Skutull - 19.09.1945, Blaðsíða 5

SKUTULL
167
eiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiimiiiiiu
=3 —
Bókmenntir.
I s
Jón Pdlsson:
AUSTANTÓRUR I.
Víkingsútg. 1945.
Fyrir 11 árum kom út í vand-
aðri útgáfu hið merka rit sr. Jón-
asar frá Hrafnagili, Islenzkir þjóð-
hættir. Það er nú fyrir mörgum ár-
um uppseld bók. Síðan hafa mörg
rit sama efnis komið út á Islandi.
1 hinu mikla hókaflóði, sem pen-
ingaár styrjaldarinnar hafa fært
oss, hafa þjóðsögur, sagnir um
merka menn, ýmist lifandi eða
látna, og ýmiskonar þjóðliátta-lýs-
ingar skipað allmikið rúm. En
mjög hefir skipt í tvö horn um
vörugæði á þeim markaði. Efnið
er ótæmandi og lieillandi í senn,
og þjóðin er sífrjó og skapandi
nýjar og nýjar sögur. Og sízt er
undan því að kvarta, að menn hafi
ekki gengið á fjörur íslenzkra þjóð-
fræða og hirt það „ranamosk“, sem
öldur áranna hafa skolað á land.
Menn hafa jafnvel háð kapphlaup
um að bjarga af þeim reka undan
tímans stóra-sjó. Og vel sé þeim,
sem slík verk hafa unnið.
Snemma á þessu ári bættist nýr
liðsmaður í hópinn. Það er Jón
Pálsson, fyrv. bankaféhirðir í
Reykjavík. Sendir hann frá sér 160
bls. bók í Eimreiðar broti. Er það
fyrsta hefti í væntanlegu allmiklu
safni ísl. þjóðfræða og sagnaþátta,
sem mag. Guðni Jónsson hefir tek-
izt á hendur að búa undir prentun.
Nefnir Jón bók sína Austantórur,
og er nafnið eitt nokkur bending
um það ranamosk, er hinn átt-
ræði þulur hefir tínt saman.
Jón Árnason, Ölafur Davíðsson
og Jónas Jónasson hafa allir unnið
gott og merkilegt menningarstarf á
sviði ísl. þjóðsagna og þjóðfræða,
og í spor þeirra hafa síðan margir
góðir menn fetað. Nú síðastur
þeirra kemur Jón Pálsson, gáfaður,
þjóðhollur, orðfimur og athugull
maður, vinur dýra og manna, lang-
minnugur og lærður úr 80 ára
reynsluskóla. Tel ég engan efa á,
að Jón Pálsson er búinn að vinna
mikið verk og gott á akri íslenzkra
þjóðfræða með því, sem hann hef-
ir þegar skráð, en minnstur hlut-
inn af því er enn kominn fyriy al-
menningssjónir. Bók hans, Austan-
tórur, er hvarvetna aufúsugestur,
og hafa ýmsir orðið til að minnast
hennar hlýlega og það að verðleik-
um.
Fyrri liluti bókarinnar, eða full-
ar 70 * blaðsíður, flytur skemmti-
lega þætti af nokkrum merkum
mönnum úr alþýðustétt heiman úr
æskuhyggð höfundar, Stokkseyrar-
hreppi. Hefir Jón þar með greitt
vel og drengilega, eins og hans var
Von, nokkuð upp,í þá miklu skuld,
er vér stöndum í við horfnar hetj-
ur úr alþýðustétt þessa lands, sem
flestar liggja hjá garði. Eru þættir
þessir bæði fróðlegir og skemmti-
legir. Er frásögnin víða með slík-
um eðlileikablæ, að þvílíkt er sem
karlarnir sjálfir, er frá greinir, séu
að rabba við lesandann, Mörg til-
svör þeirra eru slxk, að þau munu
lengi í minnum geymast.
Síðari kafli bókarinnar, sem er
meira en helmingur ritsins, fjallar
um veðurmerki og veðurspár í Ár-
nessýslu.
Hafa flestir, er um bókina hafa
ritað, getið þess þáttar liennar
minna en mér finnast efni standa
til. Ég er að vísu ekki veöurfræð-
ingur og kann ekki að meta veður-
spár höfundar. En hér á landi hafa
hugaðir menn og liafsæknir stund-
að hættulegan atvinnuveg um alda-
raðir, þegar engar vísindalégar
veðurspár voru til. Þá reyndi á
inanninn sjálfan, hvern og einn,
sem í hættunni stóð. Og það er ár-
Smánarleg samningsrof fslendinga við Færeyinga.
Lögfræðingur sendur til að rétta hlut Færeyinga og
fá bætt úr stórfelldum vanefndum, sem orðið höfðu á
samningum þeim, sem gerðir voru við Færeyinga síð-
astliðinn vetur.
Beinar vangreiðslur munu hafa numið tveimur milj-
ónum króna.
Fyrst varð kunnugt um þetta
ljóta hneykslismál hér heima á
þann liátt, að Kristján Friðriksson
framkvæmdastjóri, sem nýkominn
var frá Færeyjum, átti viðtal við
blaðið Tímann og skýrði þá meðal
annars svo frá:
VEGNA þeirra erinda, sem ég
rak í Færeyjum, átti ég tal við
fjölinarga útgerðarmenn og sjó-
menn. Ótrúlega margir þeirra
liöfðu sögur að segja um óreiðu Is-
lendinga í fjármálum og sviksemi.
Þeir tilnefndu menn, sem ég þekki
nöfn á — sem höfðu keypt af þeirn
fisk, en greitt svo aðeins nokkurn
liluta, lxitt aldrei. Þeir liöfðu róið
á skipum hjá öðrum, en aldrei
fengið hlutinn sinn útborgaðan.
Enn aðrir höfðu selt eða leigt Is-
lendingum skip JX- og aldr'ei feng-
ið greiðsluna. — Sumt af þessu
var gamalt, en allt rifjaðist það
upp og færðist í aukana við það,
sem nú var að gerast. Því að nú
var það sjálf ríkisstjórn Islands,
sem var liinn sviksami viðskipta-
aðili. Margir útgerðarmenn, sem
ég talaði við, töldu sig eiga stórfé
lijá „Regeringen“, eins og þeir
nefndu það. Aðrir nefndu þennan
aðila Fiskimálanefnd. Ég hitti líka
marga fátæka sjómenn, sem höfðu
sömu sögu að segja. Þeir gátu ekki
veitt sér hinar og aðrar nauðsynj-
ar vegna þess, að „íslenzka ríkis-
stjórnin“, „Regeringen“ sveikst um
að borga þeim kaupið þeirra fyrir
þann tíma, sem þeir höfðu siglt á
hennar vegum. Á sumum þeirra
skildist mér, að þeir væru orðnir
vondaufir um að fá þetta nokkurn-
tíma greitt! „íslendingar eru
svona‘ — og svo rifjuðust upp
dæmi um gömul og ný svik ein-
lxverra íslendinga — sumt manna,
sem þeir sögðu, að nú væru orðnir
efnaðir menn — en greiddu þó
ekki gamlar skuldir sínar. — „Já,
jafnvel sjálf ríkisstjórnin svíkur“,
var viðkvæðið. Og mánuðir liöfðu
liðið frá l>ví að uppgjör liöfðu átt
að fara fram samkvæmt samning-
um, en ekkert gerðist, — annað en
að gamlar sögur og minningar um
sviksemi Islendinga rifjuðust upp
fyrir Færeyingum. — Auk vanskil-
anna var svo mikiö rætt um ýins
atriði samnings þess, er gerður var
s. I. vetur um leigu á færeyskum
skipum til íslenzka ríkisins eða
Fiskimálanefndar. Talið var, að þar
orkaði margl tvímælis — og haft
í flimtingum að auðveldara mundi
angur þeirrar reynslu og sívökulu
eftirtektar höfundar, sem í bók
hans er að finna. Höfundur er
langminnugur og athugull með af-
hrigðum, jafnt á dauða liluti sem
lifandi verur. Kemur honum þar
að haldi, að lxann virðist skilja
jafnt mál dýra sem manna. —
Hefur Jón Pálsson, með skráningu
veðuratliugana sinna, borgið mörgu
því, sem ég tel -betur farið, að sé
geymt en gleymt. 1 bókinni eru
ennfremur mörg þau orð og orða-
tiltæki, sein fengur er í að vita
hókfesl.
Þætli mér ekki ólíklegt, að um
það er lýkur útgáfu „ranamosks"
Jóns Pálssonar, liefði liann valið
sér sæti meðal fremstu þjóðfræða-
ritara vorra. Ilafi hann þökk fyrir
Austantórur sínar, svo og þeir aðr-
ir, er að útgáfu bókarinnar stóðu.
Einar Sturlaugsson.
að gera hagkvæma samninga við
„íslenzku ríkisstjórnina", en að fá
hana til að standa við þá. Sannast
að segja ógnaði mér sú lýsing, sem
ýmsir menn í Færeyjum gáfu af
þessum viðskiptum. Ég býst við, að
mynd sú, sem af þeim var gefin
þar, sé að verulegu leyti villandi
og óliagstæð fyrir Islendinga — en
eftir því, sem ég hefi kynnzt þessu
máli eftir að ég kom liingað heim,
þá virðist mér þó auðsætt, að hér
hafi átt sér stað stórkostlegt við-
skiptalegt lineyksli, sem alltaf hlýt-
ur að verða hinum íslenzku aðilum
til skammar. Reyndar hefi ég síð-
an sannfærst um, að ýmsir Fær-
eyingar eru sekir í sambandi við
framkvæmd þessara mála, en það
réttlætir ekki vanskil Islendinga.
Það er jafnan varasamt og til-
valið til misklíðar, þegar tveir að-
ilar eiga mikil og margþætt við-
skipti, án þess að geta ræðst við
persónulega, eins og hér hefir átt
sér stað. Og nú þegar er búið að
drepa á dreif svo miklum óhróðri
í garð Islendinga yfirleitt í Fær-
eyjum í sambandi við þetta mál,
að ég tel hreina nauðsyn að teknar
verði upp umræður um þau — og
að fram geti komið þær málsbæt-
ur, sem til kunna að vera fyrir ís-
lenzku aðilana, og að það verði
leitt í ljós, hvaða íslenzkir einstak-
lingar eiga sökina, svo að íslenzka
þjóðin sem heild hljóti ekki meiri
skömm af þessu máli en orðið er.
Er sökin hjá þeiin, sem gert hafa
liinn fræga skipaleigusamning,
sem sumir telja að sé mjög loðinn
og illt að starfa eftir? Er hún hjá
þeim, sem áttu að framkvæma
lxann, hjá Fiskimálanefnd, starfs-
liði hennar eða e. t. v. einhverjum
öðrum? — Einnig er ekki nema
sanngjarnt, að fram komi, að hve
miklu leyti vissir Færeyingar
kunna að vera sekir í sambandi við
framkvæmd þessara mála. — Ég
álít nauðsyn, að liér sé hreinsað
til og gert upp“.
NÚ mun þetta að vísu hafa ver-
ið gert upp, og varð Fiskimála-
nefnd að fá tveggja miljón króna
lán, til þess að geta gert upp við
Færeyingana samkvæmt samningn-
um.
Það gerði mál þetta ennþá ó-
skemmtilegra, að í fyrstu þögðu
bæði Þjóðviljinn og Morgunblaðið
við málinu, en um það leyti sem
ríkissjóður liafði spýtt í bauk
Fiskimálanefndar nálega tveimur
miljónum króna svo sem fyr seg-
ir, til þess að bæta úr hinum lang-
varandi vanskilum, ruku bæði
þessi blöð upp með brigzlum og
illyrðum, sögðu allt vera í stak-
asta lagi og kváðu þetta allt til-
hæfulaust níð og gróusögur.
Að svo var þó ekki — því mið-
ur — sannaðist þó brátt, því að
nokkru síðar, hinn 5. þessa mán-
aðar, birti Kristján Friðriksson
eftirfarandi vottorð frá færeysk-
um sjómönnum, er hann af tilvilj-
un náði til norður á Akureyri:
Fyrst er vottorð frá skipstjóran-
um á skipi, er lengi hafði siglt á
vegum fisk^nálanefndar:
Ég undirritaóur, skipstjóri á Ms.
Regina frd Færeyjum, gef liér meS
yfirlýsingu tim, að greiðsla lil mín
fyrir vinnu á skipi þessu, sem siglt
hefur síðan í marz s. I. rí vegum
Fiskimálanefndar, hefir dregizt
mánuðum saman. Sama er að segja
um kaupgre,iðslur til annara
manna, sem siglt hafa á þessu skipi
í þágu Fiskimálanefndar.
Akureyri, 31. ágúst 1945.
Martin Midjord,
förer af Ms. „Regina“.
Rétt afrit staðfestir: Skrifstofu
Eyjafjarðarsýslu og Akureyrar, 3.
9. ’45. Sig M. Helgason fltr. Sýslu-
maður Eyjafjarðarsýslu, bæjar-
fógeti Akureyrarkaupstaðar“.
Þá er hér vottorð háseta eins:
„/ marz og apríl s. I. sigldi ég
sem háseti á færsysku skipi, sem
Fiskimálanefnd hafði leigt.
. .Þegar ég fór frá Færeyjum fyrst
í júní í vor, hafði mér ekki tekizt
að fá neina greiðslu, fyrir þessa
vinnu — og hef ég ekki fengið
hana enn — en verið getur, að hún
sé komin heim nú, meðan ég hef
verið fjarverandi.
Áður en ég fór að heiman, spurð-
ist ég fyrir um vinnulaun þessi i
skrifstofu sjómannafélagsins hcima
i Thorshavn, því þá hugðist ég að
fá stjórn þess til að ganga í málið
fyrir mig. Skrifstofusljórinn þarna
gerði allt, sem hann sá sér færl i
málinu, en fékk engu áorkáð.
Hann sagði mér, að þar heff>u
komið undanfarnar vikur og mán-
uði — hundruð manna í sömu er-
indum; sjómenn, sem höfðu siglt
á vegum fiskimálanefndar, og ým-
ist fengið litla eða enga greiðslu.
Sömu sögu fékk ég staðfesta hjá
fjöldamörgum sjómönnum i einka-
samtölum.
Akureyri, 31. ágúst 1945.
Erling Chrisliansen frá Thorshavn,
nú háseti á Ms. Borglyn.
Rétt afrit staðfestir: Skrifstofu
Eyjafjarðarsýslu og Akureyrar, 3.
9. ’45. Sig M. Helgason fltr. Sýslu-
maður Eyjafjarðarsýslu, bæjar-
fógeti Akureyrarkaupstaðar".
Að síðustu birtist hér svo vottorð
skipstjórans á Ms. Borglyn frá
Trangisvogi í Færeyjum:
„Eftir tilmœlum Kristjáns Frið-
rikssonar vil ég hér með staðfesta
frásagnir hans, sem birtust i Tím-
anum hinn 24. ágúst s. 1. um van-
sldl af hálfu Fiskimálanefndar við
færeyska sjómenn og útgerðar-
menn.
Þegar ég fór frá Færeyjum i sum-
ar, talaði ég við marga sjómenn,
sem kvörtuðu undan þessum van-
skilum og höfðu þá átt kaup sitt
lengi inni.
Snemma í júní var eigandi skips
þess, er ég stjórna, á fundi i út-
gerðarmannafélagi Færeyja. Þegar
hann kom þaðan, sagði hann mér,
að enginn af þeim útgerðarmönn-
um, sem þar voru staddir og höfðu
átt skip í leigu hjá Fiskimálanefnd
sjálfri, hefðu fengið skil.
Þar voru mættir aðeins tveir
menn, sem höfðu fengið leigu
greidda skilvislega, en þar var um
að ræða skip, sem höfðu verið
framleigð frá Fiskimálanefnd til
annara aðila, sem höfðu staðið i
skilum; en um skil frá Fiskimála-
nefnd var ekki að rœða. Að mínu
áliti eru þessi vanskil íslenzku rík-
isstjórnarinnar við svo marga aðila
mjög til þess fállin, að spilla áliti á
íslendingum meðal þjóðar minnar.
Akureyri, 31. ágúst 1945.
Joen P. Magnussen.
Rétt afrit staðfestir: Skrifstofu
Eyjafjarðarsýslu og Akureyrar, 3.
9. ’45. Sig M. Helgason fltr. Sýslu-
maður Eyjafjarðarsýslu, bæjar-
fógeti Akiireyrarkaupstaðar“.
Vottorð þessi taka af allan vafa
um það, sem gerzt hefir.
Er það hin mesta smán, að þetta
skyldi nokkurntima koma fyrir, og
er vonandi að ekki skapist af
þessu varanlegt vantraust og óvild
í Færeyjum í garð Islendinga.