Víðir - 13.10.1951, Blaðsíða 3

VÍÐIR
3
Hugleiðingar um
Septembersýningu 1951.
í nokkur ár hafa ýmsir, að-
allega ungir, myndlistamenn
haft samsýningar í Lista-
mannaskálanum, sem vakið
hafa mikla athygli.
Ný list hefur á öllum tím-
um verið mjög umdeild. Þorri
þeirra borgara, sem á hverj-
um tíma skipar valda- og
virðingarsæti þjóðfélagsins
hefur mikið samneyti við list
og Hstamenn; lcynnist verkum
listamanna, metur þau og fær
notið. En valdamiklir menn
og auðugir eru oft furðulega
ósjálfbjarga og óttast mjög
um sig. Forgengileiki auðs og
valds elur á minnimáttar-
kennd gagnvart hinu furðu-
lífseiga fyrirbæri, sem menn
kalla list. Því eru viðbrögð
þeirra oft. fyrirvaralaus og
hörð, er listin fer inn á nýjar
brautir með þeim hugsanlegu
afleiðingum, að hún valdi
verulegu umróti í þjóðfélag-
inu. Listin er áleitin og óbil-
gjörn, nær oft sterkum tökum
á áhrifa- og athafnamönnum,
sem finna sterk, leyjid ættar-
mót með. sér og listamönnun-
um, sem brjóta nýjar leiðir og
leyfa sér meira tillitsleysi
gagnvart þjóðfélaginu en
fjöldinn.
Orsakanna til þess, hve ný
list fær oft kaldar viðtökur,
er þó ekki einungis að leita í
andstöðu hins valdamikla
borgara. Almenning, sem hef-
ur fengið í eldri list ráðningu
svo margra fagurra æsku-
drauma og svalað þyrstum og
þreyttum taugum sínum við
lindir hennar, skortir oft það
úthald og einbeitingu innri
sjónar, sem nauðsynlegt er til
þess að tileinka sér kjarna
nýrrar listar. Á þetta sérstak-
lega við hér, þar sem almenn
listasöfn vantar algerlega og
opinber listþjónusta skammt
á veg lcomin í mörgum grein-
um.
Þótt aðalástæðurnar til
andstöðu og áhugaleysis fólks
í skiptum þess við nýja list
hafi verið nefndar, má vitan-
lega ekki gleyma því, að í list,
sem annars staðar, eru margir
kallaðir, en fáir útvaldir. Þó
góð list sé oft óaðgengileg, er
ekki víst, að hægt sé að kalla
það list, sem ekki á neitt brýnt
erindi við sína samtíð. Hleypi-
dómalaus mvndskoðari gerir
enga ákveðna kröfu til
mynda, ekki þá, að þær líkist
einhverju ákveðnu, túlki á-
kveðna hugsun eða lýsi ein-
hverju sérstöku. Erindi hans
á sýningu er að leita svölunar
andlegum þorsta sínum,
draga að sér andlega næringu,
og langflest fólk leitar í list
að fegurð, einhverju, sem
gleður auga og hjarta eða
„huggar augað lits við lind og
leikur gleði í sorgartjöldum“.
Þó með því sé vitanlega ekki
sagt, að allt fólk unni fegurð
öðru fremur eða henni einni
eða að fegurðin sé aðeins fólg-
in í því að sleikja sólskin eða
baða í rósum, þar sem vitað
er, að meginhluti mannkyns-
ins á sínar sælustundir jöfn-
um höndum að þakka eitur-
nautnum og fullnægingu mjög
rangsnúinna hvata, verður þó
sjálfsagt seint frá því horfið
að meta fegurðina í lífi og list
öðrum þræði út frá hinni
barnslegu hrifningu hins
frumstæða manns, sem hefur
hjarta sitt eitt til leiðsögu.
Þeim, sem lesa þennan for-
mála, verður það vafalaust
ljóst, sem raunar er vitað í
margar aldir, að listgagnrýni
er hinn heimskulegasti þvætt-
ingur, og gildir það jafnvel
um listdóma. hinna merkustu
manna, því um listsköpun
sýnist sitt hverjum og líklega
engum rétt. En umræður um
list vekja áhuga, og áhuginn
er undanfari þess skilnings,
sem hægt er að eignast á list
með því einu að umgangast
listaverkin, skoða þau með
sömu ást og afdráttarlausu
hlutleysi og menn skoða sjálfa
náttúruna. Listsköpun er
þyngsta átakið, sem á mann-
inn er lagt. Hún er ávöxtur
mikilla þjáninga, átaka, sem
kalla á alla krafta, sem unnt
er að' beita, hverja taug verð-
ur að þenja að hámarki. Hver
sá, sem leynir einum dropa af
blóði, fær engu áorkað. Sá,
sem er fær um að bera. sár-
ustu þjáningarnar, er mestur
listamaður, og sá einn fær
notið list.ar til fulls, sem fylg-
ir listamanninum eftir um
hans þungu stigu. Enginn
skyldi láta blekkjast af auð-
skilinni list, og umfram allt
má æskan ekki alast upp við
þá trú, að lífið sé saklaus
skemmtun.
A Septembersýningunni í
ár koma fram 7 málarar og
3 myndhöggvarar. Gunnlaug-
ur Scheving ber höfuð og herð-
ar yfir alla á sýningunni.
Lengi vel fannst mörgum
Scheving dálítið einstreng-
ingslegur, og hinir nýju litir
hans á hafi og jöklum orkuðu
framandi og kaldranalega á
áhorfendur. Nú vaxa vinsæld-
ir Schevings með hverri sýn-
ingu. Hugsun hans er djúp og
römm, en tær og sönn. Hann
er ósveigjanlegur í sínum stór-
brotnu línum, en sæll eins og
sveitabarn í náttúrudýrkun
sinni. Þróun hans er örugg og
á þjóðlegri rót.
Þorvaldur Skúlason er rnjög
ólíkur Scheving, fjölgáfaður
ög fjöllyndur listamaður,
næmur fyrir nýjum áhrifum,
sívakandi o g ótrauður að
kanna nýjar leiðir og vílar
ekki fyrir sér að brjóta að
baki sér allar brýr. Myndir
hans eru lifandi og litauðug-
ar, en sitt trúnaðarmál hefur
hann líklega ennþá engum
sagt. Allir virðast á einu máli
um það, áð hinar augljósu
gáfur Þorvaldar Skúlasonar
ættu skilið að hafa notið sín
betur.
Valtýr Pétursson vinnur ör-
ugglega og markvisst, hann
kemur alltaf á óvart og er
aldrei leiðinlegur. En myndir
hans eru mjög sjaldan falleg-
ar. I bezta lagi leggur frá þeim
notalegan yl, en oftast eru
þær kaldar, og í þetta sinn
mjög óþægilegá hryssingsleg-
ar. Kjartan Guðjónsson virð-
ist í þetta sinn vera á leið til
baka til ákveðnari fyrir-
mynda, en myndir hans á
þessari sýningu eru áberandi
líkar verkum annarra málara,
og dregur það úr álirifum
þeirra. Kjartan hefur áður
sýnt mjög fallegar myndir.
Jóhannes Jóhannesson er
góður listamaður, alvarleg-
ur og heiðarlegur, en þroski
hans er einkennilega liægur,
engin sýnileg framför frá fyrri
sýningum, og alveg það sama
er uppi á teningnum með
Kristján Davíðsson, þann
bráðsnjalla málara. .. Hann
hjakkar enn í sama farinu
með sínar furðúlega ljótu
fígúrur dregnar fi’amúr hell-
um foi’naldarinnar, óþægilega
skyldar hver annarri og jafn-
vel húmorlausari en áður. Þó
dylst ekki, að hann hefur
gætt þær varanlegu lífsmarki.
Nína Tryggvadóttir er ekki
með núna, og eru það aðdá-
endunx hennar mikil von-
brigði. Þar sem Nína er, ger-
ist alltaf eitthvað nýtt og
heillandi. Ivarl Kvaran sýnir
enn sína. stóru plakata, sem
erfitt er að ráða neitt veru-
legt af um efnivið höfundar-
ins.
Asmundur Sveinsson og
Sigurjón Ólafsson vöktu einna
almennasta hrifningu á Osló-
sýningunni. Þeir eru báðir af-
burða kunnáttumenn að dómi
þeirra, sem óhætt er að hafa
slíkt eftir. Eftir þá báða ligg-
ur fjöldi stórverka, sem nægja
munu þeim til varanlegrar
frægðar. Þeir sækja nú báðir
hraðara fram í nýja tímann
en áköfustu aðdáendur þeirra
hafa getað fylgt þeim, og
sitja þeir nú eftir með sárt
ennið og vita ekki, hvort þeir
eiga að biðja guð að hjálpa
sér eða þeim. Asmundur
Sveinsson er nú nær sextugu,
lotinn í herðum og æðaber,
en lijartað er heitt sem fyrr
og' vinnugleðin hin sama og
æ áður. Því mun enginn trúa,
að hann leggi nokkurntíma
hönd að verki í öðru skyni
en að leita þess sannleika, sem
hann veit æðstan á hverjum
tíma. Asmundur á nokki-ar
myndir á sýningunni, hinn
rammeflda járnsmið, sem ekki
leynir kröftum sínurn, og
tvær skemmtilegar mvndir,
sem líklega mega fx-ekast kall-
ast gamanmyndir, þó vel geti
gránað gamanið þeirra beggja.
Ekki ex-u þessi vex-k á borð
við það bezta, sem liann hef-
ur gert, en ótvírætt er hann
eitt rnesta geni, sem ísland
hefur alið.
Sigurjón á þarna 3 myndir,
sem vel mega vera ágætar, þó
enginn korni auga á það í
svipinn. Sigurjón 'stendur á
gömlum merg, en verk hans
hin síðari ár eru ósannfæi'-
andi, önnur en þau, sem styðj-
ast við ákveðnar fyrirmyndir.
Tove Ólafsson sýnir tvær
myndir, tvö börn, yndislega
fallega mynd, og konu mikil-
úðlega og trausta, sem áx-eið-
anlega á eftir að vinna hug
margra. Tove er mjög vax-
andi listamaður.
Septembersýningin var í
heild, er frátaldar eru myndir
Schevings, Ásmundar og frii
Tove, fremur rislág í þetta
sinn. Þorvaldur brást venju
fremur, og sama er að segja
um Sigurjón. Kjartan, Jó-
hannes og Kristján áttu í raun
og veru ekki myndir til að
sýna, og Nína er ekki með.
Næstu Septembersýningar er
beðið með mikilli eftii'vænt-
ingu.
J. R. E.
KORN.
Látu þér ekki nægja að
gera skyldu þína. Gerðu
meira en skyldu þína. Sá, sem
fyrst stígur fæti inn fyrir
markið, hann vinnur.
*
Við getum að einu leyti
skynjað hraða Ijóssins. Það
nær okkur of snemma á
morgnana.
★
Svo sem menn sá, svo munu
þeir og uppskera, þó auðvit-
að að undanteknum áhuga-
manninum í garðyrkju.
*
Verið ávallt á ferð, þá rek-
izt þér einnig á eitthvað.
Aldi'ei hefur heyrzt talað um,
að nokkur, seixi situr kyrr,
rekist á nokkuð.
★
Max-gir, sem ásakaðir eru
um, að þeir drekki eins og
fiskar, vita ekki einu sinni
hvernig vatn er á bragðið.
★
Svo var það maðurinn, sem
átti gullbrúðkaup, hann stakk
upp á því við konuna sína að
halda daginn liátíðlegan með
tveggja míniitna þögn.
★
Hagnaðurinn við háskóla-
menntun er sá, að hún kennir
þér að meta þau auðæfi, sem
luin hindrar þig í að öðlast.
★
Gott, gamalt ráð. — Gerðu
þér það að reglu að skrifa nið'-
ur. Safnaðu hugmyndum af
eins miklurn áhuga og fólk
safnar frímerkjum. Hugmynd
getur þú fundið næstum hvar
sem er og livenær sem er.
Treystu ekki á minnið. Skrif-
aðu hjá þér, og hugsaðu um
það seinna.
★
Bi-ezki kappsiglingamaður-
inn Donald Campbell reyndi
nýlega bátinn sinn Bluebird.
Sjórinn þevttist hvítfyssandi
í loft upp í kjölfar bátsins.
Hann var að reyna að slá
ameríska metið. Hraðinn var
yfir 120 mílur á klst., og hann
skýrði frá því, að allt hafi
gengið þannig, að hann mætti
vera ánægður með árangur-
inn.
★
Beinasta afleiðingin af að
gefa konu loðkápu er sú, að
hún verður svolítið hlýrri.
stund sat hann þar hreyfingarlaus, fól andlitið í höndurn
sér og hlustaði á sálmasönginn. Loks tók hann eftir því, að
liann var farinn að biðjast fyrir. ... „Ég trúi á þig. Þú
svaraðir bcenum mínum, með blossandi, geislandi krafta-
verki. Enn er ég steinblindur í því efni. Enn efast ég. En
heitasta þra lífs míns er að trúa, trúa skilyrðislaust og
ástríðufullt — og aldrei frainar gagnrýna og efast. ... í
undirdjúpinu, undir hinum harðneskjulega vamarvopna-
burði skilningsdrambsemi minnar lifir áfrarn niðurbœldur
draumur. Jœja, það er ennþá einungis draumur, en það er
ununarríkasti draumurinn af þeim öllum. Það er sá töfr-
andi draumur að trúa á þig og elska þig með hinum skín-
andi bjarta anda Guðs vina".
Lerrac gekk í hægðum sínum niður trjágöngin þessa frið-
sælu nótt, niðursokkinn í bænir sínar. Hann tók varla eftir
fersku næturloftinu. Þegar hann var kominn aftur inn í
herbergið sitt á gistihúsinu, fannst honum, að vikur hefðu
liðið frá því, að hann yfirgaf það seinast. Hann tók grænu
stóru vasabókina sína upp úr tösku sinni og settist niður
til að skrifa athugasemdir sínar við hina endanlegu við'-
burði dagsins.
Nú var klukkan að verða 3. Föl birta var farin að brjót-
ast gegnum djúpið í næturhimninum. Nýr svali streymdi
inn um gluggann. Hann fann heiðríkju náttúrunnar streyma
ian í sál sína með' mildri ró. ÖII forréttindi daglegs lífs, til-
gátur, lærdómsáætlanir og viturlegar efasemdir höfðu horf-
ið. Honum virtist hann liafa eignazt öryggi. Og hann fann
Hinn undursamlega, sefandi og fróandi frið þess. Hann fann
svo innilega til þess og áþreifanlega, að nú hafði liann
engar áhyggjur framar.
I hinni óumræðilegu fegurð dagrenningarinnar, hinu un-
! aðslega morgunsári hins nýja dags, sofnaði Lerrac.
ENDIR.