljótandi eða föstum, sem
hættuleg geta verið eða angrandi fyrir manninn
eða aðra aðila lífríkisins eða valdið geta tjóni á
einn eða annan hátt.
Náttúruleg loftmengun
Loftmengunin getur átt sér náttúrulegar orsakir
eða verið af manna völdum.
Sem dæmi um náttúrulega loftmengun má nefna
moldrok og sandbylji, saltmengun lofts við sjávar-
strendur og eldfjallagjósku.
Uppblástur hefur verið mikill á landi okkar allt
frá fyrstu öldum byggðar og er nú eitt af meiri
háttar vandamálum, sem við eigum við að stríða.
Vindar hafa þannig blásið jarðvegi af stórum hlut-
um landsins þótt sumt af fokefnunum hafi nýst
aftur við myndun jarðvegs á öðrum landssvæðum.
Mörg dæmi eru þess, að fokefni berist mjög
langan veg. Foksandur frá Sahara eyðimörkinni
hefur t.d. litað snjóbreiður rauðar í Alpafjöllum
og talið er að um 10 miljónir tonna af rauðleitu
ryki frá Sahara hafi fallið á Englandi árið 1903.
Saltmengun sjávarlofts er okkur ekki síður
kunn. Hún á þátt í því, að ryðmyndun og málm-
tæring er víða mikil á landi okkar og veldur
stundum gróðurskemmdum og rafmagnstruflunum.
Um margra ára skeið lét Veðurstofan safna
úrkomu hvers mánaðar á Rjúpnahæð við
544 — ÆGIR
Reykjavík og efnagreina ýmis snefilefni í henni.
Mesta klórmagnið sem mældist í úrkomu eins
mánaðar samsvaraði 80 kg á hektara lands og er
þar um geysimikið magn að ræða. Verstu saltveður
á suðvestan og vestanverðu landinu koma í vestan
ofsaveðrum, þegar loftið er komið yfir Grænland
og síðar Grænlandshaf. Loft er þá oft óstöðugt án
þess að úrkoma fylgi að ráði og getur mikil salt-
mengun þá borist langt inn í landið, sest á rúður og
einangrara raflína og valdið þar skammhlaupi.
Meiri háttar eldgos eru óhemju mikilvirkar
uppsprettur loftmengunar og má af innlendum
gosum minna á Skaftáreldana 1783 auk ýmissa
gosa á þessari öld. Um Skaftárelda ritar Hannes
Finnsson biskup m.a. í ritgerð sinni ,,Um manna-
fækkun af hallærum“:
“Mistrið var sífellt og mikið, er því síður var að
undra sem það var óvenjumikið um alla Norður-
álfuna. Vikur, sandur og brennisteinn féll þá á
jörð, svo peningur um hásumarið gekk hungraður
og eirði hvörgi. Af þessari brennisteins rigningu
varð svo mikið, að efst i Biskupstungum í Árness-
sýslu, sem liggur nokkrar þingmannaleiðir frá
þeim stað í Skaptafellssýslu, hvar eldsuppkoman
var, voru granir og lagklaufir á nautpeningi gular af
því, sem við þær loddi.”
Þess er að geta, að við eldgos verður ekki ein-
ungis loftmengun vegna öskuryks og eiturefna eins
og t.d. flúors sem öskunni geta fylgt, heldur losnar
einnig úr læðingi mjög mikið magn af ýmsum loft-
tegundum, þegar hraunkvikan kemur upp á yfir-
borðið. Lofttegundir þessar eru innibyrgðar í
hraunkvikunni undir miklum þrýstingi djúpt í
jörðu. Þegar upp á yfirborðið kemur og þrýsting-
urinn minnkar skyndilega, losna lofttegundirnar
og berast út í andrúmsloftið. Oft bindast þær súr-
efni loftsins og logatungur stíga hátt í loft upp við
eldgígana. Meðal lofttegunda þessara eru t.d. klór-
og brennisteinssambönd. Á eldgosatímum getur Is-
land þannig verið stórframleiðandi þessara efna,
t.d. brennisteinstvíildis.
Þá er rétt að nefna mengun af völdum gresju- og
skógarelda, en við þá berst feikna mikið af reyk og
fíngerðum öskuefnum upp í andrúmsloftið. Hér
tengist að vísu náttúruleg mengun og mengun at
mannavöldum, því að sumir þessara elda kvikna af
eldingum en aðra verður að skrifa á reikning
mannsins.
Þau fyrirbæri, sem nú hafa verið nefnd, mynda
meginhluta þeirra náttúrulegu örsmáu kjarna, sem