Skutull - 08.08.1924, Blaðsíða 1

‘^Vs Ritstjóri: síra Gruðm. Gruðmundsson.
II. ÁR.
ísafjörður, 8. águst 1924.
32. tbl.
Auður og heillirigði.
(Framh)
Það lá Hka við sjálft að Móðu-
harðindin legðu smiðshöggið á,
svo að úti væri um þjóðina. I sex
ár 1785—1790 má kalla að þjóðin
sé bókstaflega að berjast við
dauðann. Fóikstalið öll þau árin
fyrir neðan 40 þúsundir.
Siðan lifnar nokkuð við á
síðasta áratug aldarinnar, svo að
í lok hennar er fólkið kring um
47þúsund.
Fyrstu 20 ár 19. aldar hjakkar
í saina farinu (fjijlgun um 1000).
Næstu 30 árin vinst nokkurn-
veginn stöðugt á, og um miðja
öldina er fólkstalan komin upp í
60 þúsundir.
Árin 1850-1880 þokast ofboð
hægt áfram, en svo kemur aftur-
kippur milli 1880—1890. Var
fólkið rúml. 70 þús. árið 1890.
Ameríkuí’erðirnar áttu ' einna
mestan þátt í nefndum afturkipp,
og svo gjörðu mislingarnir 1882
ekki litið til.
Árin 1800 -1890 fjölgaði lands-
fólkinu als um nálega 23 þúsund.
Þetta er að vísu ekki mikið,
en samt ótvírætt lífsmark með
þjóðinni, einkum þegar þess er
gætt, að mestan tímann voru
sárfáir læknar og næstum engar
almennar ráðstafanir til að bæta
heilsufarið, utan bólusetningar.
Um 1830 er barnkoman afar-
mikil, nálægt 50 af þúsundi;
hafði einnig að undanförnu Verið
há 30—40°/0o-
Þar eftir fer bún að smá minka
að jafnaði og eftir miðja öldina
þverrar hún jafnt og þétt, þó
ekki fari hratt.
Áður nefnd fjölgun fólksins
hefur þvi engan stuðning í meiri
viðkomu, tiltölulega, heldur þvert
á móti.
Fjölgúnin kemur af því, að
manndauðínn þverrar; einkum
barnadauðinn.
Hann minkar stórlega, og næst
«um i skyndi, um eða litlu eftir
miðja öldina. Var þá sem drep-
sótt lótti því lengi taldist svo tii
að þriðjungur barna dæi áður þau
urðu árs gömul.
Þegar leitað er eftir hverju
þverrun manndauðans sé að þakka
iná glögt sjá, að hún kemur af
því að lífskjör landsmanna batna.
Hungrið minkar og klæðleysið;
húsavistin skánar; fæðið verður
margbreyttara og notalegra, og
aðbúð öll tekur bótum. Vaxandi
mannúð á ekki iítinn þátt í
þessu, en mestu veldur þó að
bjargarvegum fjölgar og úrræðum.
VersLun batnar tii mikilla muna
og samgöngur við önnur Lönd
aukast; innanlands batna þær
einnig.
Þjóðin hefur úr meiru og meiru
að spila og ver tiltölulega miklu
af þvi almenningi til hagsbóta.
Bændur fara betur raeð fólk
sitt og landstjórnin gjörir sór
annara um landslýðinn. Eéttur
aimennings til fæðslu, fræðslu og
hjúkrunar er skýrar viðurkendur
en fyr, og honum betur fullnægt
í framkvæmd.
Að sönnu var alt þetta hálf-
gert naumasmíði, unnið með hang-
andi hendi og trauðum huga af
mörgum, en gekk yfir böfuð í
rétta átt, mátti gott heita hjá
því sem áður var, og bar svo
mikinn og Ljóslega góðan árangur,
að engum getur blandast hugur
um, að þaðan stafar lenging
mannsæfinnar, að meðaltali, og
fólksfjölgun sú, sem varð í landinu.
Síðan 1890 fjölgar fólkinu jafnt
Og þétt án teljandi afturkippa.
Barnkoman fer fremur þvorr-
andi en vaxandi. Ungbarna dauð-
inn minkar óðum og er nú varla
yfir 70 af þúsundi; ef til vill
ekki svo mikill.
Ekki þarf að efast um að allir
viðurkenni, að æskilegt sé og
eftirsóknarvert að lífskjör lands-
manna, heilsa þeirra og hreysti
fari eftirleiðis síbatnandi og full-
komnist meir og meir, eftir því
sem stundir líða.
EkLii mun mönnum heldur veita
torvelt að skilja, að þjóðin þarf
að auðgast stórlega ef þessu skal
framgengt verða.
En búast má við að allmargir
ætli mest undir því komið að
auður þjóðarinnar í heild, vaxi
sem mest og festist í landi, en
ætli hitt mmnu skifta hvernig
hann deilist meðal manna og til
hvers hann er hafður.
Þetta er þó hinn mesti mis-
skilningur, til hvers sem litið er.
Mikil misskifting auðsins hefur
hjá öllum þjóðum spilt siðunum
þegar til lengdar Lét og að lokum
sókt þeim í lifshættulega spillingu.
Bæði stór auður og mikil ör-
birgð elur á veikleik og vonsku
manna hvert á sinn hátt.
Ekki veitir auðsafn neina trygg-
ingu fyrir aukning þekkingar meðal
manna, ekki einu sinni þeirra riku,
því síður hinna snauðu.
Yarla mun auð þjóðar vorrar
hafa í annan tima verið ójafnar
ekift en orðið var um 1200.
Þeir siðferðislegu, eða róttava
siðspillsndi, ávextir þeirrar skift-
ingar Létu ekki lengi bíða eftir
sér. Síðustu tvo tugi 12. aldar
sáu vitrir menn allgjörla til hvers
tók að draga, enda loið eigi langt
fram á 13. öldina áður það sást,
að ótti þeirra og uggur hafði
síst verið ástæðulaus.
Á 14. öld var allmikill auður í
landi liér, en mikill fjöldi lands-
manna hafði hans litlar nytjar;
menta öld er liún engi talin, og
óstjórn mörg og ósiðir þótti
liggja í landi. — — —
Rúmsins vegna verður að láta
þessi dæmi nægja, en miklu
fleiri mætti til tína úr gögu lands
vors í heild sinni og ekki síður
úr vissurn sveitum.
Suður-Þingeyjarsýsla var hvergi
nærri jafn fósterk sem sumar
aðrar sýslur landsins á 19. öld,
en þar var efnum jafnar skift en
annarstaðar, auðmenn færri og
smærri, öreigar slíkt hið sama.
Hún hefur líka í full 80 ár, að