Fríu Føroyar - 01.12.1942, Blaðsíða 2

Nr. 22
FRÍU FØROYAR
1. árg.
»Sedelcirkulationen var, som det fremgaar af Yaluta Centralens
Skrivelse af 5. August 1941, i Eftcraaret 19.40 (c: da Amtet til-
skrev Partiformændene) ca. 2,4 Mill. Kroner, og har derefter været
stadig stigende, saaledes at den pr. Dato udgor ca. 5,6 Mill. Kr.
Færøernes Export Overskud i Tideu April 1940 til August
1941 kan anslaas til ca. 20 Mill. Kroner, livoraf ca. 15 Mill.
Kroner er stillet til Kaadighed for Erlivei'vene i danske Kroner
ved Statens Overtagclsc af ca. Pund Sterling ójg.ooo (cr rj
mtlj. 120 túsund Krónur*) mod tilsvarende Forpligtelser i đanske
Kroner, medens Resteu henstaar i Omveksliug eftei'haanden.
Det store Eksportoverskuđ har foruden Forøgelseu i Sedel-
cirkulationen bevirket en bctydelig Afbetaling paa Fiskerierhver-
vets Gældsposter') samt en Forøgelse i Baukernes og Sparekasser-
n’es Indskudsmidler«.
Av hesum sæst, at longu tá 17 mánaðir vóru umlidnir
hevði seðilprentingarrætturin, sum P. M. Dam og partnarar
hansara góvu Danmark við umboðsmanninum Hilbert, skapa
fram eina sterlingsrúgvu mótsvarandi 15 milj. krónum.
Men líka so væl sum teir hava ogna Danmark henda
seðilprentingarrætt, kundi Løgtingið samtykt at Føroyar skuldu
hava henda rnonopolrætt. Garanti fingu vit tá nógv tryggari
enn nú. Tá kundu F'ørojingar sett á stovn :
Føroya nationalbank.
Grundartrygd bankans kundi tá verið:
1. Hin føroyska jørðin eftir ágóða.
2. Hin føroyski heimapeningurin (ínnanlanda valuta).
3. Hin føro)-ski eksportpeningur (Uttanríkis valuta).
4. Hin føroyski gullmyntfótur (Núverðandi donsku gulu
pengaseðlar og obligatiónir uppá Danmark).
F'øroyingar kundu tá átt eina sterka natúrliga trygd undir
Føroya seðilprenting, meðan vit nú bara fáa eina seðilmongd
f bankum og sparikassum, uttan at hava fasta, vissa trfgd
aftanfyri.
Tá kundu F'øroyingar átt sær hesar 15 milj. kr. mótsvar-
andi í enskum gullu, og tá kundu Føroyingar tikið í varð-
veitslu teir donsku, gulu pengaseðlarnar, ið eru gullkrav F'ør-
oyinga uppá Danmarks Nationalbank.
Munurin millum núverandi og eina sovorðna peninga-
og valuta-orðning og trygd vildi verið eins og nátt og dagur.
Nú hevur hin danski amtmaðurin Hilbert alt peningavald og
seðilprentingarrættin til Føroyar, sum gevur Danmark allan
grunnágóðan og ger, at vit F'øroyingar eru gjørdir uttanvelt-
aðir soleiðis peningaliga í okkara egna landið, hava givið danska
amtmanninum sáttmálavald við Bretland )rvir øllum peninga-
handli F'øroya, meðan vit sjálvir kundu fingið okkum hetta
vald í apríl 1940 og gjørt allan sáttmálan sjálvir við Bretland,
kundu veksla í dollar úr okkara avlopspeningi, havt samhandil
við Bretland, Island og Amerika uttan at trupulleikar soieiðis
sum nú fóru fram hesum samhandli og hesi veksling viðvikj-
andi o. s. fr.
Men líka so væl sum F'øroya Løgting í 1940 gav amt-
manninum hetta monopolvald, líka so stóran og góðan rætt
hevur tingið, tað núsitandi ella eitt nýtt, til at taka monopol-
rættin aftur frá honum, so at F'øroyar kann gera sær til góðar
við teimum møguleikum,-sun> vit hava sa;ð kunna fáast og
skapast úr sjógvi og landi við egnari hjálp, soleiðis sum henda
farna tíð, síðani apríl 1940, hevur vist F'øroyingum, at teir
kunna við'og úr seðilprenting.
LTmframt avreiðing og avlop av avreiðlngini til Bretlands,
sutn amtmaðurin sigur frá at Danmark hevur fingið í sterling,
hevur hann fingið nógvar milj. kr. úr seðilprentingini frá teim-
um peningum, sum verða nýttir av hermaktini her í F'øroyunt.
Bretland hevur í 2'/2 ár her í F'øroyum havt nógvar ar-
beiðarar og hermenn, sum hava fingið avroknrng við >Hilbert«s-
seðilpeningum — úr teimum nýprentaðu seðilpengunt til Før-
o) ar —. Henda peningarúgva verður latin út her úr goymslum
*) Ávíst her.
Danmarks ,móti tilsvarandi sterlitrgspeningi í Onglandi, góð-
skriva »Den danske Stat« Itar.
I Føro\ um kunna Bretar fáa fyri »Hilbert«-seðlárnar frá-
líka góðatt mat, klæðir, stuttleika, ferðing, ferming, bygging,
innivist og mangt annað gott. Eisini F'øroyingar, sum arbeiða
hjá Brittum her, fáa tað teimum tørvar úr hesari seðilprenting,
sutn noyddist at fara fram, tá henda fólkaøking kom til F'ør-
oyar og henda mikla arbeiðsøking og avreiðing so stórliga
kravdi tað.
Men sterlingspeningurin, sum Danmark fær afturfyri hesar
»Hilbert«s-pengar, kann standa í Onglandi og nørast har í
tanu rnun, sunt seðilprentingin økist her til tørvandi seðil-
cirkulatión, tí Føroyingar avreiða so nógvan mat til Ongland
og tað gongur so seint at fáa endurgjald, veksling og úiflyting
aftur av vørum til Føroyar, at stórur avlopspeningur verður
standandi eftir í Onglattdi leingi.
Men líka so væl sum Bretar kunna nýta seðilpeningin ið
prentaður er og verður til Føroyar og gagna sær hann til
bygging, mat, klæðir o. s. fr., so kundu F’øro) ingar havt nýtslu
enn betri úr einari heilari, reinari føroyskari seðilprenting til
havnab)-gging, vegb)-gging, velting, mat klæðir og alt sum
tørvar. Tað nýtast bara orðini »Føroya nationalbanki« at
standa á seðlunum í staðin fyri »Danmarks Nationalbank<,
sF'øroya Løgting« í staðin fyri »F'ærø Amt« og »Danbjørg«,
t. d.; í staðin fyri »Hilbert«.
Bretastjórn hevur 27. mars 1941 gjørt sáttmála við Før-
oyar — ikki Datimark, tí F'øroyar komu tá í sterlingsblokkin,
tneðan Danmark náttúrligvís ikki er har. Tað varð tá gjørdur
sáttmáli: »Agreement between his Britannic Majestys Gover-
nement and the lAdministration of the F'aroe Islands, for Regu-
lating thex Financiel Relations between the United Kingdom
ancl the Faroe Islands«.
Hesin sáttmáli er millum Bretar og F'øro)-ingar v/ sadrni-
nistration« F'øroyinga, nú F'øroya Løgting umboða av amt-
mannihum Flilbert. Tað er i.í ikki bara ófínt, nten tað er
órættvíst, at Danmark'Gievur gullvirðina úr sterlinginum mót-
svarandi avlopsavreiðing og s.eðílprenting, tí sáttmálin umíatar
samlív og samhandil F’øroyinga og Breta,
Moralsk eru eingir uttan Føroyingar ognarnir til peningin,
hin 22. september 1941 ca. 675000 sterlingspund ^overtaget
af Staten mod ca. 15 Mill. Kroner«. Tað eru F'øroyingar sum
hava lánt henda pening til Onglands og til »the Adminislra-
tion of the Faróe Islands« samstundis sum teir sjálvir gjalda
allar tørvandi almennar útreiðslur í Føroyum. 011 avreiðings-
sterlingspund, antin tey so nevnast »innifryst«, »blokeraði«,
»loyst« ella »umvekslings«, eru lán frá F'øro)-um til Ongland.
Ikki f)-rr enn full valuta er send aftur fyri fiskin teir fingu,
er Ongland loyst frá skuldini til F'øroyar har. Allur hesin
penittgur er framkomin av og við Føroyingum síðani »occu-
patiónina«, og tí hevur danski statur ella »Dánmarks National-
bartk« ongan moralskan rætt til peningin.
Legg tí ikki í at spæla býtti Pætur, harri Dam, tnen
skammast.
iíí "
feenzia
Pepscdenl.
iiiiiiiiihiiiii
Hús, grundstykkir, aktiur, o. a. kann seljari
og keypari lættliga bíleggja sær hjá
meglara A. Ziska, máltr. 337.