Alþýðumaðurinn - 05.12.1968, Qupperneq 4

Engin ríkisstjórn kemst lengra í ráðstöfun-
um sínum en almenningur eirir gerðum
hennar, live skyilsamlegar og nauðsynlegar
sem þær annars eru
Ræða Braga Sigurjónssonar alþingismanns, er
vantrauststillagan var til umræðu á Alþingi
Herra forseti.
Góðir hlustendur fjær og nær.
Um það er ekki deilt, að til stór
felldra og þungbærra aðgerða
varð að grípa í efnahagsmálum
okkar atvinnuvegunum til að-
stoðar, til greiðslujafnaðar við
útlönd og vegna verulegs halla
ríkissjóðs. Um hitt er deilt,
hvers vegna svo sé komið, sem
komið er' Stjórnarandstæðingar
staðhæfa, að hér sé fyrst og
fremst vanstjóm og óstjórn um
að kenna, stjórnarsinnar, að
höfuðástæðan sé aflabrestur og
markaðshrun, auk ýmissa þjóð-
félagslegra aðstæðna, sem ekki
hafi reynzt gerlegt að.ráða við.
Fyrir því hafa verið færð rök,
sem stjórnarandstaðan hefir
ekki treyzt sér til að bera brigð
ur á, að frá árinu 1966 og til árs-
ins í ár hafi útflutningsverð-
mæti okkar lækkað fast að 45%,
og ætti þá engum að leynast,
hve gífurlega aðstaða þjóðar-
jnnar hefir breytzt til hins lak-
ara. Að við höfum ekki fundið
meir fyrir þessari tekjurýrnun
þjóðarinnar í daglegu lífi okkar
en raun ber vitni enn, stafar af
því, að gjaldeyrisvarasjóði þeim,
sem skapaðist á árunum 1961—
1966, hefir verið eytt til afböt-
unar tekjurýrnuninni. Segir þó
stjórnarandstaðan ýmist, að
hann hafi aldrei verið til nema
á pappírunum, eða að það hafi
yerið óstjóm að eyða honum
upp. Leynist víst engum, að tví-
sagan bendir á veikan málflutn-
ing, því að ekki getur hvort
tveggja verið, að gjaldeyrissjóð-
urinn hafi enginn verið, og þó
ráðleysi að eyða upp á tveim
árum því, sem ekki var. Auð-
yitað var gjaldeyrissjóðurinn til,
og nú liggur fyrir, að honum hef
ir verið eytt til að halda uppi
svipuðum lífskjörum almenn-
ings árin 1967 og 1968 og þjóðin
naut 1965 og 1966, þótt gjald-
eyristekjur þjóðarinnar hefðu
farið stórminnkandi. Það blasir
nú við, að þetta var ofrausn.
Það er auðvelt að vera vitur eft
ir á, en vandasamara að sjá
hluti fyrir. Hér er afsökunin sú,
að ráðamenn hugðu aflabrest
síldar og verðfall afurða stund-
arfyrirbæri, sem hins vegar
reyndist viðvarandi um lengra
skeið. En sá stjómarandstaðan
ibetur fyrir? Hvatti hún til var-
ygðar? Mælti hún fyrir lækkun
á fjárlögum í fyrra? Fylgdi hún
aðgæzlustefnu í kaupkröfum,
svo að rekstursgetu atvinnu-
vega yrði ekki teflt í tvísýnu?
Hverjir minnast þessa?
Auðvitað hefðum við átt að
herða mittisólina um nokkur
göt strax í fyrra. Auðvitað hefð
um við átt að taka upp 20% að-
flutningsgjaldið strax á sl. vori,
eins og þingflokkur Alþýðu-
flokksins raunar lagði til, en yfir
stjórn bankanna taldi þá ekki
tímabært. En er hægt að segja,
að það sé vanstjóm eða óstjórn
að spá ekki alltaf rétt í fram-
tíðina, sjá ekki alltaf 6 mánuði
eða eitt ár fram í tímann?
Onnur höfuðröksemd stjórnar
andstöðu fyrir því, að óstjórn og
vanstjórn sé meginorsök núver-
andi vandræðaástands í efna-
hagsmálum okkar, er sú, að fram
leiðsluverðmæti þjóðarinnar nú
séu ekki undir meðaltali áranna
1962—64, og hafi þjóðin þá þó
lifað sældar- og uppgangslífi í
framleiðslu sinni og atvinnu-
vegimir staðið með hinum
mesta blóma. Hinu skýtur stjórn
arandstaðan undan, að nú þurfa
framleiðsluverðmætin að fæða
fjölmennari þjóð en fyrr, standa
undir fleiri og meiri afborgun-
um fjárfestingaframkvæmda
sem og vöxtum en fyrr, greiða
drjúgum hærri kostnað við verð
mætasköpunina en fyrr, og
þannig mætti lengur telja.
Nú sjáum við að vísu öll eftir
á, fyrst mál hafa þróazt, svo sem
þau hafa gert, að við hefðum
þurft með einhverjum hag-
stjórnaraðgerðum að halda eftir
verulegum hluta af gróðakúf
áranna 1965 og 1966, fjárfesta
minna í óarðbærum fram-
kvæmdum, hleypa síldargróðan
um minna út í verðlag og kaup-
gjald. Það er auðvelt að vera
vitur eftir á. En hugleiðið samt,
hlustendur góðir, hvort nokk-
urri stjóm hefði haldizt slíkt
uppi þessi ár, eins og stórgróða-
gállinn var þá á okkur. Man
nokkur til þess, að stjórnarand-
staða varaði þarna við? Minnast
nokkrir þess t. d., að háttvirtur
4. þingmaður Austurlandskjör-
dæmis og annar flutningsmaður
vantrauststillögu þeirrar, sem
hér er til umræðu, Lúðvík Jós-
efsson, varaði við þjóðhættu-
legri offjárfestingu í síldarverk
smiðjum á Austfjörðum þessi
árin? Man nokkur til þess, að
stjórnarandstaðan varaði við
ótímabærum kauphækkunum,
sem eiddu til verðbólguaukning
ar og lömunar á rekstursgetu
atvinnuvega, ef harðnaði í ári?
Var stjómarandstaðan hófsöm í
kröfum sínum.á hendur ríkis-
sjóði? Og hverjir vildu taka
gjaldeyrisvarasjóðinn til fjár-
festingaframkvæmda, í stað
þess að hann væri kornforði
feitra ára til magurra?
Ég er ekki með þessum orðum
að ásaka stjórnarandstöðuna fyr
ir að hafa ekki séð hlutina 1965
—1966 fyrir, eins og þeir birtast
í dag, en minnast skyldi hún
þess, að það, sem hún kunni
ekki að spá fyrir, getur hún
ekki með góðri samvizku álasað
öðrum fyrir að hafa ekki kunn-
að að reikna rétt út.
Ég vil ennfremur vekja at-
hygli á, að jafnvel þótt ríkis-
stjórn og stjórnarliðar hefðu
verið svo miklu framsýnni 1965
og 1966 en stjórnarandstaðan að
sjá þá fyrir núverandi aðstæður
og þá jafnframt gert sér fulla
grein fyrir, hvað gera þyrfti til
að afstýra vandanum, mundi
það hafa verið takmarkað, sem
ríkisvaldið hefði komizt fram
með að gera af þeim ráðstöfun-
um. Þetta þykja kannske stór
Bragi Sigurjónsson.
orð, en það er engum til gagns
að horfast ekki í augu við það,
hvar við erum á vegi stödd með
stjórnfestu. Við látum ekki létt
að stjórn, íslendingar, og skiln-
ingur okkar á heildarhag er tak
markaður. í þjóðfélaginu ráða
miklu öflugir hagsmunahópar,
sem eiga það til að beita afli
sínu miskunnarlaust sér til fram
dráttar, þótt almannaheill bjóði
annað. íslenzk ríkisstjórn hefir
ekki að baki boðum sínum öfl-
uga lögreglu, sem gefi fram-
kvæmdavaldinu áherzluþunga,
þaðan af síður her, sem betur
fer. En af þessu leiðir, að engin
ríkisstjórn kemst lengra í ráð-
stöfunum sínum, en almenning-
ur eirir gerðum hennar, hve
skynsamlegar sem þær annars
eru, og þarf enda ekki alltaf al-
menning til. Takmarkaðir hags-
munahópar geta komið hér á
afdrifaríkan hátt við sögu. Hér
er það sem ábyrgð. og vandi
stéttarsamtaka og hagsmuna-
hópa er ekkert bamameðfæri.
Svo sem festa og víðsýni er þar
nauðsyn, svo er óbilgirni og
þröngsýni þar bráður háski. Af
þessum sökum mætti ætla, að
það væri skynsamlegt og mjög
til bóta, að ríkisvaldið veitti hin
um ýmsu stéttarsamtökum víð-
tækari og nákvæmari upplýsing
ar í efnahagsmálum þjóðarinnar
en verið hefir siður til þessa.
Kynni það að eyða óþarfa tor-
tryggni og væri forysta samtak-
anna mjög til fróðleiks. Á sama
hátt er skynsamlegt og enda
sjálfsagt að veita stjórnarand-
stöðunni slíkar upplýsingar, svo
að gagnrýni hennar byggist
meir á staðreyndum en ímynd-
unum og blekkingum, svo sem
stundum hefir viljað brenna við,
vísast af fáfræði og skorti á upp
lýsingum. Á þessu var einmitt
byrjað á mjög ítarlegan hátt í
haust, þar sem stjórnarandstöð-
unni voru veittar allar tiltækar
upplýsingar um efnahagsástand
ið í sambandi við umræður um
hugsanlega breikkun stjórnar-
samstarfs, og er nú eftir að sjá,
hve drengilega stjórnarandstað-
an notar þessar upplýsingar og
hvort henni tekst að reka gagn-
samlegri gagnrýni en þótt hefir
verið undanfarið, því að um það
eru ekki skiptar skoðanir, að
ákveðin og blekkingalaus stjórn
argagnrýni er þjóðarnauðsyn.
Engin stjórn er gallalaus og því
síður algóð. Allir hafa sína galla
og gera sínar skyssur.
Þegar ég hins vegar sá van-
trauststillögu háttvirtrar stjórn-
arandstöðu sl. mánudag og nú
er hér til umræðu, duttu mér í
hug orð Jónasar frá Hriflu um
Steingrím í Nesi, er hann hafði
snúizt gegn Jónasi en með Birni
á Brún í framboði til alþingis,
en vetri fyrr hafði Steingrímur
verið hætt korninn, legið týnd-
ur, svo dægrum skipti, í hraun-
gjótu og ritað síðar um hug-
renningar sínar þar athyglis-
verða grein af trúarlegum toga.
Jónas mælti: „Ekki hefir Stein-
grímur vitkast við að sjá guð í
Aðaldalshrauni.“ Ekki hefir
stjórnarandstaðan vitkast við
efnahagsupplýsingarnar, datt
mér í hug. Hér er semsé ná-
kvæmlega sama tillagan á ferð
og í fyrravetur um svipað leyti,
sem þá var sungið og messað út
af sem mest, vitandi þá, eins og
nú, að efnahagsráðstafanir varð
að gera, og báðir stjórnarand-
stöðuaðilar þá, eins og nú, töldu
gengislækkun hagfelldustu úr-
lausnina, þótt þá skorti hrein-
skilni til að viðurkenna það,
heldur reyna nú eins og þá að
þyrla. upp moldviðri kringum
málið. Eða hví beið háttvirt
stjórnarandstaða 5 vikur af
þingi með það að koma með van
traust á ráðlausa og dáðlausa
ríkisstjóm, að sínum dómi? Hélt
vonin um ráðherrastóla í þjóð-
björgunarhemilinn á þeim svona
lengi? Eða vildu þeir vera vissir
um, að gengislækkunin kæmist
örugglega á, þá fyrst væri óhætt
að hefja messu? Og hví hefja
þeir tvísönginn áður en vitað er
um hliðarráðstafanir ríkisstjórn
arflokkanna? Skipta þær af-
stöðu þeirra engu? Allt eru
þetta spurningar sem hljóta að
leita á hugann. En þótt svör við
þessum spurningum, kunni að
þykja forvitnileg, varða þau
engan þjóðarvanda. Þjóðarvand
inn er, að hér hefir orðið enn
ein gengislækkun, og af illri
nauðsyn að dómi okkar, sem
töldum okkur ekki geta skorast
undan því að greiða henni at-
kvæði á alþingi. Hvers vegna?
spyr þú sjálfsagt, hlustandi góð-
ur. Ég get aðeins svarað fyrir
mig persónulega. Ég hefði talið
æskilegra, að um þær efnahags-
aðgerðir, sem nú verða gerðar,
hefði náðzt víðtækari samstaða
á alþingi en raun ber vitni. Ég
veit, að þær verða svo sársauka
fullar og snerta svo hag hvers
einasta einstaklings, að miklu
hefði varðað, að um þær hefði
náðzt samstöðufriður, svo að
þær næðu sem víðkækustum
árangri án átaka milli stétta,
sem tefðu fyrir og drægju úr
efnahagsbata. En fyrst þetta
náðist ekki, tel ég núverandi
stjórnarflokka eiga að standa
eða falla með aðgerðum sínum
til úrbóta vandanum. Vafalaust
höfum við sums staðar teflt
skakkt í leiknum leik, og skul-
um þá ekki skorast undan af-
leiðingum leikblindunnar, en í
megindráttum tel ég rétt leikið,
og því enga þörf að hvika. Af
þeim gögnum, sem okkur þing-
mönnum hefir verið lögð í hend
ur, og af þeim athugunum, sem
ég hefi sjálfur getað gert, tel ég
engan vafa á, að stórfelldum
efnahagsaðgerðum varð ekki
frestað. Ég dreg enga dul á, að
ég hafði mikla tilhneigingu til
að fylgja svonefndri niðurfærslu
leið, því að mér hrýs hugur við
smækkun krónunnar, sérstak-
lega með spariféð í huga, en
ástæður fyrir því, að ég fylgdi
gengislækkun sem úrlausn nú,
voru þessar helztar:
Að gengislækkun mundi fljót
ast örva atvinnulífið og þar með
glæða atvinnu manna, en at-
vinnuleysi er flestu böli erfið-
ara.
Að gengislækkun yrði almenn
ingi ekki eins snögglega kjara-
skerðing og aðrar efnahagsað-
gerðir og gæfi fólki meiri tíma
til að aðlaða sig hlutunum, t. d.
færa ýmiskonar neyzlu af er-
lendri vöru á innlenda.
Að gengislækkun kæmi nýj-
um, og í fjölmörgum tilfellum
fátækum, húsbyggjendum ekki
eins erfiðlega og aðrar aðgerðir.
Að launþegasamtökin mundu
betur eira gengislækkun en
öðrum efnahagsþrengingum.
Að gengislækkun væri brota-
minnst í framkvæmd.
Að efnahagssérfræðingar rík-
isstjórnarinnar, en á þeim
mundi verulega mæða fram-
kvæmd málsins, virtust helzt
hallast að þessari efnahagsað-
gerð. Ég skammast mín ekki
fyrir, að sem leikmaður taldi ég
mig ekki geta horft fram hjá
skoðunum þeirra.
Nú er mér Ijóst, að mikið velt
ur á framkvæmd þessara mála,
hvernig almenningur • og ýmis
hagsmunasamtök taka þeim og
hvað gert verður til að bera
þyngstu blökin af þeim, sem sízt
mega við auknum byrðum. Sam
komulag er um að verja 150
millj. kr. til að forða bótaþegum
almannatrygginga frá tekjurým
un af gengislækkuninni. Fyrir-
hugaðar eru ráðstafanir í skatta
málum, sem miði til hagræðis
barnmörgum fjölskyldum,
sjúkrakostnaður verði frádrátt-
arbær, afla á aukins fjár til
íbúðabygginga og freistað verð-
ur að stuðla að atvinnuaukn-
ingu, þar sem þess er brýnust
þörf. En allt er þetta enn á at-
hugunarstigi, og sér hver, sem
af góðvild vill hugsa málið, að
hér þarf nokkurn tíma til. Skipt
ir því afar miklu, að engir flasi
að andstöðu við aðgerðirnar,
meðan þær eru í mótun, heldur
noti áhrifavald sitt til að stuðla
að uppbyggingu þeirra sem bezt
og hraðast. Þar geta laimþega-
samtökin og ýmis önnur hags-
(Framhald á blaðsíðu 2)