Nýja stúdentablaðið - 13.04.1948, Page 18

16
NÝJA STtlDENTABLAÐIO
BJÖRN ÞORSTEINSSON, cand, mag.:
Jón Sigurðsson 1840
í ár er aldarafmæli byltingarársins mikla 1848. Þá urðu
stjórnarbyltingar í flestum vestlægum löndum álfunnar, einvalds-
konungar veltust úr völdum, kúgaðar þjóðir hristu hlekki sína
og þingræðislegar stjórnskipanir komust á í nokkrum ríkum.
Þessir atburðir urðu til þess, að nokkrir íslendingar undir forystu
Jóns Sigurðssonar hrundu af stað sjálfstæðisbaráttu okkar. Það,
sem áður hafði gerzt í sjálfstæðimálum þjóðarinnar á 19. öld
á fátt skylt við sjálfstæðisbaráttu. Baráttan fyrir endurreist al-
þingis var einungis barátta fyrir ráðgefandi þingi, sem fjalla
skyldi um sérmál íslands, en síðar komu ályktanir þess fyrir
einvaldsstjórnina í Kaupmannahöfn. Réttarstaða Islands innan
danska ríkisins var mönnum óljós, eða menn gerðu sér ekki
mikla rellu út af henni. Ágætir og þjóðhollir Islendingar voru
tryggir þegnar danska ríkisins, Island var óaðskiljanlegur hluti
þess og þeir bundnir hagsmunum beggja Jtjóðanna. Aðstaða Jtess-
ara manna var örðug, og fáum tókst fyllilega að vera beggja
vinir og báðum trúir.
Er byltingar brutust út fyrra hluta árs 1848, sá Danakonung-
ur sitt ráð vænst að afsala sér einveldinu og setja ríki sínu
stjórnarskrá. Þessi stjórnarskrá var hálfgert örverpi og stjórn-
lagafrelsið mjög skorið við neglur, einkum hvað snerti hjálend-
ur Danmerkur. Átök urðu hörð við hertogadæmin Slesvik °g
Holtsetaland, og kom þar til vopnaviðskipta. Þeim átökum lauk
þannig 1864, að Danir misstu bæði þessi héruð. Jón Sigurðsson
var í Kaupmannahöfn um Jæssar mundir og skrifaði J)á Hug-
vekju til íslendinga, sem birtist í Nýjum félagsritum þá um
vorið. I þessari grein var kveðið upp úr um réttindi og kröfur
þjóðarinnar til sjálfstjórnar. Með henni markar Jón stefnu sína
og grundvallar hana á sögulegum rétli þjóðarinnar. Hér er brugð-
ið upp á ljósan hált nýrri útsýn yfir fortíð og framtíð land.s-
manna, þjóðin var vakin til vitundar um rétt sinn og gefið
ákveðið mark að stefna að. Vorið 1848 má jm segja, að sjálf-
stæðisbarátta Islendinga hefjist fyrst markviss og ákveðin. En
Jón gerði meira en rita einstakar greinar í Ný félagsrit. Hann
stóð í mjög umfangsmiklum bréfaskiptum við menn, sem hann
treysti bezt, víða um land. Með bréfum sínum og greinum byggði
hann upp og hélt saman öflugum stjórnmálaflokki, sem stóð um
stefnu hans og bar hana að lokum fram til sigurs.
Hér á eftir fer meginhluti af fyrsta bréfinu, sem Jón skrifar
1848 og varðveitzt hefur. Það er frá 18. marz og er til Jens Sig-
urðssonar, síðar rektors. Þar kemur fram viðhorf Jóns til atburð-
anna þetta merkilega ár.
Elskulegi hróðir. Þökk fyrir elskulegt tilskrif í haust. Eg hripa þér |)elUi
til þess að láta það eitthvað heita, en ekkert verður samt gagn í því,
þótt nógar séu fréttirnar, en Berlingur og Föðurlandið, sem liér fylgja,
verða að hæta úr. Þú veizt, uð margir hafa fundið ú sér árin fyrirfarandi
eins og veðurhoða, en nú er það komið fram, að gamla Evrópa er nú
þegar í loga. Fyrst kom heilagur páfinn, eins og þú veizt, og veitti frelsi
lijá sér og gerði ítali hamslausa. Svo komu Sikileyingar og gerðu upp-
reist og svo Neapólsmenn og pýndu constitution (stjórnarskrá) út úr kóngi
sínum. Þá komu nú Frakkar og þótti leiðinlegt að þæfa lengur við Guizot.
Þeir ætluðu að halda sér fund og tala um kosningarfrelsi, og safnast þar
saman grúi til þess að sýna stjórninni, að þjóðin vill liafa meira kosningar-
frelsi. Stjórninni var ekki um þetta og kreppti að um fundinn, en þá
komu binir í óeirðir. Þá var skotið á þá. Þá orguðu þeir: „A has Guizot“
(niður með Guizot). Þá lét konungur segja, að Guizot væri úr völdum
og aðrir frjálslyndari settir. Þeir sefast, í því er skotið á hóp nokkurn
við liótel Guizots. Þá orga þeir af gremju og segja, að þetta séu allt svik
um ministraskiptin og orga: „A has Louis Philipp“ (niður með Lúðvík
Filippus), og eftir tvo tíma er Loðvík Filippus Ijósast nafn settur af og
kominn með kerlingu sína gangandi til Englands. Frakkar urðu hráðir og
ætluðu að segja til sín, en þeir vissu ekki af sér sjálfir, fyrr en öllu
var kollsteypt óvart. Hvað var nú að gjöra? Republik (lýðveldi) — og á
einu augahragði þá er orgað upp: „La republique Francaise — la liberté
— l’égalité — la fraternité“ (franskt lýðveldi — frelsi — jafnrétti —
l)ræðralag). Eli bien, monsieur, það er komin republik í Frakkland aftur
og Lamartine er utanríkisherra. Thiers er lireint aftur úr, því aíf hann er
ekki nærri nógu frjálslyndur. Nú er kviknað í Þýzkalandi, og á flestum
stöðum láta stjórnirnar undan nema gamli Ernst í Hannóver. Hann biður
þá að hafa á höfðinu. Ifann segir þeir eigi nógu gott, þeir séu ekki
soltnir. Þá er nú Danmörk. Kristján 8. dó 19. jan., og Friðrik 7. kom
upp daginn eftir. Ifann byrjaði með því a.ð boða constitution, sem þú
sérð af blöðunum, en lítil er hún og sultarleg og rifrildið þó mest um,
hvernig henni verði komið við. Hún á nefnilega að ná til Danmerkur,
Slesvíkur og Holtsetalands, en ekki víðar. En nú biðja Slesvik — Ifoltsten-
erne Dani vel að lifa og segjast ekki vilja neitt hafa með þá að sýsla.
Danir biðja marga Holtseta að fara í rass, en Slesvik segjast þeir eiga.
Hinir segja, að Slesvik fái þeir aldrei. Nú er rifizt, en hver verður endir-
inn?- — að Slesvik fer sina leið held ég.
Við erum að bíða póstskipsins að heyra stjórnarbylting frá íslandi, en
ef hún er ekki komin, þá kemur hún, þegar fregnir koma héðan. Það
veit ég. Konan mín biður ástsamlega að heilsa þér.
Þinn af hjarta elskandi bróðir
Jón SigurSsson.
Jóni varð ekki að von sinni um stjórnarbyltingu á íslandi, enda
var íslenzka Jíjóðfélagið þannig skipað, að lítill grundvöllur var
hér fyrir byltingu. Hagur Jjjóðarinnar var mjög bágur, engin
borgarastétt til og fátt um verkamenn í nútímaskilningi þess orðs.
Að vísu urðu hér nokkrir uppsteytir, þegar fréttist um aðfarir
annarra þjóða. Norðlendingar-riðu heim að MöðrUvöllum 1849
og afhrópuðu Gríni Jónsson amtmann. I Reykjavík gerðu skóla-
sveinar samblástur gegn Sveinbirni Egilssyni rektor árið 1850.
Þeim })ótti hann of bindindissamur og gerðu aðsúg að honum
og hrópuðu: ,,Pereat“, J). e. liann farist. Jóni hefur tvímælalaust
getizt lítt að þessuni aðförum, enda miðuðu ]>ær ekki til stjórnar-
bóta.